Η αγενής άμιλλα

Από την εποχή του Ιπποκράτη που τον όρισε ως έναν από τους τέσσερις θεμελιώδεις ανθρώπινους χαρακτήρες (οι άλλοι τρεις: ο αιματώδης, ο μελαγχολικός, ο φλεγματικός) έως την εποχή των social media, ο χολερικός τύπος δεν άλλαξε ριζικά. Ασφαλώς κι επιδεινώθηκαν δραματικά οι συνέπειες από τις εκρήξεις της οργής του: άλλο πράγμα να κρατάς στα χέρια σου μια σφεντόνα κι εντελώς άλλο πράγμα τη βαλίτσα με τους κωδικούς του πυρηνικού ολέθρου. Ωστόσο, η ιδιοσυστασία του χαρακτήρα του παρέμεινε επί χιλιετίες η ίδια: η οργή του φόρτωνε, κορυφωνόταν και, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, αργά ή γρήγορα εκτονωνόταν. Κατά τις ειρηνικές περιόδους, μάλιστα, εκφυλιζόταν σε αυτήν που θα αποκαλούσαμε «οργή καφενείου». Μάρτυρες της οργής του στέκονταν καμιά δεκαριά αργόσχολοι, συνήθως εξίσου χολερικοί με τον ίδιον· όλοι έπνιγαν τον θυμό τους στο κρασί και, αφού ξιφουλκούσαν με ανεμόμυλους, έκαναν μετά ύπνο ελαφρύ σαν πουλάκια.

Τα social media άλλαξαν άρδην αυτή τη διαχρονική συνθήκη, το πανανθρώπινο modus vivendi προκειμένου ο homo sapiens να μην αφανίσει όλο το είδος του, να αφήσει και κανένα δείγμα προς εξέτασιν για τους παλαιοντολόγους του μέλλοντος. Τα social media μάς εξοικείωσαν με όλες τις εκφάνσεις του «παγκόσμιου χωριού», μία εκ των οποίων – η πιο δημοφιλής για τους χρήστες – ήταν το «παγκόσμιο καφενείο». Ούτε οι πιο ευφάνταστοι στο παρελθόν δεν είχαν οραματιστεί ένα «καφενείο» που να μην υπόκειται σε κανέναν από τους περιορισμούς του παραδοσιακού καφενείου: να μεγεθύνεται ή να συρρικνώνεται κατά το δοκούν -χωρητικότητα ουσιαστικά απεριόριστη – δίχως να απαιτείται καμία άδεια από καμία πολεοδομία και να παραμένει ανοιχτό είκοσι τέσσερις ώρες το εικοσιτετράωρο, με τους καυγάδες στη διαπασών και τη χολή να ρέει ανεμπόδιστη.

Μα καλά: δεν θα προβούν σε καταγγελία οι περίοικοι για διατάραξη κοινής ησυχίας; Πώς φαίνεται ότι μερικοί – μερικοί εδώ πέρα έχουμε γεννηθεί τον περασμένο αιώνα. Ακου, περίοικοι. Λες και υφίσταται πλέον κανένας που δεν είναι καλωδιωμένος. Είπα καλωδιωμένος – και τι θυμήθηκα πάλι; Δεν θα το πιστέψετε, αλλά κάποτε υπήρχαν καλώδια.

Οσοι στοχαστές πέτυχαν το φαινόμενο στα γεννοφάσκια του, επισήμαναν την καίρια συμβολή των social media στη μαζική αναπαραγωγή και στη θηριώδη εξάπλωση της ανθρώπινης βλακείας· δεν θα αναμασήσουμε τα πορίσματά τους. Εδώ θα ασχοληθούμε με την παράλληλη, μα όχι λιγότερο εντυπωσιακή εξάπλωση της ανθρώπινης μοχθηρίας. Πού πάει η χολή όταν χάνεται; Πού καταλήγει η μοχθηρία όταν κλείνουμε το λάπτοπ;

Σε αντίθεση με τη βλακεία, όπου οι ειδήμονες συμφωνούν ότι δύναται μόνο να αναπαραχθεί και να επαυξηθεί – κάθε νέα γενιά ηλιθίων συσσωρεύει, εμπλουτίζει και μεταβιβάζει την εμπειρία της προηγούμενης γενιάς ηλιθίων -, οι προσδοκίες από τη μαζική διάδοση της μοχθηρίας δεν είναι εξίσου χαμηλές ή πανομοιότυπες. Υπάρχουν οι οπτιμιστές που πιστεύουν ότι τα social media επιτελούν ανεκτίμητο κοινωνικό λειτούργημα και μάλλον θα έπρεπε να ανανεώνουμε νυχθημερόν το λαδάκι στο καντήλι τους: δίχως τα social media, αυτές τις αχανείς αποθήκες συστέγασης μα και εκτόνωσης της μοχθηρίας, η φυσική εκδήλωση της επιθετικότητας θα είχε πάρει προ πολλού την ανιούσα· θα θρηνούσαμε αμέτρητα θύματα κακοποίησης που τώρα, χάρη στα social media, παραμένουν – και διαρκώς ανανεώνονται – μονάχα στο φαντασιακό των θυτών.

Στην αντίπερα όχθη, οι πεσιμιστές ισχυρίζονται πως η διαρκής επίδειξη ολοένα και πιο αρνητικών συναισθημάτων στα social media προωθεί την… αγενή άμιλλα και δημιουργεί έναν καινούργιο, ασυγκρίτως πιο επικίνδυνο τύπο χολερικής ιδιοσυγκρασίας. Ούτε που θέλουμε να ξέρουμε τι θα συμβεί όταν αυτός, ο νέος χολερικός άνθρωπος, περάσει από το πληκτρολόγιο στο πεζοδρόμιο.