Τέσσερις άνθρωποι του πολιτισμού μιλούν στο in.gr για τις δραματικές εξελίξεις στον καλλιτεχνικό χώρο

Οι καταγγελίες για κακοποιητικές συμπεριφορές στoν χώρο του θεάτρου – και όχι μόνο- έχουν συνταράξει τα θεμέλια του καλλιτεχνικού τοπίου στην Ελλάδα.

Λεκτική και σωματική βία, απόπειρες βιασμών, βιασμοί, προσπάθειες εξόντωσης συναδέλφων δημιούργησαν τον τελευταίο μήνα ενα ζοφερό περιβάλλον.

Όσο όμως το κοινό παρακολουθεί, αποσβολωμένο πολλές φορές, να καταρρακώνονται καριέρες και να απομυθοποιούνται άνθρωποι του θεάτρου που εκτιμούσε πώς βιώνουν αυτή την κατάσταση οι ίδιοι οι καλλιτέχνες;

Αναγκασμένοι να ζουν εδώ και ένα χρόνο μακριά από το φυσικό τους χώρο τέσσερις άνθρωποι του πολιτισμού μιλούν στο in.gr για τις τελευταίες εξελίξεις.

Ηλίας Καρελλάς, καραγκιζοπαίχτης, σκηνοθέτης

Έχω να δουλέψω στο θέατρο ένα χρόνο. Παρατηρώ ό,τι συμβαίνει τις τελευταίες μέρες με θλίψη, πόνο και αγανάκτηση.

Απομακρυσμένος από τον φυσικό μου χώρο και την εργασία μου τα τελευταία γεγονότα ήταν το κερασάκι στην τούρτα. Ασχολούμαι με το θέατρο σκιών και το θέατρο για παιδιά και νέους πάνω από 20 χρόνια. Δύσκολα θα φανταζόμουν μια τέτοια συγκυρία.

Για πρώτη φορά κάποιοι μιλούν. Πόσο ανέλπιστα ωραίο είναι αυτό. Πόσο ωραίο θα ήταν να αλλάξουν πράγματα από εδώ και πέρα. Πόσο μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα από εδώ και πέρα; Πώς μια κοινωνία αλλάζει; Πώς αντιδρά σε τέτοια ζητήματα; Πώς προλαμβάνει;

Όσο  κλισέ κι αν ακούγεται για εμένα όλα ξεκινούν από την οικογένεια και το σχολείο. Μπορεί να φύγει ο Πουριτανισμός;  Μπορούμε να δούμε τα πράγματα αλλιώς; Μπορούμε να προετοιμάσουμε τα παιδιά; Μπορούμε να μιλήσουμε στα παιδιά; Να μιλήσουμε επιτέλους για αυτά τα ζητήματα χωρίς ταμπού και προκαταλήψεις. Κατά τη γνώμη μου εκεί είναι το θέμα. Τί υπάρχει πριν την καταστροφή της παιδικής αθωότητας; Η σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών αποτελεί ακόμα και στις μέρες μας θέμα ταμπού! Μια παράσταση παιδικού ή εφηβικού θεάτρου που μιλά για τέτοια ζητήματα είναι ακόμα ταμπού! Ας μην έρθει η αμνησία μετά τα γεγονότα.

Κάποια στιγμή ο κύκλος καταγγελιών κλείνει. Κάποια στιγμή η πολιτική ηγεσία αλλάζει. Κάποια στιγμή τα φώτα θα σβήσουν. Ας ανάψουμε τα φώτα της ψυχής μας. Ας ανάψουμε τα φώτα της κοινωνίας. Ας ανάψουμε τα φώτα της σκηνής! Ας φύγει το σάπιο. Ας σπάσει το απόστημα.  Ας σταματήσει η συγκάλυψη.  Ας αλλάξει κάτι! Ας κάνουμε κάτι όμως κι εμείς! Ας αλλάξει η νομοθεσία!

Οι μάσκες πέφτουν πριν πέσουν οι μάσκες της πανδημίας. Ας εκμεταλλευτούμε αυτό που συμβαίνει για τα παιδιά μας! Έχω ελπίδα, κάτι καλό,  κάτι καινούργιο θα προκύψει για το θέατρο και την κοινωνία που προχωρούν μαζί ανά τους αιώνες. Ελπίζω όταν τα θέατρα ανοίξουν επιτέλους ξανά , να μπορέσω να ανεβάσω έργα και κείμενα ρηξικέλευθα ,να μιλήσω στα παιδιά και στους νέους, με τους γονείς και τους δασκάλους τους στο πλευρό τους, για θέματα που πια δεν θα είναι ταμπού αλλά θα τους προετοιμάζουν για την πραγματική ζωή.  Μου αρέσει στο θέατρο για παιδιά μέσα από τις παραστάσεις μου να σπάω το παραμύθι με δόσεις αληθινής ζωής και προβληματισμού. Μακάρι στο μέλλον να μπορώ να το κάνω ακόμα περισσότερο. Μην αφήσουμε τα σκοτάδια να μας πνίγουν.

Όλα στο φως! Ας φωτίσουμε, με όλη τη δύναμή,  μας, στο λευκό σεντονάκι της ζωής, την σκιά του καλύτερου εαυτού μας.

Απόστολος Μόσιος, τραγουδοποιός

Οι καταγγελίες που έχουν δει τελευταία το φως της δημοσιότητας, και που κάποιες από αυτές έχουν ευτυχώς ήδη πάρει το δρόμο της δικαιοσύνης, είναι από μόνες τους αρκετές να ταράξουν και τον πιο ήρεμο άνθρωπο.

Αρκεί αυτός ο άνθρωπος να έχει κάποιου είδους συνείδηση της ανθρώπινης πραγματικότητας. Γιατί δυστυχώς δεν την έχουν όλοι, και εκεί ακριβώς θέλω να σταθώ. Πέρα από τα όσα φριχτά αποκαλύπτονται, αυτό που σοκάρει ακόμη περισσότερο είναι η απαξίωση των τραυμάτων του συνόλου των θυμάτων και οι βλακώδεις θεωρίες που διατυπώνονται με ευκολία ανάμεσα στη γελοιότητα της τηλεόρασης και τα ατελείωτα διαδικτυακά σκουπίδια.

Και σαν να μην φτάνει αυτό, έχουμε (αν είναι δυνατόν!) και δημόσιους υπερασπιστές αυτών των εγκληματικών πράξεων και συμπεριφορών, ακόμα και από δημοσιογράφους. Όλα αυτά δεν αφορούν μόνο τους χώρους του αθλητισμού, το χώρο των τεχνών, το θέατρο, τη μουσική και τα λοιπά.

Είναι προφανές ότι αφορούν το σύνολο της κοινωνίας και αποτελούν μέρος της ζοφερής πραγματικότητας, της ανωμαλίας, της ψευτομαγκιάς και του υποκριτικού εαυτού μας. Όλα αυτά βέβαια μέχρι να αντιστραφούν οι ρόλοι, γιατί πάντα στη «ζούγκλα» υπάρχει κάποιος ποιο ισχυρός από σένα. Και τότε τι;

Η σεξουαλική, σωματική, ψυχολογική και λεκτική βία βρίσκεται παντού ανάμεσά μας, δυστυχώς, και όσοι της δίνουν όποια ελαφρυντικά είναι συνένοχοι, και στο μόνο που συμβάλλουν είναι να διαιωνίζεται ο φόβος.

Χρήστος Θεοδωρίδης, σκηνοθέτης

“Things are going to slide in all directions.Won’t be nothing, nothing you can measure anymore. The blizzard, the blizzard of the world has crossed the threshold and it has overturned the order of the soul” λέει ο Leonard Cohen στο τραγούδι του The Future και είναι αυτοί οι στίχοι που σκέφτομαι συχνά τον τελευταίο χρόνο.

Παρατηρώ ότι η πανδημία που βρήκε τον κόσμο ένα χρόνο πριν οδήγησε τις κοινωνίες με fast forward σε κάτι που ως τότε το λογίζαμε όλοι ως δυστοπία. Ξυπνήσαμε όλοι βίαια στο χειρότερο (ή καλύτερο) επεισόδιο του Black Mirror. Και αυτό όχι λόγω αυτού καθαυτού του συμβάντος αλλά λόγω της εγκληματικής διαχείρισης των κυβερνήσεων του κόσμου, συμπεριλαμβανομένης και της δικής μας. Ναι. Αυτό το παρόν μας βρίσκει κλειδωμένους στα σπίτια μας και μουδιασμένους με όλο αυτό που γίνεται έξω.

Συχνά πιάνω τον εαυτό μου να μην ξέρει πού να στοχεύσει, πού να πρωτοαντιδράσει. Και πια δεν γίνεται να μην μιλήσεις. Δεν γίνεται να μην μιλήσεις για την όχι και τόσο καλά κρυμμένη ακροδεξιά του τόπου, δεν γίνεται να μην μιλήσεις για τη  σιωπή των μέσων ενημέρωσης, δεν γίνεται να μην μιλήσεις για την ασύλληπτη καθημερινή καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δεν γίνεται να μην μιλήσεις για την παντελή έλλειψη πολιτικής ευθύνης που διακατέχει την ελληνική κυβέρνηση, δεν γίνεται να μην μιλήσεις για την αδικία μόλις την αφουγκραστείς. “Destroy another fetus now We don’t like children anyhow I’ve seen the future, baby it is murder”συνεχίζει ο Cohen και εγώ δεν θέλω να συνεχίσω να ζω σε αυτήν την “δολοφονία”, σ’ αυτήν τραγική τροπή που πάει να πάρει η ζωή μας.

Η πολιτική σκέψη για όλους τους ανθρώπους αλλά πρωτίστως για τους ανθρώπους της Τέχνης πια απαιτείται. Δεν αντέχεται πια να μην έχεις θέση.Τέχνη δεν είναι ένας ωραίος πίνακας στο μουσείο ή μια ψυχαγωγία στο θέατρο μια Τετάρτη βράδυ. Βασικός σκοπός της Τέχνης και των ανθρώπων της είναι να εντοπίζει το λάθος και να προσπαθεί να το αλλάξει, να μιλήσει για αυτό, να επικοινωνήσει. Αλλιώς εξυπηρετεί μόνο αισθητικά. Υπάρχει παρατήρηση, σκέψη, ιδρώτας πίσω από κάθε ουσιαστική Τέχνη.

Είναι η στιγμή να ξεκαθαρίσουμε ως πολίτες  το πώς πρέπει να συνεχίσει η κοινωνία. Να σκεφτούμε και για πρώτη ίσως φορά να δράσουμε. Αν όχι εμείς τώρα, τότε ποιοι και πότε; Η υπόθεση του Δημήτρη Λιγνάδη και του κύματος που έχει ξεσπάσει στον καλλιτεχνικό χώρο μας διδάσκει αυτό ακριβώς. Είναι η πρώτη φορά που έστω βίαια, έστω με λάθη, έστω με υπερβολές, νιώθω ότι ανήκω σε μια συγκεκριμένη καλλιτεχνική κοινότητα που τόσο έλειπε εδώ και καιρό. Που γνωρίζει τον εχθρό της και ενώνεται να πολεμήσει. Και στην ίδια υπόθεση βλέπω την μανιασμένη προσπάθεια ενός ολόκληρου παλιού κατεστημένου να κρατήσει τη θέση του ψηλά και τους σκελετούς του καλά κρυμμένους στη ντουλάπα, ξερνώντας ρατσισμό, αστική περιφρόνηση, ομοφοβία και ακραίο μίσος.

Δυστυχώς για αυτούς το νέο “φυσιολογικό” που τόσο άτεχνα ευαγγελίζονται,  θα έχει τις αρετές που όφειλε να έχει πάντα. Και δεν θα τους εμπεριέχει. Και πρέπει να μην σταματήσουμε μέχρι να το πετύχουμε. Μπορεί και να μην το καταφέρουμε αλλά ειλικρινά τώρα, γίνεται να μην προσπαθήσουμε; ”When they said repent repent i wonder what they meant. When they said repent repent I wonder what they meant” τελειώνει ο Cohen.

Φρόσω Στυλιανού, τραγουδίστρια

Η «Κραυγή» του Μουνκ στον καθρέφτη μας

H “Κραυγή’’ του Μουνκ. Αυτόν τον πίνακα μου θυμίζουν οι μέρες που διανύουμε. Η κοινωνία μας ολόιδια με την αλλόκοσμη μορφή του εμβληματικού ζωγράφου, που «συμβολίζει το ανθρώπινο είδος κάτω από την συντριβή του υπαρξιακού τρόμου». Αγωνία, φόβος, απόγνωση και από πίσω το κόκκινο αίμα των παιδιών που βιάστηκαν και οι «γλώσσες φωτιάς» αυτών που ήξεραν ή δεν ήξεραν, που άκουγαν αλλά δεν μιλούσαν, που μιλούσαν αλλά δεν ακούγονταν. Αξιότιμοι “εξαπατημένοι”, καρφωμένοι στις καρέκλες τους, δηλητηριώδεις δικηγόροι που απειλούν εξισώνοντας – άκουσον άκουσον – την ομοφυλοφιλία με την ανηθικότητα και την αναξιοπιστία, προσβάλλοντας την αξία της ανθρώπινης ζωής και ευτελίζοντας την έννοια της δικαιοσύνης. Κι απέναντι, άνθρωποι τριάντα και σαράντα χρονών, με μάτια μικρού, ψυχικά κατακρεουργημένου παιδιού, που επιτέλους σηκώνει ανάστημα, σε μια διαδικασία αργοπορημένης, σκληρής, επίπονης ενηλικίωσης.

Και μέσα σε όλα αυτά, πλάνα στις ειδήσεις από θεατρικές αίθουσες και παρασκήνια. Λες και φταίει το άγιο θέατρο. Που πάντα στεκόταν απέναντι στα σαθρά συστήματα. Που ανά τους αιώνες υπήρξε αντίβαρο στην βαρβαρότητα. Που τώρα, μοιραία, αυτοεξαγνίζεται και εξαγνίζει, ξεμπροστιάζοντας το βαθύ απόστημα ενός κράτους όπου κανένας δεν αναλαμβάνει ευθύνη.

Οφείλεις να παραιτηθείς, γιατί ακόμα κι αν δεν ήξερες, ακόμα κι αν ο ψίθυρος γύρω από το κοινό μυστικό ήταν ψιλός, σαν το κόκκο της άμμου, κάθε περίπτωση τοποθέτησης αυτού του ανθρώπου στην θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου θα έπρεπε να είναι απαγορευτική. Κι όχι μόνο αυτό. Πιασμένη – και πιασμένοι – από την παραμικρή υποψία – αν δεν πήρες χαμπάρι τίποτα, τότε αυτό είναι ακόμα πιο τραγικό – όφειλες να διερευνήσεις, να διασταυρώσεις, να εξακριβώσεις και τελικά να προστατέψεις. Να εξαντλήσεις, με βαρύ αίσθημα ευθύνης και ανθρωπιάς, και την τελευταία πιθανότητα, πριν καν βγουν όλες αυτές οι γενναίες ψυχές να μαρτυρήσουν αυτά που μαρτύρησαν κάτω απo τόσα στραβά μάτια.

Ο Λιγνάδης θα καταδικαστεί, γιατί το θέατρο είναι η συνομιλία του ανθρώπου με τον Θεό, κι όποιος μιλάει με τον διάβολο δεν χωράει ούτε μέσα στην τέχνη, ούτε μέσα στην ζωή. Τους κραδασμούς βέβαια του πολιτικού σκάνδαλου, θα τους απορροφήσουν τα φλεγόμενα πληκτρολόγια, ενώ το σοκ και η απέχθεια για τα φοβερά εγκλήματα που βγαίνουν στην επιφάνεια, θα εκτονωθούν στις οθόνες αφής και κάπως έτσι, θα συνεχίσουμε να παρακολουθούμε με ποπκόρν μπροστά στην τηλεόραση, την αποκαθήλωση κι άλλων σταρ του σαδισμού και της κακοποιητικής εξουσίας.

Κι όσο θα ξετυλίγεται αυτό το τεράστιο χαλί, που τελειωμό δεν έχει, από κάτω θα περνάνε στα ψιλά, τα περήφανα παιδιά των πανεπιστημίων, που σέρνονται σε κράσπεδα από τα ΜΑΤ, ο απεργός πείνας Κουφοντίνας που αργοπεθαίνει στην αγκαλιά της Δημοκρατίας, με την κοινή γνώμη να χειραγωγείται ή να φιμώνεται παντοιοτρόπως, τα επόμενα σκληρά μέτρα του lockdown, που θα είναι ακόμα πιο σκληρά, κι ακόμα πιο σκληρά, πάντα για το καλό μας.

Πολλά από όσα συμβαίνουν, δεν περνούν απ’ το χέρι μας. Αυτό είναι αλήθεια. Περνούν όμως μέσα απ’ το χέρι μας, ως θέαμα που μας ταρακουνά λίγο ή πολύ, και ακολούθως καταπίνεται από την ασυγκράτητη φόρα του scroll. Κι έτσι απλά, μέσα στην χούφτα μας έμεινε ο αντίλαλος από το κλάμα των κακοποιημένων ψυχών. Μέσα στην χούφτα μας πέθανε τις προάλλες και το εξάχρονο αγοράκι στην δομή της Θήβας. Όπως ξεβράζονταν στα στεγνά μας δάχτυλα για μήνες, οι θαλασσοπνιγμένοι πρόσφυγες, τα λασπωμένα παιδιά της Μόριας, που τα ξεχάσαμε κι αυτά, η Αμμόχωστος που έγινε τραπεζομάντηλο για τα πικνίκ του Ερντογάν και τόσα άλλα…

Αντί να τελειώσουμε εκεί, ανήμποροι μέσα στον αυνανιστικό πυρετό μας, ίσως μπορούμε κάτι να κάνουμε, έστω για την σωτηρία, όχι μόνο της δικής μας ψυχής. Μπορούμε να στρέψουμε την κάμερα και μια φορά στον εαυτό μας. Οχι για ακόμα μια selfie, αλλά για μια ματιά στον καθρέφτη. Γιατί σ΄όλον αυτόν τον χρόνο που μας δόθηκε πάνω στην γη, αποκλείεται να μην συναντήσαμε σε κάποιο σταυροδρόμι, κάποιο δράμα που δεν είναι δικό μας. Τραβήξαμε χίλιες φορές το δικό μας παιδί στο πεζοδρόμιο, μα κάναμε τα στραβά μάτια άλλες τόσες, στις καραμπόλες των ξένων. Πόσες φορές κοιτάξαμε την δουλειά μας, φοβηθήκαμε, ξεχαστήκαμε γιατί είχουμε τα δικά μας, κρατήσαμε ουδέτερη στάση για να μην μπλέξουμε. Ας αποφασίσουμε και μια φορά με ποιούς θα πάμε και ποιούς θ’ αφήσουμε. Δεν χάθηκε κι ο κόσμος. Ο κόσμος χάνεται όταν δεν υπάρχει αλληλεγγύη. Όταν κλείνεις τα μάτια και τ’ αυτιά, κλείνεις και την καρδιά σου. Βάζεις σιδεριές στο πνεύμα σου και τελικά δεν σου φταίνε οι άλλοι αν δεν είσαι ελεύθερος και ευτυχισμένος.

Δεν υπάρχει μεγαλύτερη χαρά από την προσφορά, δεν υπάρχει πουθενά περισσότερο φως απ’ το χέρι που απλώνεις, βγαίνοντας απ’ τον δρόμο σου. Γιατί, για την εξυγίανση της κοινωνίας μας, δεν αρκεί να ζήσουμε το #ΜeΤoo ως θεατές, ικανοποιημένοι και ηθικά ανακουφισμένοι στο άκουσμα της τιμωρίας. Ίσα ίσα, ένα τόσο επιφανειακό βίωμα είναι εξαιρετικά επικίνδυνο στο να γίνουμε ακόμα πιο πουριτανοί, κουτσομπόληδες και κρυφορατσιστές, επιστρέφοντας σε βαθύ μεσαίωνα. Πιστεύω πως είμαστε πολύ καλύτεροι απ’ αυτό. Περπατάμε στο μεταίχμιο μιας εποχής που θέλει να αφήσει πίσω της τους νόμους σιωπής, την τοξική αρρενωπότητα και την νοσηρή πατριαρχία των προηγούμενων γενιών και να βρει τα πατήματά της στο πλαίσιο μιας νέας κουλτούρας, που θα την έχουν διαμορφώσει άντρες και γυναίκες ευγενείς και ευγενικοί/κες, με ήθος και αισθητική-γιατί το ένα χωρίς το άλλο δεν νοείται-με ευαισθησία και ενσυναίσθηση, με θάρρος και δύναμη, με αγάπη για τον πλησίον τόσο αστραφτερή και αδιαπραγμάτευτη, που δεν θα υπάρχει χώρος για τέρατα, παρά μόνο στα παραμύθια.