Ο λυρικός Καμπανέλλης

Μέσα στον μικροβιακό, αλλά και τον πνευματικό ζόφο που περνάει η χώρα, έστω και μια χαραμάδα φωτός είναι παρήγορα γεγονότα και μαλάξεις ανάνηψης. Ετσι ήρθε στην κατάλληλη ώρα η έκδοση μιας πολύτιμης πνευματικής προσφοράς. Τα τραγούδια του Ιάκωβου Καμπανέλλη με τον τίτλο: «Ακουσε τη φωνή μου κι έλα» (Εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ), με επιμέλεια του Θάνου Φωσκαρίνη και της κόρης του αείμνηστου συγγραφέα, Κατερίνας Καμπανέλλη.

Το ελληνικό έντεχνο τραγούδι οφείλει την ύπαρξή του στο θέατρο. Από τα τέλη του 19ου αιώνα που το θέατρό μας γέννησε ένα θεατρικό υβρίδιο, ένα θεατρικό είδος που δημιουργήθηκε στην Ελλάδα, το κωμειδύλλιο και το δραματικό ειδύλλιο («Τύχη της Μαρούλας», «Γκόλφω»), αλλά και η ελληνική πολιτική επιθεώρηση, ήταν οι αποκλειστικοί εισηγητές και διανομείς στο κοινό τραγουδιών, πολύ αργότερα, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Τα λαϊκά κουτούκια φιλοξένησαν και διέδωσαν το ρεμπέτικο, βεβαίως στα πανηγύρια συνεχιζόταν η παράδοση των δημοτικών τραγουδιών, αλλά και στις θρησκευτικές τελετές (εορτές, γάμοι, πένθη) εκτελούσαν τα τραγούδια της τάβλας και τα μοιρολόγια. Το λεγόμενο, όμως, έντεχνο τραγούδι διαδόθηκε στο πλατύ κοινό με το θέατρο και αργότερα από το λαϊκό σινεμά.

Τα μεγαλύτερα σουξέ, πριν και μετά τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο, γράφτηκαν και διαδόθηκαν, κυρίως, από την Επιθεώρηση που, δομικά πάντα, περιείχε διακριτό μέρος αφιερωμένο στο τραγούδι. Από τη Σωτηρία Ιατρίδου («Ακόμα ένα ποτηράκι») και τη Βέμπο ως την Μπελίντα και τη Μαίρη Λίντα, τον Καζαντζίδη και τη Μούσχουρη έως τη δεκαετία του ’80 το τραγούδι διαδόθηκε από το θέατρο, το σινεμά και το ράδιο.

Εχω κι άλλοτε επισημάνει πως το τραγούδι, ως λέξη, είναι μετεξέλιξη φωνητική της λέξης «τραγώδιον – τραγωδία» και αποτελεί συνεχή παράδοση που ξεκινά από το αρχαίο δράμα – τραγωδία και κωμωδία – αργότερα με το θρησκευτικό, λειτουργικό δράμα (π.χ., Μεγάλη Εβδομάδα) και τα τελέσματα μετ΄ασμάτων των θρησκευτικών εορτών, των αποχαιρετισμών των ξενιτεμένων, τα μοιρολόγια, τα τραγούδια του γάμου κ.λπ.

Το τραγούδι στην Ελλάδα δεν υπήρξε ποτέ καλλιτεχνικό προϊόν της ελίτ, όπως στην Ευρώπη, αλλά ήταν σύμφυτο με τον κοινωνικό, θρησκευτικό και οικογενειακό τρόπο ζωής και των τελετών της. Το δραματικό ειδύλλιο («Αγαπητικός της βοσκοπούλας») και το κωμειδύλλιο («Γενικός Γραμματεύς») είχαν τη δομή αρχαίου δράματος, γι’ αυτό και παίζονταν σε δημόσιους χώρους και είχαν δομικό στοιχείο (τραγούδι και όρχηση).

Μέσα σε αυτήν την παράδοση ο Ιάκωβος Καμπανέλλης έγραψε έργα δραματικά με τραγούδια και εντάχθηκε σε μια συντροφιά δημιουργών που συνέχιζαν τη γόνιμη και πάντα ζώσα παράδοση του είδους: Χατζιδάκις, Θεοδωράκης, Ξαρχάκος, Μαμαγκάκης, Μαρκόπουλος, Σπανός, Κραουνάκης. Ολοι αυτοί οι συνθέτες ανήκουν σε ένα μοναδικό και σε ευρωπαϊκό επίπεδο είδος δημιουργών που ενέχουν στην έμπνευση και στη φόρμα τη θεατρικότητα. Ο Καμπανέλλης γεννήθηκε στη Νάξο, σε ένα από τα πάμπολλα νησιά της Ελλάδας που διακρίνεται για την ιδιαίτερη μουσική και ορχηστρική παράδοση. Η λέξη «πανήγυρις» είναι αμετάφραστη σε κάθε ευρωπαϊκή γλώσσα. Και το θέατρο στην Ελλάδα (αμφιθέατρα, εκκλησίες, πανηγύρια, υπαίθρια θέατρα) ήταν λαϊκή γιορτή μετ’ ασμάτων. Ο Καμπανέλλης, ο σημαντικότερος μετά τον Ξενόπουλο θεατρικός μας συγγραφέας, ασπούδαστος, όπως ο Τσιτσάνης, ο Θεόφιλος, ο Μακρυγιάννης, οι ηπειρώτες χτιστάδες και οι δημιουργοί, ανωνύμως, των δημοτικών ασμάτων, έγραψε έργα πρωτότυπα, αλλά ενταγμένα στον λαϊκό κανόνα, όπως τα έργα του Σπαθάρη στον Καραγκιόζη. Ετσι στα περισσότερα θεατρικά του υπάρχουν έξοχα τραγούδια που συχνά έγιναν και ανεξάρτητα, αυτόνομα σουξέ.

Η πολύτιμη συλλογή των τραγουδιών του Καμπανέλλη αναδεικνύει και το ποιητικό του ταλέντο, την ποικιλία των ρυθμών του, τη μορφολογική του ευρύτητα και τη θεματική του περιουσία. Από τη «Στέλλα με τα κόκκινα γάντια» κα το «Παραμύθι χωρίς όνομα» ως το «Μαουτχάουζεν» και το «Μεγάλο μας τσίρκο» και από τον «Κύκλο με την κιμωλία» και τη «Μαργαρίτα Μαγιοπούλα» και τα έξοχα ανέκδοτα (περιμένουμε συνθέτη!) ο λυρικός Καμπανέλλης αναβιώνει τη μεγάλη παράδοση του ελληνικού δραματικού λυρισμού.