Οι επιδημίες ανοίγουν πληγές στην κοινωνία – Οι εμπειρίες του παρελθόντος και ο κίνδυνος ταραχών

Το 1832, η πανδημία της χολέρας έπληξε το Παρίσι. Μέσα σε λίγους μήνες, η ασθένεια σκότωσε 20.000 άτομα από τον συνολικό πληθυσμό των 650.000 ατόμων της πόλης. Οι περισσότεροι θάνατοι σημειώθηκαν στην καρδιά της πόλης όπου πολλοί φτωχοί εργάτες, τους οποίους προσέλκυσε στο Παρίσι η Βιομηχανική Επανάσταση, ζούσαν σε άθλιες συνθήκες.

Η εξάπλωση της νόσου αύξησε τις εντάσεις μεταξύ των κοινωνικών τάξεων, με τους πλούσιους να αποδίδουν ευθύνες στους φτωχούς για τη διάδοση της νόσου και τους φτωχούς να θεωρούν από την πλευρά τους πως έχουν δηλητηριαστεί.

To εχθρικό κλίμα, δε, έφτασε μέχρι τον βασιλιά, ο οποίος ούτως ή άλλως δεν έχαιρε και ιδιαίτερης δημοτικότητας στο λαό.

Η κηδεία του στρατηγού Λαμάρκ, θύμα πανδημίας και υπερασπιστή των λαϊκών τάξεων, έγινε η αφορμή για την πραγματοποίηση μεγάλης αντικυβερνητικής διαδήλωσης στους δρόμους οι οποίοι ήταν γεμάτοι με οδοφράγματα. Σκηνές των επεισοδίων μνημονεύτηκαν στο μυθιστόρημα του Βίκτωρος Ουγκώ «Οι Άθλιοι».

Από την πανούκλα ως την ισπανική γρίπη

Όπως αναφέρει έρευνα του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, οι ιστορικοί υποστήριξαν ότι η αλληλεπίδραση της επιδημίας με προϋπάρχουσες εντάσεις στην κοινωνία ήταν η κύρια αιτία αυτού που έγινε γνωστό ως εξέγερση του Παρισιού το 1832, η οποία με τη σειρά της μπορεί να εξηγήσει την επακόλουθη κυβερνητική καταστολή και τη δημόσια εξέγερση στη γαλλική πρωτεύουσα τον 19ο αιώνα.

Από την πανούκλα και τον Μαύρο Θάνατο έως την ισπανική γρίπη του 1918, η ιστορία είναι γεμάτη με ξεσπάσματα νόσων που οδηγούν σε σημαντικές κοινωνικές συνέπειες, όπως η διαμόρφωση της πολιτικής ζωής ή η ανατροπή της κοινωνικής τάξης, και ορισμένες που προκαλούν κοινωνικές αναταραχές.

Γιατί συμβαίνει αυτό; Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους οι επιδημίες θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε κοινωνικές αναταραχές.

Σύμφωνα με την ίδια έρευνα του ΔΝΤ, ένας πιθανός λόγος είναι ότι μια επιδημία μπορεί να αποκαλύψει ή να επιδεινώσει προϋπάρχοντα προβλήματα στην κοινωνία, όπως τα ανεπαρκή δίκτυα κοινωνικής ασφάλειας, η έλλειψη εμπιστοσύνης στους θεσμούς ή η κυβερνητική αδιαφορία, η ανικανότητα ή η διαφθορά.

Τα περιστατικά μεταδοτικών ασθενειών οδήγησαν ιστορικά, επίσης, σε εθνοτικές ή θρησκευτικές οπισθοδρομήσεις ή στην επιδείνωση των εντάσεων μεταξύ των οικονομικών τάξεων.

Παρά τα πολλά παραδείγματα, τα ποσοτικά στοιχεία σχετικά με τη σχέση μεταξύ επιδημιών και κοινωνικής αναταραχής είναι περιορισμένα και εστιάζουν σε συγκεκριμένα επεισόδια. Η πρόσφατη έρευνα του ΔΝΤ, ωστόσο, κάλυψε αυτό το κενό προσφέροντας στοιχεία παγκοσμίως για τη σύνδεση κατά τις τελευταίες δεκαετίες.

Χρησιμοποιώντας ένα δείκτη που βασίζεται στην κάλυψη από τον τύπο των κοινωνικών αναταραχών, για 130 χώρες από το 1985 ως σήμερα, το ΔΝΤ διαπιστώνει ότι χώρες με συχνότερες και σοβαρές επιδημίες έχουν επίσης παρουσιάσει μεγαλύτερη αναταραχή κατά μέσο όρο.

Κατά τη διάρκεια και αμέσως μετά από μια πανδημία, οι κοινωνικές «ουλές», με τη μορφή της αναταραχής, ενδέχεται να μην εμφανιστούν αμέσως. Πράγματι, οι ανθρωπιστικές κρίσεις εμποδίζουν πιθανώς την επικοινωνία και τη μεταφορά που απαιτούνται για τη διοργάνωση μεγάλων διαδηλώσεων.

Επιπλέον, η κοινή γνώμη μπορεί να ευνοεί τη συνοχή και την αλληλεγγύη σε περιόδους κρίσης.

Σε ορισμένες περιπτώσεις πάντως, τα κατεστημένα καθεστώτα μπορούν επίσης να επωφεληθούν από μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης για την εδραίωση της εξουσίας και την καταστολή της διαφωνίας.

Η εμπειρία της Covid-19

Η εμπειρία της Covid -19 είναι «σύμφωνη» με αυτά τα στοιχεία, αναφέρουν οι συγγραφείς, υπογραμμίζοντας πως οι διαδηλώσεις και τα φαινόμενα αναταραχής και κοινωνικού αναβρασμού παγκοσμίως έχουν μειωθεί σε ιστορικό χαμηλό πενταετίας.

Η αναταραχή αυξήθηκε πριν από την έναρξη της υγειονομικής κρίσης, αλλά μειώθηκε καθώς η πανδημία συνεχίζεται.

Εάν η ιστορία αποτελεί «οδηγό», είναι αναμενόμενο -καθώς η πανδημία «φθίνει»- η αναταραχή να επανεμφανιστεί σε περιοχές όπου προηγουμένως υπήρχε, όχι εξαιτίας της κρίσης Covid -19 αυτής καθ’ εαυτής, αλλά λόγω κοινωνικών και πολιτικών ζητημάτων που δεν έχουν αντιμετωπιστεί.

Χρησιμοποιώντας πληροφορίες σχετικά με τους τύπους ταραχών, η μελέτη του ΔΝΤ επικεντρώνεται στη μορφή που συνήθως λαμβάνει η αναταραχή μετά από μια επιδημία. Η συγκεκριμένη ανάλυση δείχνει ότι, με την πάροδο του χρόνου, αυξάνεται ο κίνδυνος ταραχών και αντικυβερνητικών διαδηλώσεων.

Επιπλέον, η μελέτη υποστηρίζει ότι υπάρχει αυξημένος κίνδυνος μεγάλων κυβερνητικών κρίσεων, ένα γεγονός που απειλεί να «ρίξει» κυβερνήσεις, κάτι που συμβαίνει συνήθως τα δύο χρόνια μετά από μια σοβαρή επιδημία.

Αν η ιστορία λειτουργεί ως πρόβλεψη, η κοινωνική αναταραχή ενδεχομένως να αναδυθεί καθώς η πανδημία θα εξασθενεί. Οι απειλές μπορεί να είναι μεγαλύτερες όταν η κρίση εκθέτει ή επιδεινώνει προϋπάρχοντα προβλήματα, όπως η έλλειψη εμπιστοσύνης στους θεσμούς, η κακή διακυβέρνηση, η φτώχεια ή ανισότητα, καταλήγει η έρευνα του ΔΝΤ.