Γιουβάλ Νόα Χαράρι : Πολιτικές αποτυχίες στη διαχείριση του κοροναϊόυ – Κίνδυνος για «ψηφιακή δικτατορία»

*Μετάφραση: Αλεξάνδρα Πράσσα

Ο Ισραηλινός ιστορικός και πανεπιστημιακός Γιουβάλ Νόα Χαράρι, προχώρησε με άρθρο του στους Financial Times σε μια ανασκόπηση του πρώτου (και ελπίζουμε τελευταίου) χρόνου που πέρασε η ανθρωπότητα με την πανδημία του κοροναϊού.

Όπως αναφέρει, αν και οι περισσότεροι αντιμετωπίζουν το ξέσπασμα της πανδημίας ως μια απόδειξη ότι η ανθρωπότητα παραμένει έρμαιο της φύσης, στην πραγματικότητα οι ταχύτητες πρόοδοι της επιστήμης μας δείχνουν ακριβώς το αντίθετο. Κατά τη γνώμη του, ο μεγάλος αριθμός των κρουσμάτων και των νεκρών δεν προκύπτει από την αδυναμία μας να αντιμετωπίσουμε τον αόρατο εχθρό, αλλά από πολιτικά λάθη και σκοπιμότητες.

Όπως γράφει:

«Σε προηγούμενες εποχές, όταν οι άνθρωποι αντιμετώπιζαν μια επιδημία όπως εκείνη του Μαύρου Θανάτου, δεν είχαν ιδέα τι την προκαλούσε ή πώς θα μπορούσε να σταματήσει. Όταν ξέσπασε η επιδημία της γρίπης του 1918, οι καλύτεροι επιστήμονες στον κόσμο δεν μπορούσαν να ταυτοποιήσουν τον φονικό ιό, πολλά από τα αντίμετρα που υιοθετήθηκαν ήταν άχρηστα και οι προσπάθειες ανάπτυξης αποτελεσματικού εμβολίου αποδείχθηκαν μάταιες.

»Τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά στην περίπτωση του κοροναϊού. Ο πρώτος συναγερμός για την πιθανότητα νέας επιδημίας άρχισε να ηχεί στα τέλη Δεκεμβρίου του 2019. Μέχρι τις 10 Ιανουαρίου του 2020, οι επιστήμονες δεν είχαν καταφέρει απλώς να απομονώσουν τον ιό, αλλά και να αποκωδικοποιήσουν την αλληλουχία του γονιδιώματός του και να δημοσιεύσουν τις πληροφορίες στο διαδίκτυο. Μέσα σε λίγους μόνο μήνες κατέστησαν σαφή τα μέτρα που θα μπορούσαν να επιβραδύνουν ή και να σπάσουν τις αλυσίδες της μόλυνσης. Σε λιγότερο από ένα χρόνο, πολλαπλά αποτελεσματικά εμβόλια πέρασαν στο στάδιο της μαζικής παραγωγής. Στον πόλεμο μεταξύ ανθρώπων και παθογόνων, οι άνθρωποι είναι τώρα πιο ισχυροί από ποτέ.

Ζωή στο διαδίκτυο

»Εκτός των πρωτόγνωρων επιτυχιών της βιοτεχνολογίας, η χρονιά του κοροναϊού χαρακτηρίστηκε και από την ισχύ της πληροφορικής επιστήμης. Σε προηγούμενες περιόδους η ανθρωπότητα σπανίως κατάφερνε να ανακόψει τις επιδημίες, γιατί οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να παρατηρούν τις αλυσίδες της μόλυνσης σε πραγματικό χρόνο, αλλά και γιατί το οικονομικό κόστος των παρατεταμένων lockdown ήταν απαγορευτικό. Το 1918 οι άνθρωποι με γρίπη έμπαιναν σε καραντίνα, όμως δεν ήταν εφικτό να επιτηρηθεί η κίνηση των προσυμπτωματικών ή ασυμπτωματικών φορέων. Και η απαγόρευση κυκλοφορίας ολόκληρου του πληθυσμού μιας χώρας επί σειρά εβδομάδων, θα είχε συντρίψει την οικονομία, θα είχε διαλύσει τον κοινωνικό ιστό και θα είχε οδηγήσει τους πολίτες στην πείνα και την ανέχεια.

»Αντιθέτως, οι ψηφιακοί μηχανισμοί επιτήρησης του 2020 διευκόλυναν τον έλεγχο και τον εντοπισμό των φορέων της νόσου, πράγμα που σημαίνει ότι η καραντίνα μπορεί να είναι επιλεκτική αλλά και αποτελεσματική. Ακόμη πιο σημαντικό είναι το γεγονός ότι η αυτοματοποίηση και το internet κατέστησαν βιώσιμα τα παρατεταμένα lockdown, τουλάχιστον για τις ανεπτυγμένες χώρες. Αν και σε ορισμένες περιοχές του αναπτυσσόμενου κόσμου η ανθρώπινη εμπειρία θυμίζει περισσότερο αρχαιότερες επιδημίες, σε μεγάλο μέρος του ανεπτυγμένου κόσμου η ψηφιακή επανάσταση άλλαξε εντελώς τους κανόνες της διαχείρισης.

»Σκεφτείτε τη γεωργία. Επί εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, η παραγωγή τροφής στηριζόταν στην ανθρώπινη εργασία και περίπου το 90% των ανθρώπων εργάζονταν στις καλλιέργειες. Σήμερα τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά, τουλάχιστον στον ανεπτυγμένο κόσμο. Στις ΗΠΑ, μόλις το 1,5% του πληθυσμού εργάζεται στη γεωργία, παράγοντας αρκετά τρόφιμα όχι μόνο για το σύνολο των πολιτών της χώρας, αλλά και για να την καθιστά τον κορυφαίο εξαγωγέα τροφίμων. Σχεδόν όλη η αγροτική εργασία γίνεται από μηχανήματα, που δεν κινδυνεύουν να ασθενήσουν. Επομένως τα lockdown είχαν πολύ περιορισμένες επιπτώσεις στη γεωργία.

»Για να σιτίσεις έναν πληθυσμό δεν αρκεί να καλλιεργήσεις τις σοδειές. Είναι απαραίτητο και να τις μεταφέρεις, πολλές φορές σε αποστάσεις χιλιάδων χιλιομέτρων. Στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας, το εμπόριο ήταν ένας από τους βασικότερους παράγοντες διασποράς μιας πανδημίας. Τα φονικά παθογόνα ταξίδευαν σε όλο τον κόσμο σε εμπορικά πλοία και καραβάνια μεγάλων αποστάσεων. Για παράδειγμα, ο Μαύρος Θάνατος έκανε οτοστόπ από την ανατολική Ασία στη Μέση Ανατολή κατά μήκος του Δρόμου του Μεταξιού και έφτασε στην Ευρώπη μέσω των γενοβέζικων πλοίων. Το εμπόριο αποτελούσε θανάσιμη απειλή επειδή κάθε βαγόνι χρειαζόταν κι έναν οδηγό, δεκάδες ναύτες εργάζονταν ακόμη και για τα μικρότερα πλοία και ο συνωστισμός στις καμπίνες και τα πανδοχεία γινόταν η σπίθα που άναβε τη φωτιά της ασθένειας.

»Στη διάρκεια του 2020 το παγκόσμιο εμπόριο κατάφερε να λειτουργήσει με σχετικά λίγα προβλήματα, ακριβώς επειδή περιλάμβανε πολύ λίγους ανθρώπους. Ένα σημερινό εμπορικό πλοίο είναι σε πολύ μεγάλο βαθμό αυτοματοποιημένο και μπορεί να μεταφέρει περισσότερους τόνους από ό,τι ολόκληρος ο εμπορικός στόλος ενός βασιλείου στις αρχές της σύγχρονης ιστορίας. Το 1582 ο βρετανικός εμπορικός στόλος μπορούσε να μεταφέρει συνολικά 68.000 τόνους εμπορευμάτων και απασχολούσε περίπου 16.000 ναυτικούς. Το φορτηγό πλοίο OOCL του Χονγκ Κονγκ μπορεί να μεταφέρει 200.000 τόνους ενώ απαιτεί πλήρωμα μόλις 22 ατόμων.

»Είναι αλήθεια ότι τα κρουαζιερόπλοια που μετέφεραν εκατοντάδες τουρίστες και τα γεμάτα επιβατικά αεροπλάνα έπαιξαν κεντρικό ρόλο στην εξάπλωση του κοροναϊού. Όμως ο τουρισμός και τα ταξίδια δεν είναι απαραίτητα για το εμπόριο. Οι τουρίστες μπορούν να μείνουν στο σπίτι και οι επαγγελματίες να κάνουν διεθνείς συναντήσεις μέσω Zoom, ενώ αυτόματα πλοία και τρένα χωρίς οδηγούς θα συνεχίζουν να κινούν την παγκόσμια οικονομία. Αν και ο διεθνής τουρισμός κατέρρευσε εντός του 2020, ο όγκος του παγκόσμιου ναυτικού εμπορίου μειώθηκε μόλις κατά 4%.

»Ακόμη σημαντικότερη ήταν η επίδραση της αυτοματοποίησης και της ψηφιοποίησης στην παροχή υπηρεσιών. Το 1918 θα ήταν αδιανόητη η συνέχιση της λειτουργίας των γραφείων, των σχολείων, των δικαστηρίων και των εκκλησιών εν μέσω lockdown. Αυτό δεν σημαίνει ότι η μετατόπιση στο internet δεν είχε σημαντικές επιπτώσεις, με το βαρύ ψυχολογικό φορτίο να είναι μια από τις κυριότερες. Επιπλέον, έχει δημιουργήσει προβλήματα που δεν είχαμε φανταστεί ποτέ στο παρελθόν, όπως την εμφάνιση δικηγόρων στο δικαστήριο με τη μορφή γάτας. Τίποτα από όλα αυτά, όμως, δεν καθιστά τα επιτεύγματα αυτά λιγότερο εντυπωσιακά.

»Το 1918 οι άνθρωποι κατοικούσαν μόνο στον απτό κόσμο και όταν ο φονικός ιός της γρίπης έκανε τον γύρο του πλανήτη, η ανθρωπότητα δεν είχε κανένα μέρος στο οποίο να μπορεί να καταφύγει. Σήμερα κατοικούμε σε δύο κόσμους: Τον απτό και τον εικονικό. Όταν ο ιός έκανε τον κύκλο του πραγματικού πλανήτη, πολλοί άνθρωποι μετέφεραν μεγάλο μέρος της ζωής τους στον εικονικό, όπου ο ιός δεν μπορούσε να τους ακολουθήσει.

»Φυσικά, δεν μπορούν όλα να μεταφερθούν στον ψηφιακό κόσμο. Η χρονιά του κοροναϊού υπογράμμισε τον ζωτικό ρόλο που διαδραματίζουν πολλά χαμηλόμισθα επαγγέλματα για τη διατήρηση του ανθρώπινου πολιτισμού: Νοσηλευτές, καθαριστές, οδηγοί φορτηγών, ταμίες, διανομείς. Λέγεται συχνά ότι κάθε πολιτισμός απέχει μόλις τρία γεύματα από τη βαρβαρότητα. Το 2020, οι διανομείς ήταν η λεπτή κόκκινη κλωστή που κράτησε τον πολιτισμό μας ζωντανό. Έγιναν οι αναγκαίοι δίαυλοι για την επαφή μας με τον πραγματικό κόσμο.

Το internet αντέχει

»Καθώς η ανθρωπότητα αυτοματοποιεί, ψηφιοποιεί και μεταφέρει δραστηριότητες online, εκτίθεται και σε νέους κινδύνους. Ένα από τα πιο αξιοσημείωτα στοιχεία της φετινής χρονιάς, είναι το γεγονός ότι το internet άντεξε. Αν ξαφνικά αυξάναμε την κυκλοφορία που περνά από μια πραγματική γέφυρα, θα σημειώνονταν μποτιλιαρίσματα ή ακόμη και κατάρρευση της γέφυρας. Το 2020, σχολεία, γραφεία και εκκλησίες μεταφέρθηκαν στο διαδίκτυο στην ουσία μέσα σε μια μέρα, όμως το internet βγήκε ζωντανό.

»Είναι κάτι που δεν σκεφτόμαστε σχεδόν καθόλου, όμως θα έπρεπε. Το 2020 απέδειξε ότι η ζωή μπορεί να συνεχιστεί ακόμη και όταν μια ολόκληρη χώρα βρίσκεται σε lockdown. Τώρα προσπαθείτε να φανταστείτε τι θα μπορούσε να συμβεί αν κατέρρεαν οι ψηφιακές μας υποδομές.

»Η πληροφορική επιστήμη μας έκανε πιο ανθεκτικούς στο πρόσωπο των οργανικών ιών, αλλά και πολύ πιο ευάλωτους απέναντι σε κακόβουλα προγράμματα και στο ενδεχόμενο κυβερνοπόλεμου. Οι άνθρωποι αναρωτιούνται συχνά: «Τι θα έρθει μετά τον κοροναϊό;» Μια επίθεση στις ψηφιακές μας υποδομές ανήκει στα σοβαρότερα ενδεχόμενα. Χρειάστηκαν αρκετοί μήνες μέχρι ο κοροναϊός να εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο και να προσβάλει εκατομμύρια άτομα. Οι ψηφιακές μας υποδομές μπορούν να καταρρεύσουν μέσα σε μια μέρα. Και αν και τα σχολεία και τα γραφεία μπόρεσαν να περάσουν στο διαδίκτυο αμέσως, πόσο καιρό πιστεύετε ότι θα χρειαζόσασταν για να επιστρέψετε από το e-mail στην αλληλογραφία;

Τι είναι αυτό που μετράει;

»Η χρονιά του κοροναϊού έχει καταστήσει εμφανή έναν ακόμη πιο σημαντικό περιορισμό της επιστημονικής και τεχνολογικής μας δύναμης. Η επιστήμη δεν μπορεί να αντικαταστήσει την πολιτική. Όταν αποφασίζονται πολιτικές, είμαστε υποχρεωμένοι να λαμβάνουμε υπόψη μας πολλά διαφορετικά συμφέροντα και αξίες. Και από τη στιγμή που δεν υπάρχει επιστημονική μέθοδος ικανή να κρίνει ποια συμφέροντα και ποιες αξίες έχουν τη μεγαλύτερη σημασία, δεν υπάρχει και επιστημονικός τρόπος να αποφασίσουμε τι θα κάνουμε.

»Για παράδειγμα, όταν προσπαθούμε να αποφασίσουμε αν θα επιβάλουμε lockdown, δεν αρκεί να αναρωτηθούμε: «Πόσοι άνθρωποι θα ασθενήσουν από κοροναϊό, αν δεν επιβάλουμε lockdown;». Θα πρέπει επίσης να αναρωτηθούμε: «Πόσοι άνθρωποι θα βιώσουν κατάθλιψη, αν επιβάλουμε lockdown; Πόσοι θα υποφέρουν από κακή διατροφή; Πόσοι θα χάσουν μαθήματα ή τις δουλειές τους; Πόσοι θα κακοποιηθούν ή θα δολοφονηθούν από τους συντρόφους τους;»

»Ακόμη και αν όλα μας τα στοιχεία είναι ακριβή και αξιόπιστα, πάντα θα πρέπει να ρωτάμε: «Τι μετράμε; Ποιος αποφασίζει τι θα μετρήσουμε; Πώς συγκρίνουμε μεταξύ τους τους αριθμούς;» Πρόκειται για μια πολιτική και όχι επιστημονική υποχρέωση. Είναι οι πολιτικοί που οφείλουν να εξισορροπήσουν τους ιατρικούς, οικονομικούς και κοινωνικούς παράγοντες και να δημιουργήσουν μια ενιαία πολιτική.

»Αντιστοίχως, μηχανικοί δημιουργούν νέες ηλεκτρονικές πλατφόρμες που μας επιτρέπουν να λειτουργούμε παρά το lockdown και νέα εργαλεία επιτήρησης που μας επιτρέπουν να σπάσουμε την αλυσίδα της μετάδοσης. Όμως η ψηφιοποίηση και η επιτήρηση θέτουν σε κίνδυνο την ιδιωτικότητά μας και ανοίγουν τον δρόμο για την ανάδυση ολοκληρωτικών καθεστώτων χωρίς προηγούμενο. Στη διάρκεια του 2020 η μαζική επιτήρηση έγινε και πιο νόμιμη και πιο συνηθισμένη. Είναι σημαντικό να καταπολεμηθεί η πανδημία, όμως αξίζει αν στη προσπάθειά μας αυτή καταστρέψουμε την ελευθερία μας; Είναι δουλειά των πολιτικών και όχι των μηχανικών να εντοπίσουν τη σωστή ισορροπία μεταξύ της χρήσιμης επιτήρησης και του εφιάλτη της δυστοπίας.

»Τρεις βασικοί κανόνες μπορούν να κάνουν πολλά για να μας προφυλάξουν από τις ψηφιακές δικτατορίες, ακόμη και εν μέσω πανδημίας. πρώτα από όλα, κάθε φορά που συλλέγουμε στοιχεία για τους ανθρώπους – ιδιαιτέρως όταν αφορούν την ίδια τη λειτουργία του σώματός τους – αυτά τα στοιχεία θα πρέπει να αξιοποιούνται για να βοηθήσουν αυτούς τους ανθρώπους και όχι για να τους χειραγωγήσουν, να τους ελέγξουν ή να τους βλάψουν. Ο γιατρός μου ξέρει υπερβολικά προσωπικές πληροφορίες για εμένα. Είμαι εντάξει με αυτό, επειδή εμπιστεύομαι τον γιατρό μου, ότι θα χρησιμοποιήσει αυτά τα στοιχεία για το καλό μου. Ο γιατρός μου δεν πρόκειται να πουλήσει αυτά τα στοιχεία σε κάποια επιχείρηση ή πολιτικό κόμμα. Θα έπρεπε να ισχύει το ίδιο με κάθε μορφής «αρχή επιτήρησης της πανδημίας» που ενδέχεται να εγκαθιδρύσουμε.

»Δεύτερον, η επιτήρηση πρέπει να είναι πάντα αμφίδρομη. Αν η επιτήρηση κινείται αποκλειστικά από πάνω προς τα κάτω, ανοίγει τον δρόμο για τη δικτατορία. Επομένως, κάθε φορά που αυξάνουμε την επιτήρηση για τα άτομα, θα έπρεπε ταυτόχρονα να αυξάνουμε και την επιτήρηση των κυβερνήσεων και των μεγάλων επιχειρήσεων. Για παράδειγμα, στην παρούσα κρίση οι κυβερνήσεις διανέμουν τεράστια χρηματικά ποσά. Η διαδικασία της διανομής τους, θα έπρεπε να είναι πιο διαφανής. Ως πολίτης, θέλω να μπορώ να δω εύκολα ποιος παίρνει τι και ποιος αποφάσισε για το πού θα πάνε αυτά τα χρήματα. Θέλω να μπορώ να είμαι σίγουρος ότι τα χρήματα πηγαίνουν σε επιχειρήσεις, οι ιδιοκτήτες των οποίων τα χρειάζονται πραγματικά και όχι σε μια μεγάλη εταιρεία που οι ιδιοκτήτες της τυχαίνει να είναι φίλοι με κάποιον υπουργό. Και αν η κυβέρνηση υποστηρίζει ότι είναι πολύ δύσκολο να εγκαθιδρυθεί ένας τέτοιου είδους εποπτικός μηχανισμός εν μέσω πανδημίας, δεν την πιστεύω. Αν δεν είναι υπερβολικά περίπλοκη η επιτήρηση των δικών σας κινήσεων, δεν είναι υπερβολικά περίπλοκη ούτε η επιτήρηση των κινήσεων της κυβέρνησης.

»Τρίτον, ποτέ μην επιτρέπετε να συγκεντρώνονται υπερβολικά πολλά στοιχεία σε ένα μόνο σημείο. Ούτε στη διάρκεια της πανδημίας, ούτε όταν τελειώσει. Κάθε μονοπώλιο της πληροφορίας είναι συνταγή για δικτατορία. Επομένως, αν συλλέγουμε βιομετρικά στοιχεία για τους πολίτες για να σταματήσουμε την πανδημία, αυτό θα πρέπει να συμβαίνει από μια ανεξάρτητη υγειονομική αρχή και όχι από την αστυνομία. Και τα στοιχεία που συλλέγονται θα πρέπει να φυλάσσονται ξεχωριστά από άλλες βάσεις δεδομένων των κυβερνητικών υπουργείων και των μεγάλων εταιρειών. Σίγουρα, αυτή η στρατηγική θα οδηγούσε σε πλεονασμούς και ανεπάρκειες. Όμως η ανεπάρκεια είναι απαραίτητη, δεν είναι εμπόριο. Θέλετε να σταματήσετε την άνοδο μιας ψηφιακής δικτατορίας; Κρατήστε τα πράγματα έστω και λίγο ανεπαρκή.

Η πολιτική πλευρά

»Οι άνευ προηγουμένου επιστημονικές και τεχνολογικές επιτυχίες του 2020 δεν έλυσαν την κρίση του κοροναϊού. Μετέτρεψαν την επιδημία από φυσική καταστροφή σε πολιτικό δίλημμα. Όταν ο Μαύρος Θάνατος σκότωνε εκατομμύρια Ευρωπαίους, κανείς δεν περίμενε πολλά πράγματα από τους βασιλείς και τους αυτοκράτορες. Περίπου το ένα τρίτο των Άγγλων πέθανε στο πρώτο κύμα του Μαύρου Θανάτου, όμως αυτό δεν οδήγησε στην εκθρόνιση του Βασιλιά Εδουάρδου Γ’ της Αγγλίας. Ήταν ξεκάθαρο πέρα από τις δυνάμεις των ηγετών να ανακόψουν μια επιδημία, επομένως κανείς δεν τους κατηγορούσε που δεν τα κατάφεραν.

»Όμως στις μέρες μας, η ανθρωπότητα έχει τα εργαλεία να σταματήσει τον κοροναϊό. Αρκετές χώρες, από το Βιετνάμ μέχρι την Αυστραλία, έχουν αποδείξει ότι ακόμη και χωρίς εμβόλιο τα εργαλεία που έχουμε διαθέσιμα είναι σε θέση να σταματήσουν την επιδημία. Όμως τα εργαλεία αυτά έχουν υψηλό οικονομικό και κοινωνικό τίμημα. Μπορούμε να νικήσουμε τον ιό, όμως δεν είμαστε σίγουροι ότι θέλουμε να καταβάλουμε το κόστος της νίκης. Αυτός είναι και ο λόγος που τα επιστημονικά επιτεύγματα έθεσαν τόσο μεγάλο βάρος στους πολιτικούς.

»Δυστυχώς, πάρα πολλοί εξ αυτών δεν έχουν καταφέρει να ανταποκριθούν σε αυτή την ευθύνη. Για παράδειγμα, οι λαϊκιστές πρόεδροι των ΗΠΑ και της Βραζιλίας υποτίμησαν τον κίνδυνο, αρνήθηκαν να ακούσουν τους ειδικούς και διακίνησαν θεωρίες συνωμοσίας. Δεν εκπόνησαν ένα στερεό ομοσπονδιακό σχέδιο δράσεις και σαμποτάρισαν τις απόπειρες των πολιτειακών και δημοτικών αρχών να ανακόψουν τον φονικό ιό. Η αμέλεια και η ανευθυνότητα των κυβερνήσεων του Τραμπ και του Μπολσονάρου κατέληξαν σε εκατοντάδες χιλιάδες θανάτους που θα μπορούσαν να είχαν αποτραπεί.

«Στη Βρετανία, η κυβέρνηση φάνηκε αρχικά να ενδιαφέρεται περισσότερο για το Brexit παρά για τον κοροναϊό. Παρά τις απομονωτικές πολιτικές της, η κυβέρνηση Τζόνσον άργησε να απομονώσει τη Βρετανία από αυτό που είχε την μεγαλύτερη σημασία: τον κοροναϊό. Η πατρίδα μου, το Ισραήλ, επίσης υπέφερε από την κακή πολιτική διαχείριση. Όπως και η Ταϊβάν, η Νέα Ζηλανδία και η Κύπρος, το Ισραήλ στην πράξη είναι μια «νησιωτική χώρα», με κλειστά σύνορα. Η μόνη είσοδος που είναι ανοιχτή είναι το Αεροδρόμιο Μπεν Γκουριόν. Όμως στην κορύφωση της πανδημίας, η κυβέρνηση Νετανιάχου επέτρεψε στους ταξιδιώτες να περνούν από το αεροδρόμιο χωρίς καραντίνα, ακόμη και χωρίς επαρκείς εξετάσεις και αμέλησε την εφαρμογή των ίδιων της των κανόνων του lockdown.

»Τόσο το Ισραήλ όσο και η Βρετανία είναι πρωτοπόροι στους αριθμούς των εμβολιασθέντων, όμως οι αρχικές τους αστοχίες είχαν τεράστιο κόστος. Η Βρετανία έχει θρηνήσει 120.000 νεκρούς, αριθμός που την καθιστά έκτη στον κόσμο στο μέσο ποσοστό θνητότητας. Ταυτόχρονα, το Ισραήλ έχει το έβδομο μεγαλύτερο ποσοστό επιβεβαιωμένων κρουσμάτων στον κόσμο, μια καταστροφή που το οδήγησε στη συμφωνία ανταλλαγής «εμβολίων με δεδομένα» με την αμερικανική εταιρεία Pfizer. Η Pfizer συμφώνησε να παρέχει αρκετά εμβόλια στο Ισραήλ για να εμβολιάσει όλο τον πληθυσμό του, εξασφαλίζοντας ως αντάλλαγμα τεράστιες ποσότητες πολύτιμων δεδομένων που εγείρουν αγωνίες για την ιδιωτικότητα, αλλά και για το μονοπώλιο των δεδομένων και δείχνουν ότι τα δεδομένα των πολιτών είναι πλέον ένα από τα πολυτιμότερα κρατικά περιουσιακά στοιχεία.

»Αν και ορισμένες χώρες τα πήγαν πολύ καλύτερα, η ανθρωπότητα συνολικά έχει αποτύχει μέχρι στιγμής να ανακόψει την πανδημία ή να εκπονήσει ένα παγκόσμιο σχέδιο καταπολέμησης του ιού. Οι πρώτοι μήνες του 2020 έμοιαζαν με την παρακολούθηση ενός ατυχήματος σε αργή κίνηση. Οι σύγχρονες επικοινωνίες επέτρεψαν σε όλους τους ανθρώπους στον κόσμο να παρακολουθήσουν σε πραγματικό χρόνο πρώτα τις εικόνες της Ουχάν και μετά της Ιταλίας – στη συνέχεια και πολλών άλλων χωρών. Όμως καμιά παγκόσμια ηγεσία δεν αναδύθηκε για να εμποδίσει τη διάχυση της καταστροφής σε όλο τον πλανήτη. Τα εργαλεία ήταν εδώ, όμως πολύ συχνά έλειπε η πολιτική σοφία.

Διάσωση από το εξωτερικό

Ένας λόγος για το κενό ανάμεσα στις επιστημονικές επιτυχίες και τις πολιτικές αποτυχίες είναι το ότι ενώ οι επιστήμονες συνεργάζονταν σε παγκόσμιο επίπεδο, οι πολιτικοί έτειναν να βρίσκονται σε διαμάχη. Δουλεύοντας σε συνθήκες μεγάλου στρες και αβεβαιότητας, οι επιστήμονες σε όλο τον κόσμο αντάλλασσαν πληροφορίες χωρίς περιορισμούς και στηρίζονταν ο ένας στα ευρήματα και τα συμπεράσματα του άλλου. Πολλά σημαντικά ερευνητικά προγράμματα πραγματοποιήθηκαν από διεθνείς ομάδες. Για παράδειγμα, μια έρευνα-κλειδί που απέδειξε την αποτελεσματικότητα των μέτρων των lockdown πραγματοποιήθηκα από κοινού από εννιά ιδρύματα: Ένα στη Βρετανία, τρία στην Κίνα και πέντε στις ΗΠΑ.

»Αντιθέτως, οι πολιτικοί έχουν αποτύχει να σχηματίσουν μια διεθνή συμμαχία κατά του ιού και να συμφωνήσουν σε ένα παγκόσμιο σχέδιο δράσης. Οι δύο υπερδυνάμεις του πλανήτη, οι ΗΠΑ και η Κίνα, έχουν κατηγορήσει η μία την άλλη για απόκρυψη πληροφοριών, αλλά και για διακίνηση ψευδών ειδήσεων και θεωριών συνωμοσίας ή ακόμη και για σκόπιμη εξάπλωση του ιού. Πολλές άλλες χώρες φαίνεται πως έχουν παραχαράξει ή αποκρύψει στοιχεία για την εξέλιξη της πανδημίας.

»Η απουσία παγκόσμιας συνεργασίας είναι εμφανής όχι μόνο σε αυτούς τους πολέμους της πληροφορίας, αλλά ακόμη περισσότερο στις συγκρούσεις για τον ελλιπή υγειονομικό εξοπλισμό. Αν και έχουν υπάρξει πολλά παραδείγματα συνεργασίας και γενναιοδωρίας, δεν έχει γίνει καμιά ουσιαστική προσπάθεια συγκέντρωσης όλων των διαθέσιμων πόρων, εξορθολογισμού της παγκόσμιας παραγωγής και διασφάλισης της ισότιμης διανομής των πόρων. Ιδιαιτέρως ο «εθνικισμός των εμβολίων» δημιουργεί ένα νέο είδος παγκόσμιας ανισότητας ανάμεσα στις χώρες που καταφέρνουν να εμβολιάσουν τον πληθυσμό τους και σε εκείνες που ακόμη είναι στην αναμονή.

»Είναι λυπηρό να βλέπουμε ότι πολλοί δεν καταφέρνουν να καταλάβουν ένα απλό γεγονός για την πανδημία: Από τη στιγμή που ο ιός συνεχίζει να εξαπλώνεται παντού, καμιά χώρα δεν μπορεί να νιώσει πραγματικά ασφαλής. Ας υποθέσουμε ότι το Ισραήλ ή η Βρετανία επιτυγχάνουν να εξαλείψουν τον ιό εντός των συνόρων τους, όμως ο ιός συνεχίζει να εξαπλώνεται σε εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους στην Ινδία, τη Βραζιλία ή τη Νότια Αφρική. Μια νέα μετάλλαξη, σε μια μακρινή βραζιλιάνικη πόλη, μπορεί να καταστήσει αναποτελεσματικό το εμβόλιο και να οδηγήσει σε ένα νέο κύμα λοιμώξεων.

»Στη σημερινή έκτακτη ανάγκη, οι επικλήσεις στον απλό αλτρουισμό δεν πρόκειται να  βαρύνουν περισσότερο από τα εθνικά συμφέροντα. Όμως, στη σημερινή έκτακτη ανάγκη, η παγκόσμια συνεργασία δεν έχει καμιά σχέση με τον αλτρουισμό. Είναι αναγκαία για τη διασφάλιση των εθνικών συμφερόντων.

Antivirus για όλο τον πλανήτη

»Οι διαφωνίες για το τι πραγματικά συνέβη στη διάρκεια του 2020 θα συνεχιστούν για πολλά ακόμη χρόνια. Όμως άνθρωποι από όλα τα πολιτικά στρατόπεδα θα πρέπει να συμφωνήσουν τουλάχιστον σε τρία κεντρικά μαθήματα.

»Πρώτον, θα πρέπει να προστατεύσουμε τις ψηφιακές μας δομές. Ήταν η σωτηρία μας στη διάρκεια της τρέχουσας πανδημίας, όμως μπορούν σύντομα να μετατραπούν σε ακόμη μεγαλύτερη καταστροφή.

»Δεύτερον, κάθε χώρα πρέπει να επενδύσει περισσότερα στο σύστημα δημόσιας υγείας της. Μοιάζει αυτονόητο, όμως οι πολιτικοί και οι ψηφοφόροι μερικές φορές καταφέρνουν να αγνοήσουν ακόμη και το πιο προφανές μάθημα.

»Τρίτον, θα πρέπει να εγκαθιδρύσουμε ένα ισχυρό παγκόσμιο σύστημα που θα επιτηρεί και θα προλαμβάνει τις πανδημίας. Στον προαιώνιο πόλεμο των ανθρώπων και των παθογόνων, το μέτωπο περνά μέσα από τα σώματα όλων των ανθρώπινων όντων. Αν αυτή γραμμή παραβιαστεί σε οποιοδήποτε μέρος του πλανήτη, κινδυνεύουμε όλοι. Ακόμη και οι πλουσιότεροι άνθρωποι στις πλουσιότερες χώρες έχουν προσωπικό συμφέρον να προστατεύσουν τους φτωχότερους ανθρώπους στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες. Αν ένας νέος ιός περάσει από μια νυχτερίδα σε έναν άνθρωπο σε ένα φτωχό χωριό σε κάποια απομακρυσμένη ζούγκλα, μέσα σε λίγες ημέρες αυτός ο ιός μπορεί να κάνει τη βόλτα του στη Γουόλ Στριτ.

»Ο σκελετός ενός τέτοιου παγκόσμιου αντι-πανδημικού συστήματος υφίσταται ήδη στη μορφή του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Όμως οι προϋπολογισμοί που στηρίζουν αυτό το σύστημα είναι πενιχροί και δεν έχει σχεδόν καμιά πολιτική ισχύ. Θα πρέπει να δώσουμε σε αυτό το σύστημα κάποια πολιτική στήριξη και πολλά περισσότερα χρήματα, προκειμένου να μην εξαρτάται απολύτως από τα καπρίτσια του εκάστοτε ιδιοτελούς πολιτικού. Όπως σημείωσα και νωρίτερα, δεν πιστεύω ότι οι μη εκλεγμένοι ειδικοί θα έπρεπε να επιφορτίζονται με σημαντικές πολιτικές αποφάσεις. Όμως κάποιου είδους ανεξάρτητη παγκόσμια υγειονομική αρχή θα ήταν η ιδανική πλατφόρμα για τη συλλογή ιατρικών δεδομένων, την επιτήρηση των πιθανών κινδύνων, την κρούση του κώδωνα του κινδύνου και την κατεύθυνση της έρευνας και της ανάπτυξης.

»Πολλοί φοβούνται ότι ο κοροναϊός είναι απλώς η αρχή ενός κύματος νέων επιδημιών. Όμως αν τα παραπάνω μαθήματα εφαρμοστούν, το σοκ του κοροναϊού μπορεί να οδηγήσει σε μείωση των πανδημιών. Η ανθρωπότητα δεν μπορεί να αποτρέψει την εμφάνιση νέων παθογόνων. Πρόκειται για μια φυσική εξελικτική διαδικασία που συνεχίζεται εδώ και δισεκατομμύρια χρόνια και θα συνεχίζεται και στο μέλλον. Όμως στις μέρες μας η ανθρωπότητα έχει τις απαραίτητες γνώσεις και εργαλεία για να αποτρέψει την εξάπλωση ενός παθογόνου στον βαθμό που απαιτείται για να προκληθεί μια πανδημία.

»Αν παρόλα αυτά ο κοροναϊός συνεχίσει να εξαπλώνεται στη διάρκεια του 2021 και σκοτώσει εκατομμύρια ακόμη ανθρώπους ή ακόμη και αν μια ακόμη φονικότερη πανδημία ξεσπάσει το 2030, δεν θα φταίει για αυτό μια ανεξέλεγκτη φυσική καταστροφή, ούτε θα πρόκειται για θεία τιμωρία. Θα είναι μια ανθρώπινη αποτυχία – ή, για την ακρίβεια, μια πολιτική αποτυχία».