Τουρκία, Αίγυπτος, Ελλάδα: το τρίγωνο μιας δύσκολης σχέσης

Στη διεθνή πολιτική μπορεί να υπάρχουν πάγιες δυναμικές, όμως συχνά καταγράφονται και μετατοπίσεις. Αυτό φαίνεται να ισχύει και στην περίπτωση των σχέσεων ανάμεσα στην Τουρκία και την Αίγυπτο.

Από αρκετές απόψεις οι δύο χώρες τα τελευταία χρόνια ήταν σε μια φάση σχετικής αντιπαλότητας. Στην Τουρκία κυβερνά μια εκδοχή πολιτικού Ισλάμ που συνδέεται ευθέως με την παράδοση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Στην Αίγυπτο, η τρέχουσα κυβέρνηση προήλθε μέσα από την ανατροπή – και με πρωτοβουλία του στρατού – της κυβέρνησης της Μουσουλμανικής Αδελφότητας που είχε προκύψει μέσα από τη δυναμική της Αραβικής Άνοιξης και των κινητοποιήσεων με επίκεντρο την Πλατεία Ταχρίρ. Εξόριστα στελέχη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας βρίσκονται στην Τουρκία. Επιπλέον ήδη από την εποχή της αντιπαράθεσης ανάμεσα στον Νάσερ και τον Μεντερές υπάρχει στην Αίγυπτο μια μεγάλη δυσπιστία για οτιδήποτε παραπέμπει σε μια «νέο-οθωμανική» προσέγγιση.

Σε αυτή τη διαιρετική γραμμή, προστέθηκαν οι διαιρέσεις στον ευρύτερο Περσικό Κόλπο και την Αραβική χερσόνησο. Το Κατάρ παρέμεινε βασικός σύμμαχος της Τουρκίας την ώρα που ως προς αυτή τη διαμάχη η Αίγυπτος είχε υποστηρίξει τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβική Εμιράτα.

Αντίστοιχα, Αίγυπτος και Τουρκία στήριξαν αντίπαλες πλευρές στον εμφύλιο πόλεμο στη Λιβύη, με το Κάιρο να στηρίζει την πλευρά του κοινοβουλίου με έδρα το Τομπρούκ και τις ένοπλες δυνάμεις του Χαφτάρ, ενώ η Τουρκία μαζί με το Κατάρ ενίσχυσε σε σημαντικό βαθμό τη διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση με έδρα την Τρίπολη.

Και βέβαια, η Αίγυπτος διατηρεί μια σταθερή σχέση με το Ισραήλ, την ώρα που οι τουρκοϊσραηλινές σχέσεις δεν έχουν αποκατασταθεί, κάτι που έχει αποτυπωθεί και στην λεγόμενη «διπλωματία των τριμερών» με το Ισραήλ και την Αίγυπτο στην οποία έχουν επιδοθεί Αθήνα και Λευκωσία. Δεν είναι τυχαίο ότι η Αίγυπτος δεν έχει αναγνωρίσει το τουρκολιβυκό μνημόνιο για την αμοιβαία χάραξη ΑΟΖ, την ώρα που έχει προχωρήσει σε μερική οριοθέτηση ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας με την Ελλάδα.

Η Τουρκία επιμένει στην αναθέρμανση των σχέσεων με την Αίγυπτο

Η εκλογή του Τζο Μπάιντεν στην προεδρία των ΗΠΑ λειτούργησε ως ένας καταλύτης για μια διαδικασία αναπροσαρμογής συνολική της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Χωρίς να υποχωρεί επί της ουσίας από τις αξιώσεις και τις προβολές ισχύος της, η Τουρκία προσπαθεί να αποκαταστήσει σχέση με μια σειρά από χώρες, ιδίως αυτές που θεωρούνται παραδοσιακές σύμμαχοι των ΗΠΑ. Αυτό έχει αποτυπωθεί και στην προσπάθεια αποκατάστασης ενός επιπέδου συνεννόησης με το Ισραήλ αλλά και στην προσπάθεια επαναπροσέγγισης με την Αίγυπτο.

Ο λόγος είναι ότι εκτός των άλλων η Αίγυπτος είναι ένα ευρύτερο σημείο αναφοράς του αραβικού κόσμου και για την Τουρκία αποτελεί έναν κρίσιμο κόμβο για τη συνολική παρουσία της στην περιοχή.

Ι. Καλίν

Η Αίγυπτος είναι «το μυαλό και η καρδιά του Αραβικού κόσμου», ήταν η χαρακτηριστική αποστροφή του Ιμπραχίμ Καλίν, εκπροσώπου του Τούρκου προέδρου, για να συμπληρώσει «το να έχουμε διάλογο μπορεί να αναπτύξει τις διμερείς και περιφερειακές σχέσεις μας. Αυτό αφορά και τις άλλες τέσσερις χώρες του Κόλπου. Δεν έχουμε ανεπίλυτα προβλήματα με καμία αραβική χώρα. Μπορούμε να γυρίσουμε σελίδα με την Αίγυπτο και τις χώρες του Κόλπου για περιφερειακή ειρήνη και σταθερότητα».

Για την Τουρκία η Αίγυπτος αποτυπώνει τη δυνατότητα συνεργασίας με ευρύτερες δυνάμεις του αραβικού κόσμου, αποδυναμώνει τα αμερικανικά επιχειρήματα ότι η Άγκυρα απομακρύνεται από τη «Δύση», ενισχύει τη θέση της στη συνολική διεθνή διαπραγμάτευση για την επόμενη μέρα της Συρίας και την κατοχυρώνει ως μια περιφερειακή δύναμη με την οποία όλοι συζητάνε.

Η σημασία των εξελίξεων σε σχέση με την ΑΟΖ

Ειδικότερα, η Τουρκία έχει ανάγκη να υπάρχουν χώρες που να αποδέχονται έστω και εν μέρει τη δική της οπτική για το πώς πρέπει να διαμοιραστούν οι ΑΟΖ στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο. Αυτό μπορεί να εξηγήσει γιατί τόσο τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης όσο και η τουρκική κυβέρνηση έδωσαν τόση σημασία στην ανακοίνωση ότι κατά την αδειοδότηση «οικοπέδου» εντός της υφαλοκρηπίδας της η Αίγυπτος «σεβάστηκε» την οριοθέτηση που έχει κάνει η Τουρκία ως προς τα όρια της δικής υφαλοκρηπίδας, με τον Τούρκο υπουργό Άμυνας Χουλουσί Ακάρ να δηλώνει ότι «είναι μια σημαντική εξέλιξη και περιμένουμε αυτό να συνεχιστεί», για να συμπληρώσει μάλιστα ότι η Τουρκία και η Αίγυπτος μοιράζονται κοινές ιστορικές και πολιτιστικές αξίες.

Ειδικότερα, η Αίγυπτος έδωσε άδεια για έρευνες υδρογονανθράκων σε ένα θαλάσσιο «οικόπεδο» νοτιοανατολικά της ζώνης όπου η Αθήνα και το Κάιρο έχουν συνομολογήσει Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη. Το επίμαχο οικόπεδο «W18» εφάπτεται στην περιοχή όπου η Άγκυρα διεκδικεί κυριαρχικά δικαιώματα και έχει προσδιορίσει ως οριογραμμή της υποτιθέμενης τουρκικής υφαλοκρηπίδας, οριογραμμή που αμφισβητεί πλήρως τα ελληνικά κυριαρχικά δικαίωμα που κατοχυρώνονται με βάση το σύμπλεγμα του Καστελόριζου. Ωστόσο, ύστερα από παρέμβαση της ελληνικής πλευράς υπήρξε συνεννόηση ότι η οριοθέτηση του συγκεκριμένου οικοπέδου θα είναι τέτοια που δεν θα συνιστά νομιμοποίηση των τουρκικών αξιώσεων.

Η εξέλιξη αυτή προκάλεσε έντονη ανησυχία στην Ελλάδα, οδηγώντας και στην απόφαση για επίσκεψη του Έλληνα ΥΠΕΞ Νίκου Δένδια στο Κάιρο. Η Αίγυπτο από τη μεριά της διαβεβαίωσε ότι δεν έχει μετατοπιστεί από πάγιες θέσεις και ότι εξακολουθεί να μην αναγνωρίζει το τουρκολιβυκό σύμφωνο για τη χάραξη ΑΟΖ.

Ωστόσο, είναι εμφανές ότι η αιγυπτιακή κυβέρνηση επιδιώκει σε αυτή τη βάση την τήρηση ορισμένων ισορροπιών στο νέο τοπίο που συνολικά διαμορφώνεται. Ας μην ξεχνάμε και τη μεταβατική φάση στην οποία βρισκόμαστε σε σχέση με τις εξελίξεις στη Λιβύη όπου υπάρχει μια ευρύτερη προσπάθεια να τηρηθούν οι εύθραστες ισορροπίες γύρω από τη νέα κυβέρνηση και την ειρηνευτική διαδικασία. Ενδεικτική και η επίσκεψη του νέου πρωθυπουργού της Λιβύης Αμπντούλ Χαμίντ Ντμπεϊμπά στο Κάιρο τον περασμένο μήνα για να δώσει διαβεβαιώσεις στην αιγυπτιακή ηγεσία δεδομένων των σχέσεών του με την Άγκυρα.

Το σύνθετο παιχνίδι με τους αγωγούς

Μια άλλη διάσταση που δεν πρέπει να μας διαφεύγει είναι η ανοιχτή συζήτηση για το ζήτημα των αγωγών φυσικού αερίου στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Η Αίγυπτος παίζει έναν κεντρικό ρόλο στις σχετικές διεργασίες. Άλλωστε, μαζί με το Ισραήλ είναι οι μόνες χώρες με αυτή τη στιγμή εκμεταλλεύσιμα κοιτάσματα, της Αιγύπτου μάλιστα είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Είναι επίσης μια χώρα που έχει δικές της εγκαταστάσεις υγροποίησης φυσικού αερίου (απαραίτητες για την εξαγωγή του με τάνκερ LNG) και βεβαίως έχει και τη διώρυγα του Σουέζ απ’ όπου επίσης διακινούνται και υδρογονάνθρακες.

Παρότι στη χώρα μας επικεντρώνουμε κυρίως στο σχέδιο του αγωγού East Med, δεν είναι λίγοι εκείνοι που θεωρούν ότι το σχέδιο είναι ασύμφορο λόγω υψηλού κόστους, ιδίως σε ένα τοπίο όπου οι επενδύσεις σε ορυκτά καύσιμα σταδιακά θα υποχωρούν και θα πρέπει να έχουν το στοιχείο της γρήγορης απόδοσης. Αυτό σημαίνει ένα πλήθος από εναλλακτικά ενεργειακά σχέδια που συζητιούνται για την ευκολότερη μεταφορά φυσικού αερίου από την Νοτιοανατολική Μεσόγειο προς την Ευρώπη.

Ειδικά η Αίγυπτος θα προτιμούσε σχέδια που να την καθιστούν αυτήν έναν κόμβο στο ενεργειακό εμπόριο της περιοχής και σε αυτό το επίπεδο έχει αναβαθμισμένη συνεργασία με το Ισραήλ (που επίσης θέλει να αξιοποιήσει πολλαπλά την ικανότητα εξαγωγής φυσικού αερίου), την ώρα που υπάρχουν φωνές από τις ΗΠΑ που επιμένουν ότι δεν θα πρέπει να αποκλειστεί η Τουρκία από την όλη συζήτηση για την εκμετάλλευση του φυσικού αερίου στην Νοτιοανατολική Μεσόγειο. Ούτε είναι τυχαίο ότι ακόμη και για τον East Med η Αίγυπτος έχει διατυπώσει και εναλλακτικές διαδρομές. Και βέβαια η Τουρκία θα στήριζε οποιαδήποτε πρόταση θα την συμπεριλάμβανε σε ένα δίκτυο μεταφοράς φυσικού αερίου, ιδίως από τη στιγμή που η ίδια παίζει κομβικό ρόλο ούτως ή άλλως μέσα από τους αγωγούς που βρίσκονται στο έδαφός της για τη μεταφορά φυσικού αερίου από τα μεγάλα κοιτάσματα του Αζερμπαϊτζάν.

Μια δύσκολη προσέγγιση

Όλα αυτά σημαίνουν ότι απέχουμε αρκετά ακόμη από μια τουρκο-αιγυπτιακή προσέγγιση, σε πείσμα των τουρκικών διακηρύξεων, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν δυνατότητες για μια καλύτερη συνεννόηση ανάμεσα σε Άγκυρα και Κάιρο που θα μπορούς να είναι τμήμα μιας συνολικότερης νέας ισορροπίας στην Μέση Ανατολή, αλλά και τη Νοτιοανατολική Μεσόγειο. Πράγμα που σημαίνει ότι για την ελληνική πλευρά μια μονοδιάστατη επένδυση σε μια αντιπαλότητα Αιγύπτου και Τουρκίας, θα κινδύνευε να μην εντοπίσει τις αντίρροπες δυναμικές.