Γένους… αρσενικού (και) η πανδημική επιστήμη

Γιορτάσαμε στις 8 Μαρτίου άλλη μια Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, το πράξαμε το καθήκον μας. Εγιναν τα πρέποντα διαδικτυακά αφιερώματα – τα live εφέτος ελέω κορωνοϊού ήταν προφανώς…. εξαφανισμένο είδος – δόθηκαν αφειδώς (έστω και εικονικά) κόκκινα τριαντάφυλλα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης – σήμα κατατεθέν της «γιορτής» που αρμόζει στο «τρυφερό», ευαίσθητο γυναικείο φύλο, και όλα καλά. Και έμειναν για εφέτος, όπως και για κάθε χρόνο, όλες οι υπόλοιπες ημέρες του χρόνου κατά τις οποίες οι γυναίκες δίνουν τον δικό τους σκληρό, καθημερινό αγώνα σε όλα τα πεδία προκειμένου να αποδείξουν τα αυτονόητα σε έναν κόσμο με… ανδρικό πρόσημο. Από αυτή την «άνιση πράξη» δεν λείπουν οι γυναίκες επιστήμονες (βεβαίως, βεβαίως).

Διότι μπορεί η πανδημία του νέου κορωνοϊού να έφερε τα πάνω κάτω στη ζωή μας, να μας στέρησε κάθε ψήγμα της παλιάς μας κανονικότητας, ωστόσο φαίνεται ότι υπάρχουν και κανονικότητες μέσα στην ακανόνιστη περίοδο που βιώνουμε οι οποίες δεν αλλάζουν και αφορούν την υπο-εκπροσώπηση των γυναικών επιστημόνων στις θέσεις ευθύνης σε ό,τι αφορά τη διαχείριση της πανδημίας.

Η κορωνο-πανδημία αποτέλεσε μάλλον απλώς άλλον έναν «καθρέφτη» του τι συνέβαινε και συνεχίζει να συμβαίνει στην κοινωνία και βέβαια στην ιατρική και στην ακαδημαϊκή ζωή που αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της – και μέσα στον πανδημικό κυκλώνα οι άνδρες είναι αυτοί που κυριαρχούν στον επιστημονικό διάλογο αλλά και στη λήψη αποφάσεων σε ό,τι αφορά τη διαχειρίση της COVID-19.

Στοιχεία που παρουσιάστηκαν πριν από μερικούς μήνες στην επιθεώρηση «British Medical Journal» είναι δηλωτικά της κατάστασης που επικρατεί: παρότι οι περισσότεροι επαγγελματίες υγείας παγκοσμίως είναι γυναίκες, σαφώς λιγότερες γυναίκες από ό,τι άνδρες δίνουν το «παρών» σε ιατρικές επιθεωρήσεις, στις τηλεοπτικές ειδήσεις ή στον Τύπο. Ακόμη λιγότερες συμμετέχουν στη λήψη σημαντικών αποφάσεων. Σύμφωνα με τον οργανισμό Women in Global Health, οι γυναίκες αποτελούν μόνο το 20% της Επιτροπής Εκτάκτων Αναγκών του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για την COVID-19 και μόλις το 16% της κοινής αποστολής ΠΟΥ και Κίνας για τον νέο κορωνοϊό – και όλα αυτά ενώ επτά στους δέκα επαγγελματίες υγείας που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή αυτή τη στιγμή ενάντια στην πανδημία είναι γένους θηλυκού.

Η εικόνα δεν είναι καλύτερη ούτε σε επίπεδο χωρών. Πρόσφατο άρθρο στο «BMJ Global Health» το οποίο εξέτασε την εκπροσώπηση ανδρών και γυναικών σε επιτροπές εμπειρογνωμόνων για τον νέο κορωνοϊό 24 χωρών κατέληξε στο συμπέρασμα ότι μόλις σε τρεις περιπτώσεις υπήρχαν ισάριθμοι άνδρες και γυναίκες στις επιτροπές ή οι γυναίκες ήταν περισσότερες. Για παράδειγμα στη βαριά πληγείσα από την πανδημία Ιταλία το 80% της επιστημονικής ομάδας διαχείρισης της COVID-19 είναι άνδρες. Στην επίσης άκρως «χτυπημένη» από τον ιό Βρετανία οι γυναίκες αποτελούν μόλις το 22% της Επιτροπής για την απόκριση στην COVID-19 ενώ στις ΗΠΑ που επίσης βρίσκονται σε σκληρό πόλεμο με τον SARS-CoV-2 το γυναικείο ποσοστό στην αντίστοιχη Επιτροπή πανδημικής διαχείρισης είναι μόλις 10%. Αλλά και στη χώρα μας, αν δει κάποιος τα στοιχεία, από τα 30 και πλέον μέλη της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων του υπουργείου Υγείας για τον νέο κορωνοϊό οι γυναίκες είναι μόλις εννέα.

Και σε ό,τι αφορά τις δημοσιεύσεις σε επιστημονικές επιθεωρήσεις σχετικά με την COVID-19 οι άνδρες έχουν την πρωτοκαθεδρία. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο σύνολο των 70 εξειδικευμένων επιθεωρήσεων που ανήκουν στον όμιλο BMJ, οι δημοσιεύσεις που αφορούσαν την COVID-19 μέσα στο 2020 είχαν πολύ περισσότερες φορές άνδρα πρώτο συγγραφέα σε σύγκριση με γυναίκα (60% άνδρες πρώτοι συγγραφείς, 26% γυναίκες ενώ στο 14% των άρθρων δεν αναφερόταν πρώτος συγγραφέας).

Η πανδημία δεν ήλθε βέβαια να καταλύσει την… απίστευτη ισότητα που βίωναν οι γυναίκες επιστήμονες πριν από αυτή. Είναι γνωστό ότι όπως συμβαίνει σε πλείστα άλλα πεδία οι γυναίκες εργάζονται εξίσου σκληρά με τους άνδρες (αν όχι περισσότερο) και όμως δεν έχουν τις ίδιες οικονομικές απολαβές, την ίδια αναγνώριση. Πολλές από αυτές καλούνται να εξισορροπήσουν πολύ πιο συχνά την επαγγελματική με την οικογενειακή ζωή με αποτέλεσμα να κάνουν πίσω και να εγκαταλείπουν νωρίτερα τον επαγγελματικό βίο.

Τι σημαίνουν όλα αυτά; Είναι τόσο λίγες λοιπόν οι γυναίκες των οποίων οι φωνές αξίζει να ακουστούν; Σίγουρα όχι, όπως αποδεικνύουν όλες οι γυναίκες επιστήμονες που πολεμούν εξίσου με τους άνδρες στην πρώτη γραμμή ενάντια στην πανδημία, που περνούν μέρες και νύχτες στο εργαστήριο ή στο νοσοκομείο στο προσκέφαλο των ασθενών. Οπως το έθεσε σε ομιλία του σχετικά με τις γυναίκες και την εξουσία ένας… άνδρας, ο γενικός γραμματέας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών Αντόνιο Γκουτέρες «μόνο μέσα από την ισότιμη συμμετοχή των γυναικών θα μπορέσουμε να ωφεληθούμε από την ευφυΐα, την ειδημοσύνη και τη γνώση όλης της ανθρωπότητας».

Για αυτό δεν χρειάζονται Παγκόσμιες Ημέρες για τις γυναίκες αλλά ισότιμη μεταχείρισή τους και υποστήριξή τους ώστε να προσφέρουν τα μέγιστα που μπορούν (και μπορούν πολλά) όλες τις ημέρες του χρόνου – και όχι μόνο τις πανδημικές.