Μια διάσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης ερήμην των πολιτών της

Ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι αντιμέτωπη με μια χρόνια κρίση που αποτυπώνεται τόσο τα προβλήματα αποτελεσματικής λειτουργίας των θεσμών της – με τελευταίο παράδειγμα η αποτυχία να υπάρξει μια κοινή πολιτική για τα εμβόλια που να αποδίδει σε συνέχεια της μεγάλης καθυστέρησης να υπάρξει συμφωνία για το Ταμείο Ανάκαμψης – έχει αρχίσει να αποκτά χαρακτήρα κοινοτοπίας. Το ίδιο και η διαπίστωση μιας υφέρπουσας κρίσης νομιμοποίησης του «Ευρωπαϊκού Οράματος».

Οι πολίτες μπορεί να θεωρούν στοιχείο της καθημερινότητάς τους το ευρώ ή τα ελεύθερα σύνορα ή μπορεί να έχουν δει θετικά τα προγράμματα της ΕΕ για την Ανώτατη Εκπαίδευσης όπως το Erasmus, αλλά από εκεί και πέρα δεν θεωρούν ότι έχουν λόγο για όσα συμβαίνουν στην Ευρώπη και θεωρούν ότι εάν είναι να διεκδικήσουν, να διαμαρτυρηθούν ή να οργισθούν αυτό κατά βάση μπορούν να το κάνουν μόνο απέναντι στις εθνικές κυβερνήσεις τους.

Ακόμη και η αύξηση της συμμετοχής στις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 2019 είχε περισσότερο να κάνει με ιδιαίτερες δυναμικές πολιτικής ενεργοποίησης στο εσωτερικό των διαφόρων χωρών παρά με κάποια αυξημένη εμπιστοσύνη των πολιτών στους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Άλλωστε, ακόμη και εάν ίσχυε αυτό θα αρκούσε η παρατεταμένη καθυστέρηση στη σκληρή διακυβερνητική διαπραγμάτευση για τα πρόσωπα που θα στελεχώσουν τις κρίσιμες θέσεις για να δείξει ότι τελικά το τι ήθελαν οι ευρωπαίοι πολίτες μάλλον δεν ελήφθη υπόψη στον τελικό υπολογισμό.

Αυτό μπορεί επίσης να εξηγήσει γιατί εδώ και χρόνια υποτίθεται ότι πρέπει να γίνει η συζήτηση για το μέλλον της Ευρώπης και τα επόμενα βήματα στη θεσμική και πολιτική της ολοκλήρωση αυτή κατά βάση διαρκώς αναβαλλόταν την ώρα που η ΕΕ ύστερα από την αποτυχία της να αναμετρηθεί με την οικονομική κρίση με θετικό τρόπο (με αποκορύφωμα τη λογική των «μνημονίων») αντιμετώπισε και το πλήγμα της αποχώρησης της Μεγάλης Βρετανίας.

Η Διάσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης

Η Διάσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης υποτίθεται ότι θα ήταν το μεγάλο φόρουμ όπου επιτέλους θα γινόταν αυτή η συζήτηση και μάλιστα με όρους «από κάτω προς τα πάνω», δηλαδή με βάση το τι θα εκφραζόταν από τους ίδιους τους ευρωπαίους πολίτες.

Η αρχική πρόταση έγινε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο τέλος του 2019. Σκοπός είναι να συζητηθεί το μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο μέλλον της Ένωσης, συμπεριλαμβανομένων των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων που πρέπει να γίνουν στους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Έχει παρουσιαστεί ως η αναγκαία συνθήκη τόσο για την αντιμετώπιση της κρίσης εμπιστοσύνης στην ΕΕ όσο και για να διαμορφωθεί το έδαφος για το πέρασμα από τη νομισματική στη δημοσιονομική ένωση.

Γι’ αυτό το λόγο και ο αρχικός σχεδιασμός, που ανατράπηκε από την πανδημία ήταν να διαρκέσει δύο χρόνια ώστε να μπορέσουν όλοι οι ενδιαφερόμενοι (οι stakeholders για να χρησιμοποιήσουμε τον διαδεδομένο όρο από τα ευρωαγγλικά) να τοποθετηθούν, να αναδείξουν θέματα, να κάνουν προτάσεις.

Μετά από πολύ καιρό και πλήθος διαπραγματεύσεων η Πορτογαλική Προεδρία μπόρεσε να διαμορφώσει ένα σχέδιο διακήρυξης για τη Διάσκεψη.

Ο καυγάς για το ποιος θα προεδρεύει

Βέβαια λίγο μετά την ανακοίνωση ότι θα γίνει η διάσκεψη, ήρθε ο προκαταβολικός περιορισμός του εύρους της αρμοδιότητάς της. Παρότι είναι προφανές ότι για να οδηγήσει μια τέτοια διαδικασία σε αλλαγές που θα αντιμετωπίζουν την κρίση της ΕΕ θα έπρεπε να καταλήγει και σε σημαντικές αλλαγές στις Συνθήκες της ΕΕ, εντούτοις σταδιακά και ξεκινώντας από την Κομισιόν το θέμα των αλλαγών στις συνθήκες άρχισε να υποβαθμίζεται με αποκορύφωμα την τρέχουσα εκδοχή όπου απλώς απουσιάζει.

Βέβαια για μεγάλο διάστημα η διαπραγμάτευση και η σύγκρουση επικεντρώθηκε στο ποιος θα προεδρεύσει. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ήθελε τον Γκι Φερχόφσταντ, όμως θα αντιδράσει το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και έτσι θα υπάρξει σημαντική καθυστέρηση στην εκκίνηση της όλης διαδικασίας. Ο λόγος ήταν ότι αρκετές κυβερνήσεις δεν ήθελαν τον πρώην πρωθυπουργό του Βελγίου, θεωρώντας ότι είναι υπερβολικά «φεντεραλιστές» και έτσι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα αντιπροτείνει την εκδοχή μιας «ευρωπαϊκής προσωπικότητας» που θα λειτουργεί ως «ανεξάρτητος» προεδρεύων.

Ένα περίπλοκο σύστημα συζήτησης με την κοινωνία σε διακοσμητικό ρόλο

Η πρόταση διακήρυξης που επεξεργάστηκε η πορτογαλική προεδρία ορίζει και τον τρόπο που θα οργανωθεί η διαδικασία. Απαντά στο ερώτημα ποιος θα έχει την ευθύνη της διάσκεψης με ένα περίπλοκο σχήμα όπου θα την επιβλέπουν ως «κοινή προεδρία» οι πρόεδροι των τριών ευρωπαϊκών θεσμών και θα υπάρχει και ένα εκτελεστικό γραφείο με συμμετοχή αντιπροσώπων και παρατηρητών των τριών θεσμών, ενώ ρόλο παρατηρητή μπορεί να έχουν και εκπρόσωποι άλλων ευρωπαϊκών φορέων και θεσμών, την ώρα που το σχήμα θα συμπληρώνεται από μια γραμματεία πάλι με συμμετοχή όλων των θεσμών και μια ολομέλεια όπου θα έρθουν οι προτάσεις του Ευρωκοινοβουλίου και των εθνικών πάνελ με συμμετοχή πολιτών, ολομέλεια στην οποία θα συμμετέχουν ευρωβουλευτές, εκπρόσωποι των πολιτών και των θεσμών.

Το πώς λειτουργήσει αυτό το περίπλοκο μοντέλο ισορροπιών είναι ανοιχτό ερώτημα. Όμως, δύσκολα μπορεί να φανταστεί κανείς ότι θα μπορέσει να είναι το φόρουμ που θα αγκαλιάσουν οι πολίτες των ευρωπαϊκών χωρών για να εκφράσουν την αγωνία τους για το μέλλον.

Άλλωστε, ως όραμα στον τίτλο δεν αποτυπώνεται το αίτημα για μια πιο δημοκρατική, δίκαιη, ευημερούσα Ευρώπη, αλλά απλώς για μια πιο «ανθεκτική» (resilient).