Διαβατήριο ανοσίας : Επαναστατικό app με ελληνική υπογραφή ίσως μας επιτρέψει να ξαναταξιδέψουμε

Εν μέσω τρίτου (κατά κάποιο τρόπο) lockdown, και έχοντας περάσει τους τελευταίους πέντε τουλάχιστον μήνες μακριά από το μεγαλύτερο μέρος αγαπημένων – ή και αναγκαίων – δραστηριοτήτων, ένα πράγμα είναι βέβαιο: Όλοι μας ανυπομονούμε για την επόμενη… άσκοπη μετακίνηση, που θα μας υπενθυμίσει πώς έμοιαζε η περιβόητη κανονικότητα.

Παρά το γεγονός, όμως, ότι οι εμβολιασμοί έχουν ξεκινήσει εδώ και δύο μήνες, το φως στην άκρη του τούνελ στην καλύτερη περίπτωση έχει αρχίσει μόλις να αχνοφαίνεται.

Τη στιγμή, λοιπόν, που ΕΕ, κράτη-μέλη και τρίτες χώρες προσπαθούν να δώσουν λύση στην περίπλοκη εξίσωση του ανοίγματος των συνόρων και της εκκίνησης των διεθνών μετακινήσεων, μια ελληνική ερευνητική ομάδα έχει ήδη καταθέσει τη δική της πρόταση: Ένα ψηφιακό διαβατήριο ανοσίας, στηριγμένο στην επαναστατική τεχνολογία blockchain, που θα βοηθά τις αρμόδιες αρχές να επιβεβαιώνουν την ασφάλεια των αφίξεων σε σύνορα, υπηρεσίες ή ακόμη και χώρους ψυχαγωγίας, ενώ παράλληλα θα διασφαλίζει την ανωνυμία του χρήστη.

Ένας εκ των εμπνευστών αυτής της εφαρμογής, ο καθηγητής Χρήστος Ξενάκης του Πανεπιστημίου Πειραιώς, μιλά στο in.gr για τη σύλληψη της καινοτόμου ιδέας, τον τρόπο λειτουργίας της, αλλά και τις πιθανές εφαρμογές της που θα μπορούσαν να μας θυμίσουν τις… παλιές καλές εποχές.

Επιτήρηση της πανδημίας χωρίς τη θυσία των προσωπικών δεδομένων

Πώς θα λειτουργεί, λοιπόν, το ψηφιακό αυτό διαβατήριο; Όπως και οι προτάσεις που έχουμε ήδη ακούσει να διατυπώνονται από την κυβέρνηση, θα μπορεί να επιβεβαιώσει ότι ο φέρων είτε έχει εμβολιαστεί, αλλά και ότι έχει πραγματοποιήσει τεστ κοροναϊού το οποίο έχει βγει αρνητικό ή έχει νοσήσει από την ασθένεια και πλέον έχει αναπτύξει ανοσία.

Όμως, η κυβερνητική πρόταση για εκτύπωση του «Πιστοποιητικού Εμβολιασμού», το οποίο θα φέρει ένα QR Code για την εύκολη διασταύρωση των πληροφοριών που είναι τυπωμένες επάνω στο έγγραφο, συνεπάγεται ότι κάθε φορά που θα θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε την όποια υπηρεσία το απαιτεί, θα πρέπει να αποκαλύπτουμε και ένα πλήθος προσωπικών μας στοιχείων.

Αντιθέτως, η λύση που ανέπτυξε η επιστημονική ομάδα του Τμήματος Ψηφιακών Συστημάτων του Πανεπιστημίου Πειραιώς σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Macquarie του Σύδνεϋ και μια νεοφυή εταιρεία πληροφορικής της Silicon Valley των ΗΠΑ μας δίνει τη δυνατότητα να αποδείξουμε το status μας σε ό,τι αφορά την πανδημία, χωρίς να μοιραστούμε και τα προσωπικά μας δεδομένα.

«Μια τέτοια λύση, πρέπει πρώτα από όλα να είναι εύχρηστη», εξηγεί ο καθηγητής Χρήστος Ξανθάκης. «Το μόνο πράγμα που κάποιος έχει συνεχώς μαζί του είναι το κινητό του. Υπάρχουν, όμως, και άλλες βασικές απαιτήσεις, όπως η διασφάλιση της ανωνυμίας και των προσωπικών δεδομένων. Αν έχουμε ένα χαρτί, το οποίο παρουσιάζουμε για να μπούμε στο εστιατόριο, τον κινηματογράφο και οπουδήποτε αλλού, ανά πάσα στιγμή όλοι θα γνωρίζουν πού βρισκόμαστε. Επομένως, θέλουμε ένα διαβατήριο που να μπορεί να είναι πλήρως ανώνυμο, αλλά να μπορεί να διασφαλιστεί και η χρησιμότητά του. Ένα χαρτί μπορεί να το επεξεργαστεί κανείς με πολλούς τρόπους, να αλλάξει στοιχεία και δεδομένα. Επιπλέον, τα στοιχεία θα διασταυρώνονται μέσω μιας βάσης δεδομένων, η οποία θα είναι μεν ασφαλής από απόπειρες παραποίησης επειδή θα βρίσκεται υπό τον έλεγχο του υπουργείου, όμως παράλληλα θα είναι ευάλωτη σε κυβερνοεπιθέσεις, ικανές να αποκλείσουν την πρόσβαση των χρηστών που χρειάζονται το έγγραφο. Είμαι σίγουρος ότι αυτή η λύση μέσα σε ένα μήνα θα έχει απαξιωθεί».

Εξασφαλίζοντας την ανωνυμία μας

Πώς μπορούμε, όμως, να αποδείξουμε ότι πληρούμε τις εκάστοτε προϋποθέσεις εισόδου χωρίς ταυτόχρονα να υποχρεωνόμαστε να αποκαλύψουμε τα στοιχεία της ταυτότητάς μας; Πρώτα από όλα, θα απαιτείται να κατεβάσουμε τη συγκεκριμένη εφαρμογή και να την εγκαταστήσουμε στο κινητό μας. Στη συνέχεια, θα συνδεόμαστε σε αυτή μέσω της εγγραφής μας στο σύστημα άυλης συνταγογράφησης. Η εφαρμογή θα δημιουργεί αυτόματα έναν φάκελο στο κινητό μας, όπου θα αποθηκεύονται με αυξημένη ασφάλεια τα ψηφιακά πιστοποιητικά μας που αφορούν τον κοροναϊό.

Ταυτόχρονα, τα εξουσιοδοτημένα εμβολιαστικά και διαγνωστικά κέντρα θα συνδέονται με το πληροφοριακό σύστημα της εφαρμογής και θα εκδίδουν αυτόματα ψηφιακά πιστοποιητικά για κάθε τεστ ή εμβολιασμό που εκτελούν, σε επώνυμη – αλλά κρυπτογραφημένη – μορφή, όπως επίσης και σε ανώνυμη. Το επώνυμο πιστοποιητικό είναι αυτό που θα βρίσκει μια θέση στο κινητό μας. Το ανώνυμο πιστοποιητικό, από την άλλη, το οποίο λειτουργεί ως πιστοποίηση της αυθεντικότητας του επώνυμου, θα δημοσιεύεται σε μη τροποποιήσιμη μορφή σε μια δημόσια βάση δεδομένων, που βασίζεται στην τεχνολογία blockchain.

Η εγγραφή αυτή δεν θα περιλαμβάνει τα στοιχεία μας, αλλά μόνο εκείνα του υγειονομικού κέντρου και όσα χρειάζονται προκειμένου να επαληθεύεται η γνησιότητα του επώνυμου πιστοποιητικού μας.

Screenshot από την πιλοτική λειτουργία της εφαρμογής

Στην πράξη

Φυσικά, τίποτα από όλα αυτά δεν θα αποτελεί κομμάτι της δικής μας καθημερινής εμπειρίας χρήσης. Από την πλευρά μας, όταν θέλουμε να εισέλθουμε σε έναν χώρο όπου απαιτείται να αποδείξουμε ότι δεν είμαστε φορείς του ιού, απλώς θα ανοίγουμε την εφαρμογή, θα συνδεόμαστε με βιομετρικό τρόπο – στα πρότυπα των εφαρμογών web banking – και θα έχουμε στη διάθεσή μας έναν ανώνυμο ή επώνυμο (ανάλογα με την περίπτωση) πιστοποιητικό QR Code. Ο υπάλληλος θα το «διαβάζει» με τη δική του συσκευή, η οποία θα συνδέεται με την διαδικτυακή βάση δεδομένων, θα επιβεβαιώνει ότι δεν… κρύβουμε συμπτώματα και θα μας επιτρέπει να εισέλθουμε στον χώρο.

Η διαδικασία έκδοσης και επαλήθευσης του πιστοποιητικού θα διαρκεί περίπου 30 δευτερόλεπτα, ενώ για σε περιπτώσεις αυτόματων πυλών εισόδου με NFC ή Bluetooth η επαλήθευση θα γίνεται μέσα σε μια στιγμή.

Αλυσίδες συστοιχιών και άλλα περίπλοκα

Ακούγοντας τη λέξη blockchain, ο μέσος άνθρωπος σκέφτεται απευθείας τα διάφορα κρυπτονομίσματα, τα οποία εξάλλου αυτές τις μέρες εμφανίζονται συχνότερα από ποτέ στα διάφορα feed μας. Στην πραγματικότητα, όπως εξηγεί στο in.gr ο κύριος Ξενάκης, «μαζί με την τεχνητή νοημοσύνη και το 5G αποτελούν τους τρεις πυλώνες στους οποίος θα βασιστεί το τεχνολογικό άλμα, το οποίο έχει ήδη ξεκινήσει να γίνεται. Είναι επαναστάσεις και εμείς εργαζόμαστε επάνω σε αυτά».

«Η βασική συνεισφορά του blockchain είναι ότι μας επιτρέπει να αναπτύξουμε βάσεις δεδομένων, οι οποίες είναι κατανεμημένες, δηλαδή δεν τις έχω για παράδειγμα μόνο εγώ, στο σπίτι μου σε ένα γραφείο. Έχουμε όλοι την ίδια κόπια, και έτσι είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ότι τα δεδομένα είναι εκεί, ακέραια, είναι αυτά που τοποθέτησε αυτός που τα δημιούργησε και κανείς δεν μπορεί να τα παραποιήσει», συνεχίζει.

Τι σχέση έχουν, όμως, όλα αυτά, τα περίπλοκα, με ένα απλό έγγραφο που θα επιβεβαιώνει ότι είμαστε (κατά το δυνατόν) «υγειονομικά ασφαλείς»; Εκτός από την κρυπτογράφηση, που κρατά τα δεδομένα μας ασφαλή, το blockchain έχει και ένα ακόμη σημαντικότατο πλεονέκτημα: «Αυτή η βάση δεδομένων είναι ασφαλής από κυβερνοεπιθέσεις, που θα μπορούσαν να καταστήσουν αδύνατη την πρόσβαση σε αυτή. Και αυτό γιατί το blockchain είναι κατανεμημένο. Ακόμη και αν ο χάκερ «κλείσει» εμένα, υπάρχει και ο δίπλα και ο παραδίπλα. Θα πρέπει να μας κλείσει όλους για να κλείσει τη βάση. Και εκτός της πρακτικής δυσκολίας, είναι και πολύ υψηλό το κόστος για κάτι τέτοιο», τονίζει ο κύριας Ξενάκης.

Η λύση του Πανεπιστημίου Πειραιώς, που συμμορφώνεται τόσο με τις οδηγίες του GDPR όσο και με τις συστάσεις του ΠΟΥ (εξάλλου δύο από τα μέλη της επιστημονικής ομάδας που σχεδίασε και υλοποίησε την εφαρμογή έχουν επιλεγεί από τον οργανισμό ως ειδικοί σύμβουλοι για τη δημιουργία του Παγκόσμιου Ψηφιακού Διαβατηρίου COVID-19) ήδη βρίσκεται στο στάδιο της εγκατάστασης και λειτουργίας πιλοτικής εφαρμογής για τις ανάγκες των υγειονομικών υπηρεσιών των ΗΠΑ.

Ταυτόχρονα, σύμφωνα με τον κύριο Ξενάκη «είμαστε σε επικοινωνία με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Και με την ελληνική πολιτεία έχουμε έρθει σε επαφή, αλλά θεωρώ ότι δεν ξέρουν ακόμη πώς να αντιμετωπίσουν το θέμα. Πρότειναν μέχρι στιγμής ένα χειρόγραφο πιστοποιητικό και αυτό είναι ένα βήμα, όμως θεωρούμε ότι δεν πρόκειται να λύσει τα προβλήματα – ίσως αμέσως μετά να δημιουργήσει και ακόμη περισσότερα από αυτά που προσπαθεί να απαντήσει».

Όσο για τις ανησυχίες που έχουν διατυπωθεί γύρω από το ενδεχόμενο δημιουργίας νέων ανισοτήτων, τόσο εντός όσο και μεταξύ των διάφορων χωρών από την εισαγωγή ενός πιστοποιητικού, το οποίο θα επαναφέρει μεν μέρος των δικαιωμάτων των εμβολιασμένων, αλλά θα αποκλείει εκείνους που… δεν πήραν ακόμη σειρά για την περιζήτητη δόση από τις νεοαποκτηθείσες ελευθερίες;

«Η κατάσταση που βιώνουμε έχει γίνει πλέον οριακή», τονίζει ο κύριος Ξενάκης. «Πρέπει να αρχίσουμε να βλέπουμε τα επόμενα βήματα. Διακρατικές ανισότητες ούτως ή άλλως υπάρχουν, όμως όλη αυτή η κατάσταση με τον κοροναϊό δεν είναι ότι σε έξι μήνες θα τελειώσει και θα την ξεχάσουμε. Θα μας απασχολήσει για τέσσερα-πέντε χρόνια ακόμη. οπότε θα πρέπει να έχουμε κάποια εργαλεία, προκειμένου να μπορούμε να ανταποκριθούμε σε αυτή. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος. Πώς αλλιώς μπορείς να διασφαλίσεις ότι κάποιος έχει κάνει τεστ ώστε να κάνει ένα ταξίδι;»

«Η παγκόσμια κοινότητα και οι φαρμακευτικές εταιρείες θα φροντίσουν σιγά-σιγά, αν όχι μέσα στο 2021 τότε εντός του 2022 να στείλουν εμβόλια και στις αναπτυσσόμενες χώρες», συμπληρώνει. «Το θέμα είναι να μπορούμε να διαπιστώσουμε ποιος έχει εμβολιαστεί για να ξεκινήσουν οι δραστηριότητες».

«Αν περιμένουμε μέχρι τα μέσα του 2022 για να αρχίσουμε να βγαίνουμε από το σπίτι μας, θα είναι πολύ αργά».