Πούτιν – Ερντογάν: Τι κρύβει η συμμαχία των δύο γειτόνων

Μια νέα περίοδος στις σχέσεις του ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν και του τούρκου ομολόγου του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ξεκίνησε χάρη στο «στρες τεστ» που πέρασαν επιτυχώς μετά την κατάρριψη ρωσικού στρατιωτικού αεροπλάνου στη Συρία από την τουρκική αεροπορία το 2015. Σήμερα οι δυο ηγέτες έχουν το πρόσθετο κοινό συμφέρον να καταφέρνουν να διχάζουν ΕΕ και ΝΑΤΟ.

Η διμερής σχέση άρχισε να βελτιώνεται το καλοκαίρι του 2016, μετά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος κατά του Ερντογάν. Ο Πούτιν ήταν ο πρώτος που πήρε τηλέφωνο τον τούρκο πρόεδρο – κίνηση που θεωρήθηκε ευρέως έξυπνη από μέρους του. Οι δυο πιλότοι που είχαν καταρρίψει το ρωσικό βομβαρδιστικό κατέληξαν στη φυλακή για συμμετοχή στο πραξικόπημα.

Η σύγκρουση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ

Αν και σε αντίθετα στρατόπεδα στους πολέμους στη Συρία και στη Λιβύη, η μεγαλύτερη δοκιμασία ήταν η πρόσφατη σύγκρουση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, στην «πίσω αυλή» της Ρωσίας: η Αγκυρα υποστήριξε το Αζερμπαϊτζάν και η Μόσχα την Αρμενία, αλλά οι δυο ηγέτες κατάφεραν να βγουν αμφότεροι κερδισμένοι: ο Πούτιν επιτηρεί στρατιωτικά την περιοχή χάρη στη ρωσική ειρηνευτική δύναμη που επιβάλλει την εκεχειρία και ο Ερντογάν έβαλε ένα πόδι στον Νότιο Καύκασο.

Στη διάρκεια του σύντομου πολέμου στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, Πούτιν και Ερντογάν τηλεφωνήθηκαν έξι φορές και οι υπουργοί Εξωτερικών τους πέντε. Αναλυτές της περιοχής παρατηρούν ότι ανάμεσα στους στόχους της Μόσχας είναι να φέρει την Τουρκία πιο κοντά στον ευρασιατικό άξονα, απομακρύνοντάς την από το ΝΑΤΟ. Ο στενός κύκλος του Ερντογάν περιλαμβάνει πλέον μια ομάδα «ευρασιατιστών», δηλαδή συμβούλων ανοιχτών στη συνεργασία με τη Ρωσία και την Κίνα και αρνητικών προς την Ευρώπη και το ΝΑΤΟ.

Σύμφωνα με τον «Economist», «ο Πούτιν καλοπιάνει την Τουρκία στο πλαίσιο της αντιπαράθεσής του με τη Δύση, ελπίζοντας να τη χρησιμοποιήσει σαν σφήνα στο ΝΑΤΟ». Για τον ρώσο πρόεδρο «το να μεταχειριστεί την Τουρκία για να υπονομεύσει το ΝΑΤΟ εκ των έσω είναι πολύ πιο σημαντικό από το να βοηθήσει τον Μπασάρ αλ Ασαντ στη Συρία. Το ίδιο κίνητρο εξηγεί εν μέρει τη συναίνεση της Ρωσίας στον πόλεμο που εξαπέλυσε το Αζερμπαϊτζάν για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ».

Ο ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ έχει περιγράψει με ακρίβεια τη διμερή σχέση: «Η Τουρκία δεν ήταν ποτέ στρατηγικός σύμμαχος της Ρωσίας. Είναι εταίρος, πολύ στενός εταίρος. Σε πολλούς τομείς ο συνεταιρισμός μας αυτός είναι στρατηγικής φύσης».

Η υπόθεση του Αλεξέι Ναβάλνι

«Οι δυο πλευρές κατάφεραν να επεκτείνουν τους τομείς συνεργασίας από την οικονομική σφαίρα στην πολιτική τα δύο τελευταία χρόνια» έγραψε ο τούρκος πολιτικός αναλυτής Χασάν Σελίμ Εζερτέμ. «Η Μόσχα δεν έχει προσδοκίες ότι η Αγκυρα θα συμπεριφερθεί σαν σύμμαχος, και αυτή η στάση συμβάλλει στην ισορροπία των αμοιβαίων συμφερόντων» εκτιμούν οι ειδικοί του ρωσικού θινκ τανκ Βαλντάι, Μαξίμ Σουκόφ και Αντρέι Σουσέντσοφ.

Χαρακτηριστική του ευρωπαϊκού διχασμού είναι η υπόθεση του Αλεξέι Ναβάλνι, τον οποίο ο Πούτιν έριξε στη φυλακή μόλις επέστρεψε στη Ρωσία έχοντας αναρρώσει από το νευροτοξικό αέριο με το οποίο προσπάθησε το Κρεμλίνο να τον σκοτώσει. Τα κράτη-μέλη καταδίκασαν ομόφωνα τη Μόσχα αλλά τα ρήγματα έγιναν εμφανή όσον αφορά τις επιπτώσεις.

«Η Γαλλία καταδικάζει τη στάση της Ρωσίας αλλά θέλει να διατηρήσει έναν “δίαυλο διαλόγου”. Η Γερμανία καταδικάζει αλλά δεν επιθυμεί να διακόψει την κατασκευή του αγωγού Nord Stream 2. Η Ελλάδα και η Ιταλία δεν θέλουν πολύ αυστηρές κυρώσεις αλλά η Πολωνία θέλει όσο το δυνατόν αυστηρότερες. Οσο για την Ουγγαρία, έστειλε τον υπουργό Εξωτερικών της στη Μόσχα όπου δεν είπε κουβέντα για τον Ναβάλνι αλλά υπέγραψε συμβόλαιο για να προμηθευτεί το εμβόλιο Σπούτνικ 5» παρατήρησε ο «Monde».

Διχάζει ο αγωγός Nord Stream 2

Τον μεγαλύτερο διχασμό στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ προκαλεί ο ρωσικός αγωγός Nord Stream 2, που συνδέει τη Ρωσία με τη Γερμανία μέσω της Βόρειας Θάλασσας. Οι ευρωπαϊκές χώρες που αντιτίθενται εντονότερα σε αυτόν – διότι θα ενισχύσει την ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης από τη Ρωσία – υψώνουν περισσότερο τις φωνές τους με αφορμή την υπόθεση Ναβάλνι.

Οκτώ κράτη-μέλη της ΕΕ είναι σφοδρότερα αντίθετα προς τον ρωσικό αγωγό: Πολωνία, Δανία, Ιταλία, Ρουμανία, Σλοβακία, Εσθονία, Λετονία και Λιθουανία. Η Πολωνία υποστηρίζει ότι ο Nord Stream 2 «σαμποτάρει» την ενεργειακή πολιτική της ΕΕ. Οι Γερμανοί που μαζί με τους Αυστριακούς είναι οι κορυφαίοι υποστηρικτές του αγωγού στην ΕΕ τονίζουν ότι αν ο Nord Stream 2 εγκαταλειφθεί ενώ είναι σχεδόν ολοκληρωμένος, θα έχουν κατασπαταληθεί τα χρήματα της επένδυσης – 9,5 δισ. ευρώ, εκ των οποίων τα μισά από τη ρωσική Gazprom και τα υπόλοιπα από ευρωπαϊκές εταιρείες.