Νίκος Χατζηκυριάκος – Γκίκας : Ω γαιώδη άνθρωπε

ΜΙΚΡΟΝ ΑΝΑΛΟΓΟΝ

ΓΙΑ ΤΟΝ Ν. ΧΑΤΖΗΚΥΡΙΑΚΟ ΓΚΙΚΑ

Τόσο μόνον

Όσο χρειάζεται για να λειάνει ένα χαλίκι ο ρόχθος

Ή ν’ αποτυπωθεί χαράματα το ψύχος τ’ ουρανού

Στο δέρμα ενός μενεξεδένιου σύκου

Κι εκεί

Μακριά στην πούντα του Καιρού

Όπου μαίνεται από τη νοτιά το μαύρο ερημονήσι

Τόσο μόνον κι εκεί: ευδοκιμεί το Αόρατο!

Αλλ’ εμείς το χτίζουμε αλλ’ εμείς το κηπεύουμε

Αλλ’ εμείς νύχτα-μέρα το ιστορούμε

Και συχνά την ώρα που απ΄τη λέπρα της ηπείρου

Ξεχωρίζει ανεβαίνοντας

Θεομητορική

Γη με το φρύδι δριμύ και την άκανθα του ήλιου

Σαν σε όνειρο μέσα πάλι εμείς του προσφέρουμε

Ποιος το λίθο ποιος τη δρόσο ποιος το ουράνιο κονίαμα

Ω γαιώδη άνθρωπε

Ιδές που ο τοκετός της νύχτας έφερε

Κύανο και κιννάβαρι πορφύρα και ώχρα

Στείλε το βλέμμα σου ψηλά καθώς μια σκέψη οξεία

Να διασχίσει το εμπόλεμο στερέωμα

Και πες εμείς οι ασύμμετροι πως είμαστε

Τ’ αχνάρια που άφησαν  – και που ακολούθησες –

Η άγρια μέλισσα κι ο αμνός ο πενθοφόρος.

1958.–

*Το ανωτέρω ποίημα ανήκει στην ποιητική συλλογή του Οδυσσέα Ελύτη «Τα Ετεροθαλή», Προμετωπίδα Ν. Χατζηκυριάκου Γκίκα, Ίκαρος Εκδοτική Εταιρία, Αθήνα 1974. Είχε περιληφθεί με την άδεια της κ. Ιουλίτας Ηλιοπούλου στην έκδοση της Στέγης Φιλοτέχνων Φλώρινας – Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης «Σκέψη οξεία – Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας» (επιμέλεια: Ζωή Γοδόση), στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «Πρέσπες 2006».

Ο εικαστικός και ακαδημαϊκός Νίκος Χατζηκυριάκος – Γκίκας γεννήθηκε στην Αθήνα στις 26 Φεβρουαρίου 1906.

Από μικρός έδειξε ιδιαίτερη κλίση στο σχέδιο, κι ενόσω ήταν ακόμα μαθητής (1921-1922) πήρε τα πρώτα μαθήματα ζωγραφικής από τον Κωνσταντίνο Παρθένη.

Το 1922 μετέβη στο Παρίσι, όπου σπούδασε Γαλλική Φιλολογία και Αισθητική στη Σορβόνη, παρακολουθώντας παράλληλα μαθήματα ζωγραφικής και χαρακτικής.

Πραγματοποίησε την πρώτη του έκθεση στο Παρίσι το 1923, ακολούθως δε έλαβε μέρος σε πολλές ομαδικές εκθέσεις.

Η πρώτη του ατομική έκθεση οργανώθηκε στο Παρίσι το 1927.

Εντός συνόρων, η πρώτη του έκθεση οργανώθηκε το 1928 στην Αθήνα (στην Αίθουσα Στρατηγοπούλου, με συνεκθέτη το γλύπτη Μιχάλη Τόμπρο).

Το 1934 ο Χατζηκυριάκος – Γκίκας εγκαταστάθηκε στην Αθήνα.

Κατά τα έτη 1935-1937 συνεργάστηκε με τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη, τον ποιητή Τάκη Παπατσώνη (Παπατζώνη) και το σκηνοθέτη Σωκράτη Καραντινό στην έκδοση του περιοδικού «Το Τρίτο Μάτι», δημοσιεύοντας μεταφράσεις κειμένων και άρθρα.

Το 1937 επισκεύασε το σπίτι της οικογένειας Γκίκα στην Ύδρα.

Το 1941 εξελέγη καθηγητής στην έδρα του Σχεδίου της Σχολής Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου (δίδαξε σε αυτήν έως το 1958).

Το 1946 παρουσιάστηκε η πρώτη αναδρομική έκθεση του έργου του στο Βρετανικό Συμβούλιο Αθηνών.

Μεταξύ άλλων τιμητικών διακρίσεων, ο Χατζηκυριάκος – Γκίκας εξελέγη τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και επίτιμο μέλος της Royal Academy of Arts του Λονδίνου.

Οι ατομικές εκθέσεις του καλλιτέχνη που οργανώθηκαν κατά καιρούς στην Αθήνα, το Παρίσι, το Λονδίνο, τη Γενεύη, το Βερολίνο και τη Νέα Υόρκη υπερέβησαν τις πενήντα.

Έργα του Χατζηκυριάκου – Γκίκα βρίσκονται σε πολλές ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα, τη Δυτική Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς και σε πολλά μουσεία.

Πέραν της ζωγραφικής, της γλυπτικής και της χαρακτικής,  ο Χατζηκυριάκος – Γκίκας σχεδίασε σκηνικά και κοστούμια για αρκετά θεατρικά έργα, εικονογράφησε διάφορα βιβλία και συνέγραψε βιβλία, μελέτες και άρθρα για την αρχιτεκτονική και την αισθητική, καθώς και δοκίμια για την ελληνική τέχνη.

Ο Χατζηκυριάκος – Γκίκας υπήρξε ένας από τους κορυφαίους εκπροσώπους της εικαστικής γενιάς του ’30, καθώς και ένας από τους κυριότερους εισηγητές του κυβισμού, και γενικότερα του ευρωπαϊκού μοντερνισμού, στην ελληνική ζωγραφική.

Πάντως, το έργο του ακολουθεί μόνο εν μέρει τα κυβιστικά ή κονστρουκτιβιστικά πρότυπα, τα οποία συνδυάζει με το χρωματικό πλούτο και τις παραδοσιακές ιδιαιτερότητες του ελληνικού χώρου, κυρίως του τοπίου της Ύδρας.

Η οικία του σπουδαίου ζωγράφου στην οδό Κριεζώτου 3 περιήλθε στο Μουσείο Μπενάκη από δωρεά του καλλιτέχνη ενόσω αυτός ακόμη ζούσε, λειτουργεί δε από το 1991 ως Πινακοθήκη Ν. Χατζηκυριάκου – Γκίκα (παράρτημα του Μουσείου Μπενάκη).

Ο Νίκος Χατζηκυριάκος – Γκίκας, άνθρωπος με ποικίλα πνευματικά και καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα, απεβίωσε στην Αθήνα στις 3 Σεπτεμβρίου 1994.