Ο αέρας που σκοτώνει: οι επιπτώσεις της χρήσης ορυκτών καυσίμων

Τα ορυκτά καύσιμα αποτέλεσαν τη βασική πηγή ενέργειας για τη βιομηχανική επανάσταση. Η κυριαρχία του άνθρακα αρχικά και του πετρελαίου στη συνέχεια είχε να κάνει ακριβώς με τις οικονομικές και κοινωνικές σχέσεις που κυριάρχησαν και διαμόρφωσαν αυτό που συνηθίσαμε να αντιλαμβανόμαστε ως βιομηχανικό καπιταλισμό.

Σήμερα τα ορυκτά καύσιμα είναι στο στόχαστρο εξαιτίας της συσχέτισής τους με την επικείμενη κλιματική καταστροφή. Η αύξηση των αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου σχετίζεται άμεσα με τη χρήση ορυκτών καυσίμων.

Εάν θέλουμε να αποφύγουμε το ενδεχόμενο μέσα σε βραχύ χρόνο αρκετές εκτάσεις του πλανήτη να καταστούν ακατοίκητες, εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, χρειάζεται όχι μόνο η γρήγορη πλήρης απαλλαγή από τη χρήση ορυκτών καυσίμων, αλλά και μέτρα και τεχνικές για να απαλλαγούμε και από μεγάλο μέρος των αερίων του θερμοκηπίου που ήδη έχουν σωρευτεί στην ατμόσφαιρα, ξεκινώντας από το διοξείδιο του άνθρακα. Και αυτό σημαίνει μια αναγκαία τεράστια παγκόσμια επένδυση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Όμως, πέραν της άμεσης αιτιώδους συσχέτισης ανάμεσα στα ορυκτά καύσιμα και την κλιματική αλλαγή, τα ορυκτά καύσιμα σχετίζονται και με την ρύπανση του ατμοσφαιρικού αέρα και τη διαμόρφωση συνθήκης ιδιαίτερα επιβαρυντικής για την υγεία. Και αυτό γιατί η καύση ορυκτών καυσίμων (ιδιαιτέρως γαιάνθρακα, βενζίνης και πετρελαίου) είναι από τις βασικές πηγές αιωρούμενων μικροσωματιδίων με διάμετρο κάτω από 2.5 μm (PM_2.5).

Εκατομμύρια πρόωροι θάνατοι το χρόνο από αιωρούμενα μικροσωματίδια που σχετίζονται με τα ορυκτά καύσιμα

Μια νέα μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Environmental Research έρχεται να υπογραμμίσει την αρνητική επίπτωση στην υγεία από την καύση ορυκτών καυσίμων. Η συγκεκριμένη έρευνα έχει την ιδιαιτερότητα να μην επικεντρώνει στη συνολική επίπτωση όλων των ειδών και πηγών αιωρούμενων μικροσωματιδίων PM_2.5 αλλά ειδικά στα μικροσωματίδια PM_2.5 από την καύση ορυκτών καυσίμων.

Η συγκεκριμένη μελέτη ερευνητών από αμερικανικά και βρετανικά πανεπιστήμια χρησιμοποιεί ως χρονιά αναφοράς και μελέτης το 2012 και μοντέλο GEOS-Chem για τη μέτρηση των επιπτώσεων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και το βαθμό στον οποίο παγκοσμίως οι άνθρωποι είχαν εκτεθεί σε αιωρούμενα μικροσωματίδια εξαιτίας της χρήσης ορυκτών καυσίμων.

Τα στοιχεία που έβγαλαν τα μοντέλα που χρησιμοποίησαν σοκάρουν: το 2012 εκτιμήθηκε ότι το σύνολο των πρόωρων θανάτων παγκοσμίως από τα αιωρούμενα σωματίδια PM_2.5 που οφείλονται στη χρήση ορυκτών καυσίμων ήταν 10,2 εκατομμύρια. Από αυτά τα 3,9 εκατομμύρια ήταν στην Κίνα και τα 2,5 εκατομμύρια στην Ινδία, που είναι κατεξοχήν περιοχές με μεγάλη επίπτωση από τη χρήση ορυκτών καυσίμων.

Η μελέτη εκτιμά ότι η μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων μετά το 2012, ιδίως στην Κίνα όπου αποτυπώθηκε μια μείωση των αιωρούμενων μικροσωματιδίων PM_2.5 κατά 43,7%, διαμορφώνοντας ένα εκτιμώμενο παγκόσμιο σύνολο πρόωρων θανάτων από αυτή την αιτία στα 8,7 εκατομμύρια.

Οι εκτιμήσεις αυτές είναι υψηλότερες άλλων, όπως για παράδειγμα αυτών που περιλαμβάνονται στις μελέτες Global Burden of Disease (GBD) που συντονίζει το Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME) και που απέδιδαν, για το 2015, 4,2 εκατομμύρια πρόωρους θανάτους στα αιωρούμενα μικροσωματίδια (συμπεριλαμβανομένων αυτών που προέρχονται από τις δασικές και αγροτικές πυρκαγιές και την καύση ξύλου για τη μαγειρική).

Οι επιπτώσεις στην Ευρώπη

Παρότι στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχει μια τάση για τη μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων και εδώ το τίμημα δείχνει να είναι μεγάλο. Η μελέτη στο Environmental Research εκτιμά για το 2012 πάνω από 1,4 εκατομμύρια πρόωρους θανάτους από τα αιωρούμενα μικροσωματίδια.

Και εδώ η μελέτη κάνει υψηλότερες εκτιμήσεις άλλων μελετών όπως π.χ. αυτών που έχει κάνει ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος. Ωστόσο και στις εκτιμήσεις του, που καταγράφονται στην έκθεση Air Quality in Europe – 2020 Report, πάλι αποτυπώνεται ένα ιδιαίτερα υψηλό τίμημα σε ζωές: 417.000 πρόωροι θάνατοι το 2018 που μπορούν να αποδοθούν στα αιωρούμενα μικροσωματίδια και 4.805.800 χαμένα έτη ζωής.

Το επείγον αίτημα να μπει τέλος στην εποχή των ορυκτών καυσίμων

Είτε διαλέξουμε τις πιο ανησυχητικές εκτιμήσεις της μελέτης στο Environmental Research, είτε προτιμήσουμε να πάμε με τις πιο συντηρητικές εκτιμήσεις άλλων διεθνών οργανισμών είναι φανερό ότι τα ορυκτά καύσιμα συνδέονται με ένα μεγάλο κόστος σε ανθρώπινες ζωές. Αυτό αφορά τόσο τους κινδύνους που προκαλεί η έκθεση στα αιωρούμενα μικροσωματίδια, όσο όμως και την προοπτική της επικείμενης κλιματικής καταστροφής.

Και παρότι η περίοδο των περιοριστικών μέτρων έδειξε να οδηγεί και σε μια υποχώρηση ορισμένων ρύπων, η σταδιακή επιστροφή της παγκόσμιας οικονομίας σε ανάπτυξη θα οδηγήσει σε εκ νέου μεγάλες εκπομπές ρύπων.

Η επιστροφή των ΗΠΑ στη Συνθήκη του Παρισιού για το κλίμα χαιρετίστηκε ως ένα βήμα προόδου, μετά την αμφισβήτηση ουσιαστικά της κλιματικής αλλαγής από τον Ντόναλντ Τραμπ. Ωστόσο την ίδια στιγμή δεν είναι λίγοι εκείνοι που επιμένουν ότι οι στόχοι που αυτή θέτει παραμένουν πίσω από τις πραγματικές ανάγκες, εάν θέλουμε να αντιστρέψουμε τις αρνητικές τάσεις. Την ίδια στιγμή ανοιχτά παραμένουν τα ερωτήματα για το πώς θα μπορέσει η απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα να γίνει πραγματικά σε παγκόσμια κλίμακα και με όρους που θα εξασφαλίσουν και το δικαίωμα των αναπτυσσόμενων χωρών στην ανάπτυξη και τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου. Πάνω από όλα παραμένει ανοιχτό το ερώτημα για το πώς θα απεξαρτηθούμε από ένα μοντέλο παραγωγής με στόχο τη μαζική κατανάλωση και την οικονομική μεγέθυνση που αποδεικνύεται – κυριολεκτικά – θανατηφόρο.