Γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη;

Για πολλά χρόνια οι ειδικοί βασάνιζαν το μυαλό τους να καταλάβουν γιατί κάποια έθνη καταφέρνουν να πλουτίζουν ενώ άλλα να βυθίζονται στη φτώχεια; Κι έτσι να χωρίζονται στη βάση πλούτου κι εξαθλίωσης, υγείας και αρρώστιας, επάρκειας τροφίμων και πείνας; Τι ακριβώς προκαλεί τη διαφορά και οδηγεί στις εξελίξεις;

Εχουν υπάρξει πολλές προσπάθειες κατά καιρούς για να δοθούν ικανοποιητικές απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά. Τι είναι αυτό ακριβώς που κάνει τη διαφορά; Μήπως είναι η κουλτούρα και ο πολιτικός πολιτισμός; Μήπως το κλίμα είναι αυτό που οδηγεί σε διαφορετικά αποτελέσματα; Μήπως φταίει η γεωγραφία; Πολλοί προσπάθησαν να δώσουν απαντήσεις χρησιμοποιώντας παρόμοιες εξηγήσεις.

Η απάντηση όμως σε όλα αυτά πρέπει να είναι αρνητική. Πώς αλλιώς μπορεί να εξηγηθεί ότι η Μποτσουάνα είναι από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες χώρες του κόσμου, ενώ άλλα αφρικανικά κράτη – και κάποια ουσιαστικά γειτονικά της, όπως η Ζιμπάμπουε και το Κονγκό – καταδυναστεύονται από φτώχεια και άγρια εμφύλια βία;

Σε βιβλίο τους οι Daron Acemoglu και James Robinson («Why Nations Fail: The Origins of Power, Prosperity  and Poverty». Profile Books, 2013) υποστηρίζουν πως οι διαφορετικές εξελίξεις προέρχονται από ανθρώπινες επιλογές και από το είδος των θεσμών που χτίζονται για τις κοινωνίες. Το αν θα υπάρξει οικονομική ανάπτυξη ή πορεία στη δυσπραγία και την παρακμή είναι καθαρά, επιμένουν με πολλά παραδείγματα από όλο τον κόσμο, συνάρτηση των πολιτικών και οικονομικών θεσμών που οι κοινωνίες θα επιλέξουν. Η Κορέα, για παράδειγμα, είναι μια από τις πλέον ομοιογενείς χώρες και έθνη στον κόσμο. Εντούτοις διαπιστώνουμε πως ο λαός στη Βόρεια Κορέα είναι από τους φτωχότερους στον κόσμο ενώ τα αδέλφια τους στον Νότο βρίσκονται ανάμεσα στους πλουσιότερους. Η κοινωνία στον Νότο δημιούργησε ένα θεσμικό πλαίσιο που έχτισε κίνητρα προόδου, επιβραβεύοντας κάθε καινοτομία και δημιουργική πρωτοβουλία και επέτρεψε στον καθένα να μετέχει στις οικονομικές ευκαιρίες. Η επιτυχία και γενικότερη ευημερία που προέκυψε διατηρήθηκε και ενισχύθηκε από το γεγονός πως η κυβέρνηση, με βάση τους θεσμούς που χτίσθηκαν, υποχρεώθηκε να λογοδοτεί και να ανταποκρίνεται στις θελήσεις και τα ενδιαφέροντα της μεγάλης μάζας των πολιτών.

Δυστυχώς, ο λαός του Βορρά έχει υποστεί πολλές δεκαετίες καταπίεσης, πείνας και πολύ διαφορετικών οικονομικών θεσμών, και που τίποτα δεν δείχνει πως πρόκειται να αλλάξουν. Οι διαφορές λοιπόν ανάμεσα στις δύο Κορέες οφείλονται στις πολιτικές που οδήγησαν σε εντελώς διαφορετικούς θεσμικούς συσχετισμούς…

Το σίγουρο είναι πως κανείς δεν θα μπορεί να βλέπει πλέον τον κόσμο με τα ίδια μάτια. Εχει φθάσει το τέλος του κεντρικού σχεδιασμού.