Θεσσαλονίκη : Συγκινητική τοιχογραφία για το Ολοκαύτωμα

Μία συγκινητική τοιχογραφία για τα βασανιστήρια που υπέστησαν από τους Ναζί οι εβραίοι της Θεσσαλονίκης, ολοκληρώθηκε επί της οδού Μιχαήλ Καλού, σε ένα από τα τοιχία που περιφράσσουν τον Νέο Σιδηροδρομικό Σταθμό Θεσσαλονίκης, σημείο όπου βρισκόταν η συνοικία Ρεζί Βαρδάρ.

Πρόκειται για μια ακόμη δράση της «Ομάδας Γειτονιάς του Βαρδάρη» για την αναβίωση της ιστορίας της περιοχής, που εντάσσεται στο πλαίσιο δράσεων του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Η τοιχογραφία αποτελεί μια συμβολική σύνθεση τόπων, ανθρώπων και γεγονότων που αφορούν την Εβραϊκή Κοινότητα της Θεσσαλονίκης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, εμπνευσμένη από φωτογραφικό υλικό της εποχής και η ιστορική τεκμηρίωση έγινε από τον Ανδρέα Ασσαέλ (Ιστορικό – Ερευνητή) και τη Βασιλική Καρτσιακλή (Αρχαιολόγο – Ξεναγό, μέλος της dot2dot).

Η αφήγηση ξεκινάει με τον Συνοικισμό του Βαρώνου Χιρς κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ακολουθεί εικόνα που παραπέμπει στα δραματικά γεγονότα του «Μαύρου Σαββάτου», ενώ η τρίτη και τέταρτη παράσταση αποτυπώνουν την εφαρμογή των Νόμων της Νυρεμβέργης με την απεικόνιση τριών παιδιών με το χαρακτηριστικό αστέρι στο πέτο και της εισόδου από το γκέτο Χιρς.

Οι τελευταίες εικόνες αναφέρονται στην αναχώρηση των «τρένων του θανάτου» από τον Παλαιό Σιδηροδρομικό Σταθμό προς τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, ενώ πρωταγωνιστές της αφήγησης είναι παιδιά.

Την καλλιτεχνική επιμέλεια της τοιχογραφίας -όπως και της πρώτης με την Εταιρεία Μονοπωλίου Οθωμανικών Καπνών Regie- έχει η ομάδα UrbanAct και υλοποιείται από τον καλλιτέχνη του δρόμου (street artist) Same84, ενώ το έργο πραγματοποιείται με την υποστήριξη της Action Aid στο πλαίσιο του διαγωνισμού «SKG in action», στο οποίο συμμετείχε η «Ομάδα Γειτονιάς του Βαρδάρη». Σημειώνεται ότι, σύμφωνα με το grtimes.gr, η δημιουργία της τοιχογραφίας ξεκίνησε την Κυριακή 28 Φεβρουαρίου και ολοκληρώθηκε σήμερα.

Η ιστορία όπως περιγράφεται στην πινακίδα που έχει τοποθετηθεί στο σημείο της τοιχογραφίας:

Συνοικισμός Βαρώνου Χιρς Θεσσαλονίκης κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οδός Σταύρου Βουτυρά. Ένα παιδί στέκει στο κέντρο του συνοικισμού Βαρώνου Χιρς, χωρίς να γνωρίζει τα γεγονότα που θα ακολουθήσουν. Ο συνοικισμός δημιουργήθηκε απέναντι από τον Παλαιό Σιδηροδρομικό Σταθμό, για να στεγάσει πυροπαθείς του 1890. Πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο η Θεσσαλονίκη είχε τη μεγαλύτερη Εβραϊκή Κοινότητα στην Ελλάδα. Κατά τη γερμανική κατοχή, ο Εβραϊκός πληθυσμός ήταν περίπου 50.000 άτομα. Κατά τα έτη 1941 με 1943 η ακμαία Εβραϊκή Κοινότητα της Θεσσαλονίκης καταστράφηκε. Λιγότεροι από 2.000 Εβραίοι επέστρεψαν στη Θεσσαλονίκη μετά το τέλος του πολέμου.

11 Ιουλίου 1942, Μαύρο Σάββατο – Πλατεία Ελευθερίας. Δημόσιος εξευτελισμός ανδρικού πληθυσμού Εβραίων Θεσσαλονίκης. Αξιωματικός της Βέρμαχτ παρακολουθεί τις ταπεινωτικές «γυμναστικές επιδείξεις» που υφίστανται οι Εβραίοι κάτω από τον καυτό ήλιο, επί της οδού Ίωνος Δραγούμη. Μαρτυρίες αναφέρουν ότι ο κυρίως χώρος του εξευτελισμού ήταν ακριβώς μπροστά από την τότε Ιονική τράπεζα.

11 Ιουλίου 1942, Μαύρο Σάββατο – Πλατεία Ελευθερίας. Οι Ναζί διέταξαν όλους τους άνδρες Εβραίους με ελληνική υπηκοότητα, ηλικίας 18 έως 45 ετών, να συγκεντρωθούν στην Πλατεία Ελευθερίας με τη δικαιολογία της καταγραφής τους σε καταλόγους εργασίας. Ακολούθησε δημόσιος εξευτελισμός, ενώ οι περισσότεροι απ’ αυτούς στάλθηκαν έπειτα σε καταναγκαστικά έργα. Η λήψη της φωτογραφίας έγινε από το ξενοδοχείο RITZ, που βρισκόταν στη γωνία των οδών Μητροπόλεως και Βενιζέλου.

Τρία παιδιά στο γκέτο. Το Φεβρουάριο του 1943 τέθηκαν σε εφαρμογή οι Νόμοι της Νυρεμβέργης. Μεταξύ άλλων έπρεπε όλοι οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, ηλικίας άνω των πέντε ετών, να φέρουν το κίτρινο αστέρι του Δαβίδ, τα Εβραϊκά καταστήματα και σπίτια να σημανθούν ευκρινώς με ανάλογες πινακίδες και ο εβραϊκός πληθυσμός σταδιακά να περιοριστεί σε γκέτο που δημιουργήθηκαν στην πόλη.

Εξωτερική άποψη από το γκέτο του Βαρώνου Χιρς – ή στρατόπεδο μεταφοράς Βαρώνου Χιρς. Στη Θεσσαλονίκη δημιουργήθηκαν τουλάχιστον τέσσερα γκέτο. Η συνοικία του Βαρώνου Χίρς ήταν ένα από αυτά. Στις 4 Μαρτίου 1943 ολοκληρώθηκε η περίφραξη του. Αργότερα αποτέλεσε, λόγω της θέσης του, το διαμετακομιστικό κέντρο για τη σταδιακή μεταφορά των Εβραίων στο Σιδηροδρομικό Σταθμό της πόλης και από εκεί στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, κυρίως του Άουσβιτς – Μπιρκενάου.

Παλαιός Σιδηροδρομικός Σταθμός Θεσσαλονίκης. Από εδώ έφευγαν για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης τα τρένα του θανάτου. Στις 15 Μαρτίου 1943 το πρώτο τρένο ξεκίνησε με 2.800 άτομα. Στοιβαγμένοι άνθρωποι σε υπερπλήρη βαγόνια που προορίζονταν για τη μεταφορά ζώων, με 80 άτομα το καθένα, ξεκινούσαν για ένα ταξίδι που διαρκούσε μέρες, υπό άθλιες συνθήκες. Έως τις 10 Αυγούστου, 19 συρμοί συνολικά και 46.061 Εβραίοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πόλη. Στα τέλη του Αυγούστου, η «Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων» είχε αδειάσει από Εβραίους.

Παιδιά σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Οι Ναζί και οι συνεργάτες τους σκότωσαν τουλάχιστον 1.500.000 παιδιά κατά τη διάρκεια του πολέμου. Ανάμεσά τους, πάνω από 1.000.000 ήταν Εβραιόπουλα, δεκάδες χιλιάδες ήταν παιδιά Ρομά, καθώς και παιδιά που είχαν νοητική υστέρηση και σωματικές αναπηρίες. Τα βρέφη και τα μικρά παιδιά θανατώνονταν αμέσως μετά την άφιξή τους στα στρατόπεδα και τη διαβόητη «διαλογή». Παιδιά άνω των 12 ετών χρησιμοποιούνταν σε καταναγκαστικά έργα ή ως πειραματόζωα σε φοβερά ιατρικά πειράματα. Άλλα, σκοτώθηκαν σε αντίποινα ή σε στρατιωτικές επιχειρήσεις «κατά της Αντίστασης»