Καταστροφικός εθνικισμός: η τραγωδία του 1897

Ηεπίθεση του Εγκέλαδου στον Τύρναβο και στις γύρω περιοχές της Θεσσαλίας έφερε στη μνήμη τις καταστροφές και τις ροές προσφύγων προς τα νησιά και την υπόλοιπη τότε Ελλάδα, μετά τον καταστροφικό ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Μια σύγκρουση που ξεκίνησε από απερίσκεπτες διακηρύξεις εθνικού επεκτατισμού κι απόλυτα λανθασμένους υπολογισμούς δυνάμεων, ετοιμότητας και πραγματικής ισχύος.

Η Ελλάδα παρασυρμένη ακόμη τότε από τα οράματα περί Μεγάλης Ιδέας υπερτιμούσε τις δυνάμεις της, περιφρονούσε τις παροτρύνσεις των ισχυρών κρατών της εποχής περί σωφροσύνης και μετριοπάθειας, υποτιμούσε την κλυδωνιζόμενη Οθωμανική Αυτοκρατορία και ζούσε στην παραζάλη επικείμενων νέων εθνικών κατακτήσεων. Παρά τις απόψεις των Μεγάλων Δυνάμεων για αυτονομία μόνο της Κρήτης είχαμε αποβιβάσει στρατό για να διωχθούν οι Τούρκοι και να την ενσωματώσουμε στην Ελλάδα. Παράλληλα, η νεοϊδρυθείσα τότε Εθνική Εταιρεία, που μάζευε στους κόλπους της δυναμικούς πατριώτες και αφελείς οραμαριστές, πίστευε πως εύκολα θα μπορούσαμε να αποσπάσουμε από τους Οθωμανούς τη Μακεδονία και την Ηπειρο.

Με την ανοχή ουσιαστικά της κυβέρνησης του λαϊκιστή Θ. Δεληγιάννη, άρχισαν να διασχίζουν τα σύνορά μας στη Θεσσαλία άτακτοι, απαίδευτοι πολεμιστές που ήλπιζαν πως έτσι θα μπορούσαν να κατακτήσουν τα ελληνόφωνα εδάφη στα βόρεια των Τεμπών και στη Μακεδονία. Ο στρατός μας είχε στρατοπεδεύσει στα στενά περάσματα κοντά στον Τύρναβο και προς την Ελασσόνα. Ολοι πίστευαν πως αρκούσε να πέσει ένας πυροβολισμός ώστε ο Ελληνισμός να προελάσει. Πολλοί φιλέλληνες, παρασυρμένοι από τέτοιους εθνικούς οραματισμούς, είχαν προστρέξει στη Θεσσαλία. Ο εθνικός θρίαμβος εθεωρείτο επικείμενος.

Με μερικές επιτυχείς αψιμαχίες βόρεια της Θεσσαλίας η σύγκρουση ξεκίνησε. Και μετά ήρθε η τουρκική εισβολή. Η μάχη στο Μάτι ήταν η αρχή και μετά η κατάληψη και καταστροφή του Τυρνάβου. Ακολούθησε η άτακτη και χαώδης υποχώρηση στη Λάρισα και η κατάληψη των Τρικάλων. Μια επανακατάληψη της πόλης αυτής και μια πρώτη νίκη στο Βελεστίνο, αναπτέρωσε το ηθικό. Η επίθεση όμως των πολυάριθμων Οθωμανών υπήρξε συντριπτική. Η Λάρισα, τα Φάρσαλα (εκεί όπου ο Ιούλιος Καίσαρ είχε κατατροπώσει τον Πομπήιο) και κοντά στα περάσματα του Βελεστίνου (στα ίδια μέρη που οι Μακεδόνες του Φιλίππου του Ε’ είχαν ηττηθεί απο τις ρωμαϊκές λεγεώνες του Κουίντου Φλαμίνιου) οι ελληνικές δυνάμεις υπέστησαν σκληρές ήττες από τις στρατιές του  Ετέμ Πασά.

Η Ελλάδα οχυρώθηκε στα υψώματα του Δομοκού, σαν τελευταία ουσιαστική γραμμή άμυνας. Κι εκεί όμως οι δυνατότητες του ελληνικού στρατού φάνηκαν κατώτερες των περιστάσεων. Οι Οθωμανοί σπάνε τις ελληνικές γραμμές αμύνης και οι Ελληνες υποχωρούν, σχεδόν άτακτα, προς Λαμία, Στυλίδα και Θερμοπύλες. Στην Αθήνα έχει πέσει η κυβέρνηση και η νέα εκλιπαρεί μεσολάβηση Μεγάλων Δυνάμεων για «έντιμη ειρήνη». Αποσύρει τις δυνάμεις απο Κρήτη, αποδεχόμενη απλά αυτονομία. Κάποιοι στην Αθήνα ομιλούν για προδοτική στάση και δειλία. Αλλά δίχως να τολμούν να πάνε στο μέτωπο…

Τελικά συμφωνείται ειρήνη με έξωθεν παρέμβαση. Και τη χώρα να υφίσταται ατίμωση και ήττα. Καθώς και σοβαρές οικονομικές συνέπειες, λόγω ανεξέλεγκτου φανατισμού κι εθνικιστικής υστερίας. Με τον σουλτάνο να δηλώνει «φιλεύσπλαχνος», δίδοντας πίσω κάποια εδάφη που είχε κατακτήσει…

*Κατά καιρούς θα αναφερόμαστε σε κάποιες, όχι και τόσο γνωστές, πτυχές της ιστορίας.