Λέσβος : Το ιερό του Μέσσου, η έδρα του Κοινού των Λεσβίων

Μια ματιά και μόνο στο χάρτη της Λέσβου αρκεί για να αντιληφθεί κανείς γιατί ένας από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους του νησιού φέρει την ονομασία ιερό του Μέσσου.

Το εν λόγω ιερό βρίσκεται στην καρδιά, στο μέσον του τρίτου σε μέγεθος νησιού της χώρας μας, εξ ου και η ονομασία της περιοχής Μέσα.

Το παλλεσβιακό ιερό, στην ευρύτερη περιοχή της μεσόγειας κωμόπολης της Αγίας Παρασκευής, ένωσε τη μοίρα του με το Κοινόν των Λεσβίων (ομοσπονδία που ιδρύθηκε γύρω στα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ. από τις πέντε αυτόνομες πόλεις-κράτη του νησιού, δηλαδή τη Mυτιλήνη, την Πύρρα, την Άντισσα, την Eρεσό και τη Mήθυμνα) από τους Αρχαϊκούς Χρόνους έως το 2ο αιώνα μ.Χ.

Εικάζεται ότι το ιερό του Μέσσου ήταν αφιερωμένο στη λεγόμενη Λεσβιακή Τριάδα «Δίας, Διόνυσος και Ήρα».

Τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας για την πρώιμη ιστορία του ιερού προέρχονται από τους αρχαϊκούς ποιητές της Λέσβου, τον Αλκαίο και τη Σαπφώ.

Σύμφωνα με τους μελετητές, ο ιερός αυτός χώρος είχε κατά τους Αρχαϊκούς Χρόνους τη μορφή ενός απλού τεμένους, με βωμούς και βοηθητικά οικήματα.

Κατά το β’ μισό του 4ου αιώνα π.Χ. ανεγέρθηκε οκτάστυλος ψευδοδίπτερος ιωνικός ναός, ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Λέσβου, που ενσωμάτωσε το αρχαϊκό λατρευτικό κτίριο με τα προσκτίσματά του.

Στους κατοπινούς αιώνες το ιερό του Μέσσου υπήρξε η έδρα του Κοινού των Λεσβίων, ο χώρος όπου ενώνονταν οι κάτοικοι του νησιού με θρησκευτικούς, πολιτικούς, στρατιωτικούς και δικαστικούς δεσμούς.

Τον 3ο-4ο αιώνα μ.Χ. ο ναός της Υστεροκλασικής Περιόδου καταστράφηκε, τα δε αρχιτεκτονικά μέλη του θρυμματίστηκαν και ασβεστοποιήθηκαν σε κλιβάνους που χτίστηκαν σε επαφή και γύρω από αυτόν.

Πάνω στην κρηπίδα του υστεροκλασικού ναού χτίστηκε με αρχαίο οικοδομικό υλικό παλαιοχριστιανική κοιμητηριακή βασιλική (παραμένει άγνωστη η χρονολογία ανέγερσής της, όπως και η διάρκεια ζωής της), την οποία διαδέχτηκε ο μεταβυζαντινός ναός του Ταξιάρχη, επίσης κοιμητηριακός.

Από την παλαιοχριστιανική βασιλική του Μέσσου σώζονται τμήματα της αψίδας του ιερού και του δαπέδου της, καθώς και διάσπαρτα αρχιτεκτονικά μέλη.