Μπορεί οι ευρωπαίοι υπουργοί Εξωτερικών να μην προχώρησαν την περασμένη Δευτέρα όσο θα ήθελε ο ίδιος ο Αλεξέι Ναβάλνι και οι συνεργάτες του λαμβάνοντας μέτρα σε βάρος των ρώσων ολιγαρχών και του άμεσου περιβάλλοντος του Βλαντίμιρ Πούτιν, μπορεί να περιορίστηκαν ένεκα της ρεαλπολιτίκ σε κυρώσεις εναντίον τεσσάρων ρώσων αξιωματούχων αναμεμειγμένων στη σύλληψη και τη φυλάκιση του υπ’ αριθμόν 1 αντιπάλου του ρώσου προέδρου, λίγοι διαφωνούν ωστόσο με τη διαπίστωση του Ντέιβιντ Μακάλιστερ, του προέδρου της επιτροπής εξωτερικών υποθέσεων του Ευρωκοινοβουλίου: οι σχέσεις ανάμεσα στην ΕΕ και τη Ρωσία «βρίσκονται σε ιστορικό χαμηλό» – και θα γίνουν χειρότερες. Το μόνο που βλέπουν άλλωστε στον άμεσο ρωσικό ορίζοντα αναλυτές όπως η Τατιάνα Στανόβαγια είναι περισσότερες ποινικές διώξεις, σαφώς πιο μαζικές και αδιάκριτες, περισσότερες επιθέσεις κατά των ανεξάρτητων μίντια, περισσότερες πιέσεις στα επονομαζόμενα «φιλελεύθερα» πανεπιστήμια και μία περαιτέρω αυστηροποίηση των νόμων.

Τριχοτόμηση

Διευθύντρια του ερευνητικού ιδρύματος R.Politik και συνεργάτις του κέντρου Carnegie της Μόσχας, η Στανόβαγια σκιαγράφησε πρόσφατα στη γαλλική «Le Monde» μία ρωσική κοινωνία χωρισμένη στα τρία: το ένα τρίτο του πληθυσμού, συνήθως άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας που ενημερώνονται από την τηλεόραση, είναι πεπεισμένοι υποστηρικτές του Πούτιν· ακόμα ένα τρίτο είναι «κομφορμιστές πραγματιστές», απολιτικοί και αδιάφοροι, εξάλλου πάρα πολλοί πολίτες είναι άμεσα ή έμμεσα εξαρτώμενοι από το κράτος· μένει όμως ακόμα ένα τρίτο που νιώθει σήμερα «απέναντι» στο καθεστώς, και ό,τι και αν κάνει το Κρεμλίνο με τον Ναβάλνι, αυτή η δυσφορία δεν πρόκειται να εξαφανιστεί. Για τη ρωσίδα ερευνήτρια, άλλωστε, αυτά που συμβαίνουν στη Ρωσία (το κίνημα διαμαρτυρίας, η καταστολή του…) δεν έχουν σχέση μόνο με τον «παράγοντα Ναβάλνι». Για πολλούς καθημερινούς Ρώσους, ο τελευταίος παραμένει μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Οι λόγοι για τους οποίους διαβρώνεται το έρεισμα του Πούτιν είναι ευρύτεροι, είναι τα έξι συνεχή χρόνια μείωσης των εισοδημάτων, η επιδείνωση των κοινωνικών συνθηκών αλλά και το τέλος της ευφορίας που πυροδότησε η προσάρτηση της Κριμαίας.

Πίσω από τη σκλήρυνση της στάσης του καθεστώτος έναντι του Ναβάλνι, πίσω από τη δηλητηρίαση με νευροτοξικό παράγοντα και τη φυλάκιση ενός ανθρώπου που για χρόνια προσπαθούσε να καταστήσει όσο το δυνατόν λιγότερο «ορατό», η Τατιάνα Στανόβαγια βλέπει τη βαθμιαία αποστασιοποίηση του Πούτιν από την καθημερινή διαχείριση του κράτους: μετά την προσάρτηση της Κριμαίας, σημειώνει, έπαψε σταδιακά να ασχολείται με τα ανιαρά ζητήματα της φορολογίας και των οικονομικών για να αφιερωθεί στα πραγματικά του πάθη, τη γεωπολιτική, την ιστορία, τα όπλα, το Διάστημα.

Χρειάστηκε όμως να μεταβιβάσει αρμοδιότητες και έτσι, από την περίοδο 2017-2018, ο χειρισμός της μη συστημικής αντιπολίτευσης πέρασε από την προεδρία στην FSB, τις υπηρεσίες ασφαλείας – που είδαν τον Ναβάλνι όχι πια ως μία πολιτική απειλή αλλά ως μία απειλή για την εθνική ασφάλεια, και τον αντιμετώπισαν με τα εργαλεία που ξέρουν. Η FSB είναι σύμφωνα με τη Στανόβαγια εκείνη που ενημερώνει τον Πούτιν, έχοντας περιθωριοποιήσει τις υπόλοιπες υπηρεσίες, εκείνη που συνδαυλίζει τα αντιφιλελεύθερα και αντιδυτικά του συναισθήματα. Και παρότι υπάρχουν, στους κόλπους της ρωσικής οικονομικής ελίτ, και κάποιοι που θεωρούν πως η σταθερότητα του συστήματος κινδυνεύει λιγότερο από τον Ναβάλνι και περισσότερο από τις αδέξιες προσπάθειες της FSB να τον φιμώσει, το σύστημα στηρίζεται όλο και περισσότερο στον αυταρχισμό και την καταστολή.

Headlines