Ημέρα της Γυναίκας : Η ιστορία ξεχνά τα γυναικεία επιτεύγματα – όμως κάποιοι είναι αποφασισμένοι να της τα θυμίσουν

Μια σημαντική εκστρατεία διοργάνωσε για την Ημέρα της Γυναίκας η Βρετανίδα συγγραφέας και ιδρύτρια του Women’s Prize, Κέιτ Μος. Φέροντας τον τίτλο #WomenInHistory, η καμπάνια είχε ως στόχο να αποκαταστήσει τη μνήμη αμέτρητων γυναικών, που παρά τα εξαιρετικά επιτεύγματά τους, χάθηκαν από την ιστορία.

Αιτία για αυτό, όπως αναφέρει η Μος σε σχετικό άρθρο της στον Guardian, είναι σε μεγάλο βαθμό και η τάση των νικητών να γράφουν την ιστορία κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να νομιμοποιούν τις ανισότητες που έχουν οι ίδιοι εισάγει. Με απλά λόγια, αν η ιστορία αγνοεί τα γυναικεία κατορθώματα, είναι πιο εύκολο να υποστηρίξει κανείς ότι η ανισότητα των φύλων είναι φυσική, αφού μόνο οι άνδρες αναδεικνύονται σε κορυφαίους του τομέα τους.

Όπως γράφει:

Οι τελευταίοι στίχοι του ποιήματος «Βουτώντας στο Ναυάγιο» (Diving into the Wreck) που γράφτηκε το 1973 από την κορυφαία Αμερικανίδα θεωρητικό, ποιήτρια και δοκιμιογράφο, Αντριέν Ριτς, αναφέρουν τα εξής – σε ελεύθερη μετάφραση:

«ένα βιβλίο μύθων/ στο οποίο/ τα ονόματά μας δεν εμφανίζονται».

Οι στίχοι αυτοί, πρώτα από όλα θέτουν ένα ερώτημα: Τι είναι η ιστορία; Ποιος αποφασίζει ποιες ιστορίες θα ειπωθούν και ποιες είναι ήσσονος σημασίας; Ποιος κρίνει τι είναι σημαντικό, τίνος οι απόψεις πρέπει να ακουστούν; Ποιος είναι εκείνος που επιλέγει τα ονόματα που θα γραφτούν σε αυτό το «βιβλίο των μύθων»;

Όταν το ποίημα της αυτό κέρδισε το National Book Award για την ποίηση το 1974, η Ριτς το μοιράστηκε με τις συνυποψήφιές της, Όντρε Λορντ και Άλις Γουόκερ – ήταν κοινή απόφαση και των τριών, ότι το βραβείο θα μοιραζόταν στα τρία, όποια και αν το κέρδισε – ενώ το αποδέχτηκε «εκ μέρους όλων των γυναικών, οι φωνές των οποίων έχουν πια χαθεί και ακόμη παραμένουν άγνωστες…»

Στο ίδιο πνεύμα, η εκστρατεία #WomanInHistory κάλεσε τον Ιανουάριο τους αναγνώστες του από όλο τον κόσμο να προτείνουν μια γυναίκα που έζησε σε οποιαδήποτε στιγμή της ιστορίας που θα ήθελαν να τιμήσουν – ή που πίστευαν ότι θα έπρεπε να νικήσει αυτόν τον διαγωνισμό.

Και δεν ήταν εύκολη υπόθεση, αφού από τα σχολικά βιβλία και συγγράμματα, μέχρι τα έγγραφα που κρύβονται σε ιστορικά αρχεία και μουσεία, καθίσταται εύκολα σαφής η ευκολία με την οποία τα γυναικεία επιτεύγματα σβήνονται από τα επίσημα αρχεία. Φυσικά, σε κάθε ιστορική περίοδο, σε κάθε γωνιά του πλανήτη, τα καθεστώτα που βρίσκονται στην εξουσία, είτε πρόκειται για μια θεοκρατία, είτε για μια στρατιωτική δικτατορία, για μια κληρονομική μοναρχία ή για μια εκλεγμένη κυβέρνηση, προσφέρουν μια δική τους, αποσπασματική ή στρεβλωμένη εκδοχή της ιστορίας προκειμένου να νομιμοποιήσουν τις ίδιες τους τις προκαταλήψεις και διακρίσεις. Με τέτοιους τρόπους «αποδεικνύεται» η ανωτερότητα του φύλου, της ηλικίας, της φυλής, της αρτιμέλειας, της πίστης ή της παράδοσης και διευκολύνεται η συγκέντρωση της εξουσίας.

Όμως γιατί παρακάμπτουμε τόσο συχνά τα γυναικεία κατορθώματα και εμπειρίες; Είναι ατύχημα, σχεδιασμός, πολιτική, αμέλεια; Φταίει το ότι η καταγεγραμμένη ιστορία κατά κανόνα συντασσόταν εντός θεσμών που δεν επέτρεπαν την είσοδο στις γυναίκες; Ή ευθύνεται το είδος των κειμένων ή των αποδείξεων που άφηναν πίσω τους οι γυναίκες ως μαρτυρία της ζωής τους;

Μια νέα γενιά ιστορικών αμφισβητεί τις εντυπώσεις που είχαμε μέχρι σήμερα και επιχειρεί ναδημιουργήσει μια πιο συμπεριληπτική ιστορία, που θα χαρακτηρίζεται από περισσότερη διαφορετικότητα – αλλά και από μεγαλύτερη ειλικρίνεια – και που θα τιμά τα επιτεύγματα όλων όσων έβαλαν το δικό τους λιθαράκι.

Και μια νέα γενιά συγγραφέων, ακτιβιστών και διανοητών, επαναφέρει τις γυναίκες στην επίσημη ιστορία.

Πολύ εντυπωσιακό είναι και το πόσο γρήγορα ξεχνιούνται ακόμη και τα επιτεύγματα των γυναικών εκείνων, που όχι μόνο δεν παραγνωρίστηκαν στην εποχή τους, αλλά τιμήθηκαν και ως πρωτοπόροι. Μεταξύ άλλων και η Μαρί Σίκοουλ, που προτάθηκε από την συγγραφέα Μπερναντίν Εβαρίστο, που ήταν τόσο διάσημη όταν ήταν εν ζωή, ώστε το 1857, να διοργανωθεί προς τιμήν της φιλανθρωπικό γκαλά στις όχθες του Τάμεση. Την ίδια χρονιά κυκλοφόρησε και η αυτοβιογραφία της, η οποία αμέσως μετατράπηκε σε τεράστιο μπεστ σέλερ. Κι όμως, μετά τον θάνατό της το 1881, ουσιαστικά εξαφανίστηκε από την ιστορία σχεδόν για έναν αιώνα. Και αποκαταστάθηκε χάρη στις άοκνες προσπάθειες ακτιβιστών.

Το ίδιο ισχύει και για την παλαιοντολόγο της βικτωριανής εποχής και κυνηγό απολιθωμάτων, Μέρι Άνινγκ. Γεννημένη στη Lyme Regis το 1799, είδε τη σκληρή δουλειά της να παραγνωρίζεται και να αποδίδεται λανθασμένα στους άνδρες συλλέκτες στους οποίου πωλούσε τα ευρήματά της. Τώρα, μετά από χρόνια εκστρατειών, η φήμη της έχει διασφαλιστεί, ενώ πρόκειται να αναγερθεί και άγαλμά της εντός του 2022. Μάλιστα, έχει γυριστεί και σχετική ταινία με την Κέιτ Γουίνσλετ, ενώ τα επιτεύγματά της θα τιμηθούν και από το Royal Mint που θα κυκλοφορήσει νόμισμα αφιερωμένο στη μνήμη της.

Όμως για κάθε Σίκοουλ και Άνινγκ, υπάρχουν ακόμη εκατομμύρια γυναίκες στην ιστορία, οι εφευρέσεις, τα γραπτά και οι συνεισφορές των οποίων θα έπρεπε να είναι γνωστά σε περισσότερο κόσμο – ή που τα ονόματά τους έχουν πια ξεχαστεί.

Όπως έγραψε η Βιρτζίνια Γουλφ: «Θα τολμούσα να μαντέψω ότι ο Ανώνυμος, που έγραψε τόσο πολλά ποιήματα χωρίς να τα υπογράψει, συχνά ήταν γυναίκα».

Στόχος του #WomenInHistory ήταν να τιμήσει εκείνες που άνοιξαν τον δρόμο και να αναγνωρίσει τις γυναίκες κάθε φυλής, ηλικίας, χώρας προέλευσης και πεδίου δραστηριοποίησης. Πολλά ονόματα μας είναι γνωστά: Η Άφρα Μπεν, η Ελεονώρα της Ακουιτανίας, η Κλεοπάτρα – την οποία πρότεινε η Κιμ Κατράλ – και η Άντα Λάβλεϊς, που προτάθηκε τόσο από την Μάρθα Λέιν Φοξ όσο και από την Κόνι Χακ. Η Τζούλιαν του Νόργουιτς, η Γερμανίδα πολιτική ακτιβίστρια Σόδιλ Σολ, η Μαρί Κιουρί, η Έντι Λαμάρ, η οικολόγος Ρέιτσελ Κάρσον, η Τζένι Λι, που προτάθηκε από τον Ίαν Ράνκιν.

Άλλες όμως, μπορεί να παραμένουν άγνωστες: Η Μίρα Σίαλ, η Ράνι του Τζάνσι, που ηγήθηκε του στρατεύματός της στην Ινδία εναντίον των βρετανικών δυνάμεων, η Ιρενόσεν Οκότζι, η πρώτη μαύρη γυναίκα μάγος, ταχυδακτυλουργός και καρτουνίστρια στις ΗΠΑ, στις αρχές του 20ού αιώνα, η Ιρανή κινηματογραφίστρια και ποιήτρια Φορόου Φαροκχζάντ, η Λίλι Παρ, σουπερστάρ του ποδοσφαίρου του 20ού αιώνα, η Όλιβ Μόρις, η Βασίλισσα Νάνι των Μαρούν. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε αυτή τη λίστα, ο Άντονι Χόροουιτς συμπεριέλαβε και τη Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα.

Γυναίκα ήταν εκείνη που πρότεινε την πρώτη πατέντα πλυντηρίου πιάτων – η Τζόζεφιν Κόχρεϊν, το 1886.

Η Μίριαμ Κέιτ Γουίλιαμς, μια Ουαλή γυναίκα μ εξουσία, έκανε περιοδεία στις αρχές του 20ού αιώνα στη Βρετανία, την Ευρώπη και την Αυστραλία. Γυναίκα ήταν κι εκείνη που ίδρυσε το αρχαιότερο πανεπιστήμιο στον κόσμο: Η Φατίμα αλ-Φιρί, το 859 μ.Χ., στην πόλη Φεζ. Η πλήρης λίστα που προέκυψε από την εκστρατεία είναι τόσο μεγάλη και πολυποίκιλη που είναι αδύνατο να χωρέσει σε ένα κείμενο.

Συχνά δεν είναι μια γυναίκα που ξεχωρίζει, αλλά γυναικεία κινήματα, όπως οι σουφραζέτες. Μέχρι στιγμής, έχουν συλλεχθεί από την εκστρατεία πάνω από 500 ονόματα, τα οποία βρίσκονται σε αυτή τη διεύθυνση, μαζί με μια λίστα με προτάσεις ανάγνωσης.