Ιωάννης Ν. Θεοδωρακόπουλος : Ο διορατικός στοχαστής

[…] Οι πνευματικοί ορίζοντες του Ι. Ν. Θ. δεν αλλάζουν με αρνήσεις, πλαταίνουν συνεχώς, ενώ η ζωή ξαναπαίρνει το πρωτείο ως χώρος προβλημάτων που απαιτεί από τον στοχαστή όχι θέαση αλλ’ αντιμετώπιση. Εκτός από το μέγα θέμα της γλώσσας, όλα τα μεγάλα προβλήματα του νέου ελληνισμού, παιδεία, ολιγανθρωπία των Ελλήνων, ανάγκη ανάπτυξης αυτόχθονης βιομηχανίας και επιβίωσης μετά την είσοδο στην Ευρωπαϊκή αγορά, υπήρξαν αντικείμενα του κριτικού διαφωτιστικού στοχασμού του Ι. Ν. Θ.

[…] Το 1979 είχα γράψει μια μελέτη για το «πρόβλημα της νεοελληνικής γλώσσας στον Ι. Ν. Θ.», που δημοσιεύτηκε τελικά στην πρώτη επέτειο του θανάτου του. Από το κείμενο αυτό θα αποσπάσω τα σημεία που θεωρώ ότι εμπεδώνουν ακριβώς την παραπάνω άποψη και δείχνουν πόσο πρωτοποριακή υπήρξε η αντιμετώπιση του γλωσσικού προβλήματος από τον Ι. Ν. Θ. Αξιοθεωρητικός είναι ο τρόπος της απάντησης στο πρόβλημα της φιλοσοφίας: παλαιό και νέο δεν θεωρούνται αντίμαχα, αλλά συναγωνιστικά για τη δημιουργία μιας τρίτης βαθμίδας: «να δημιουργήσουμε με το αληθινό πνεύμα του δημοτικισμού όλα στην πνευματική μας ζωή… να αναβαπτίσουμε όλο το ιστορικό είναι του ελληνισμού στο πνεύμα του δημοτικισμού, γιατί δημοτικισμός σημαίνει στην ουσία του και στη ρίζα του μετουσίωση των περασμένων και μαζί δημιουργία καινούργιων μορφών του πνεύματος».

Το 1975 ο Ι. Ν. Θ. υποστήριζε και στην πράξη –ως Πρόεδρος Επιτροπής για το εκπαιδευτικό μας πρόβλημα– τη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής στο Γυμνάσιο, με στόχο την καλλιέργεια μιας υψηλής δημοτικής παράλληλα με τη διδασκαλία της δημοτικής. Πριν 13 χρόνια αριθμούσε ο φιλόσοφος στους κινδύνους από την κατάργηση της διδασκαλίας των αρχαίων την αθέτηση της κλασικής παιδείας και τη συνενοχή μας στον αφελληνισμό της Δύσης.

Ο Ι. Ν. Θ. έδειξε πολυφωνικά ότι ο συνελληνισμός, που διατηρήθηκε στους αιώνες με τη σπουδή της ελληνικής γλώσσας και τη μετάληψη της ελληνικής παιδείας, μειώθηκε αφάνταστα στην εποχή μας, για να παραμείνει σε ιδέες που έγιναν οικουμενικές, όπως η ελευθερία, και σε όρους όπως η δημοκρατία, «που ακούγεται», γράφει ο Ι. Ν. Θ., «σήμερα στις γλώσσες όλων των λαών της Γης και είναι και αμετάφραστη», ή η φιλοσοφία, «όρος επίσης αμετάφραστος, καθολικός και παγκόσμιος».

Με θαυμαστή οξυδέρκεια ο Ι. Ν. Θ. αντιλαμβάνεται ότι το παιδευτικό πρόβλημα είναι πρώτιστα πρόβλημα ήθους, σωστής πρόσβασης στα αρχαία κείμενα και μετάδοσης των νοημάτων, κι όχι τεχνικό πρόβλημα ανοικειότητας προς τη γλωσσική μορφή τους: «Ο λόγος για να φτάσει στην ψυχή του νέου χρειάζεται το δεύτερο ερμηνευτικό λόγο του δασκάλου, και αυτός ο λόγος πρέπει να είναι ομόλογος προς τον πρώτον. Γιατί αποτύχαμε ως τώρα στη διδασκαλία των αρχαίων γραμμάτων; Διότι δεν κατορθώσαμε να δημιουργήσουμε δεύτερο ερμηνευτικό λόγο ομόλογο με τον λόγο των κειμένων. Δεν φταίνε λοιπόν τα κείμενα, αλλά εμείς που δεν κατορθώσαμε να τα πλησιάσουμε και τελικώς εφθάσαμε στο απεγνωσμένο πράγματι διάβημα να τα απομακρύνουμε από τα γυμνάσιά μας».

Ο φιλόσοφος της ζωής είναι ο διορατικός στοχαστής που αντιμετώπιζε το φαινόμενο της ζωής ως αδιάλειπτη ενότητα παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος. Το παρόν διασώζεται με τη δημιουργική συναίρεσή του προς το αξιακό παρελθόν, που ανοίγει ευοίωνη προοπτική στο μέλλον. Το παρελθόν, του τόπου και της προσωπικής ζωής, δεν είναι γραμμικό, αλλά τόπος δρώμενων. Αυτό το τελευταίο, ένα χρόνο πριν μισέψει από τη ζωή, το ξανάζησε νοσταλγικά και στοργικά ο Ι. Ν. Θ. και το ανέστησε μ’ ένα αυθόρμητο γράψιμο στο τελευταίο του βιβλίο Αγαπημένη μου Χαϊδελβέργη: «Με την ηλικία συνήθως περιορίζεται η προοπτική του ανθρώπου προς το μέλλον και ο νους του γυρίζει συχνότερα προς τα πίσω. Πολλές φορές κατά την τελευταία δεκαετία, σε ώρες κάποιας ηρεμίας και ανεπηρέαστος από την τύρβη της ημέρας, ο νους μου εγύριζε στην περίοδο των σπουδών μου και σχεδόν αθέλητα, δίχως συγκεκριμένο σκοπό, περιεργαζόταν ωρισμένα γεγονότα». Έτσι αρχίζει προλογίζοντας –το Νοέμβρη του 1980– το Αγαπημένη μου Χαϊδελβέργη ο Ι. Ν. Θ.

*Αποσπάσματα λόγου που είχε εκφωνήσει εις μνήμην του Ιωάννη Ν. Θεοδωρακόπουλου η φιλόσοφος και συγγραφέας Άννα Κελεσίδου, διευθύντρια του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Φιλοσοφίας της Ακαδημίας Αθηνών επί 25 έτη (πηγή: Ανακοινώσεις Ακαδημίας Αθηνών).

Ο αείμνηστος φιλόσοφος, πανεπιστημιακός και ακαδημαϊκός Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος γεννήθηκε στο Βασαρά (Βασσαρά) Λακωνίας στις 28 Φεβρουαρίου 1900 και απεβίωσε στην Αθήνα στις 20 Φεβρουαρίου 1981.