Οι εφημερίδες δεν έχουν αλγόριθμους

Ηαυστραλιανή κυβέρνηση απαίτησε από το Facebook την καταβολή αντιτίμου για την αναδημοσίευση ειδήσεων και άρθρων και όρισε την παραπομπή των διαφωνιών σε έναν «μηχανισμό υποχρεωτικής διαιτησίας». Αυτό αντέδρασε άμεσα και απέκλεισε κάθε είδους ειδησεογραφία από την πλατφόρμα του στην Αυστραλία. Η κυβέρνηση υποχώρησε κάνοντας εξαιρετικά δυσκίνητο αυτόν τον μηχανισμό. Η σύγκρουση της δημοκρατίας με τον τεχνολογικό κολοσσό φαίνεται να έληξε με ισοπαλία. Μόνο αν αναλάβει παρόμοιες πρωτοβουλίες και η ΕΕ η ρεβάνς μπορεί να γείρει υπέρ των δημοκρατικών κυβερνήσεων.

Αυτό όμως είναι η κορυφή του παγόβουνου στη σχέση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης με τις εφημερίδες ως κύριο εκφραστή του γραπτού λόγου. Αυτά τα μέσα μεταχειρίζονται με άθλιο τρόπο τον σοβαρό Τύπο. Αναρτήσεις άρθρων «χύμα», χωρίς link, με καθόλου σεβασμό στο μέσο στο οποίο δημοσιεύονται, είναι η συνήθης πρακτική. Το ίδιο άθλια είναι και η βιασύνη εξωτερικών αρθρογράφων, κυρίως πολιτικών αλλά και άλλων πολλών, οι οποίοι «πρωί πρωί με την αυγούλα», μη σεβόμενοι το μέσο που τους δίνει βήμα και εκμεταλλευόμενοι την ανοχή των εφημερίδων που τους φιλοξενούν, αναρτούν ηλεκτρονικά τα άρθρα τους, καλλιεργώντας έτσι κουλτούρα μη αγοράς εφημερίδων.

Φαινομενικά οι πολίτες ποτέ δεν είχαν τόσες δυνατότητες να συμμετάσχουν στην πολιτική όσο στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Ουσιαστικά όμως οι «αλγόριθμοι» τούς οδηγούν εκεί που το μίσος πουλάει. Το Διαδίκτυο υπόσχεται «εκατό λουλούδια να ανθίζουν», μόνο που τα περισσότερα είναι γαϊδουράγκαθα. Οπως οι ειδήσεις και τα πολιτικά πρωινάδικα στην ελληνική τηλεόραση – άλλο τσίρκο γελιοποίησης της σοβαρότητας εκεί – αναδεικνύουν συνεχώς το κακό και θεωρούν καλή συζήτηση τη ρηχή, έτσι και στο Διαδίκτυο η κριτική σκέψη δεν πουλάει. Εκεί επιβιώνουν οι φανατικοί αφορισμοί τύπου «συριζαλήτες» ή «κ…..δεξιοί παιδεραστές» κ.λπ. Η διάδοση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης παρουσιάστηκε ως το δεύτερο κύμα του μαζικού εκδημοκρατισμού της πολιτικής μετά απ’ αυτόν στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα. Μόνο που εδώ η επανάληψη είναι όντως φάρσα. Η μαζικοποίηση της πολιτικής τοποθέτησε τις «μάζες» στο κέντρο της πολιτικής, ο μαζικός «εκδημοκρατισμός» του Διαδικτύου τις αποσύρει από τη δημοκρατία.

Διαδίκτυο ίσον ελευθερία; Ναι, μόνο που αυτή η ελευθερία είναι σκλαβιά (Οργουελ στο 1984). Οι αλγόριθμοι και όχι οι ανάγκες καθορίζουν εκεί τι θα διαβάσουμε. Το φαινόμενο ακόμα και μορφωμένοι άνθρωποι να μην ανοίγουν εφημερίδα και να ζουν μόνο στους αλγόριθμους του Facebook δεν προμηνύει τίποτα καλό για τις δημοκρατίες. Το μεγαλύτερο και υψηλότερο μέσο προστασίας της Δημοκρατίας εξακολουθεί να είναι ο έντυπος λόγος, παρά την κρίση του. Εκεί ό,τι δημοσιεύεται περνά από την «κρησάρα» αρχισυντακτών, συντακτών, επιμελητών, οι οποίοι έχουν την ευθύνη της δημοσίευσης. Οι εφημερίδες έχουν γραμμή, επιλογή και ιεράρχηση – ευτυχώς που έχουν – αλλά δεν έχουν αλγόριθμους. Μόνος σου αποφασίζεις ποια ή ποιες θα αγοράσεις. Αυτή η διαφορά δεν είναι αδιάφορη για το μέλλον των δημοκρατιών. Οσο χαμηλότερη η αναγνωσιμότητα του σοβαρού και τεκμηριωμένου Τύπου τόσο ασθενέστερη η δημοκρατία. Τουλάχιστον να διάβαζαν οι πολιτικοί εφημερίδες και όχι μόνο να έγραφαν.

Ο Γιώργος Σιακαντάρης είναι κοινωνιολόγος, συγγραφέας