Καθαρά Δευτέρα :Τα έθιμα και οι συνήθειες μέσα στο πέρασμα των χρόνων

Πώς γιόρταζαν οι κάτοικοι της πρωτεύουσας τα Κούλουμα; Μέσα από τις σελίδες του Βήματος αποτυπώνονται οι συνήθειες και οι παραδόσεις που έσβησαν αλλά και αυτές που άντεξαν μέχρι σήμερα.

Το «ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ» της 3ης Ιουνίου 1929 γράφει για την εποχή του Βασιλιά Όθωνα, στα πρώτα χρόνια ανεξαρτησίας των Ελλήνων.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 3.6.1929, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

«Τα Κούλουμα, τα οποία τώρα εξέλιπαν σχεδόν, ήσαν ένα παλαιότατον αθηναϊκόν έθιμον. Μία μεγάλη και πανηγυρική εορτή. Μια γενικής έξοδος των κατοίκων της πόλεως και μία ομαδική διημέρευσις εις τις Κολώνες (σ.σ. Στήλοι Ολυμπίου Διός) και τους πέριξ λόφους.

»Από το πρωί της Καθαροδευτέρας οι λόγοι του Αρδητού και του Σταδίου – τότε εις το Στάδιον και εις το Ζάππειον έσπερναν γρασίδι – καθώς και η πλατεία εις της Κολώνες, όπου οι Πλακιώτες αλώνιζαν, κατελαμβάνοντο από κόσμον πολύν.

Μασκαράδες και πολίται
Στης Κολώνες να βρεθήτε…

(…)

»Οι πανηγυρισταί ή οι εορτασταί συν γυναιξί και τέκνοις εξεκινούσαν από όλα τα σημεία της πόλεως πεζή και μετέβαιναν εις της Κολώνες και εις τον όπισθεν αυτών λόφον, όπου τότε εγύριζαν τα φτερά των και δύο ανεμόμυλοι γραφικώτατοι.

»Εις το στρατόπεδον αυτό κυρίαν θέσιν κατείχον οι στραγαλατζήδες, με τα στραγάλια και τα μασούρια και τα παστέλια και τους ζαχαρωμένουνς κοκκορίκους και τα λουκούμια και το μελένιο το χαλβά, που τον έκοβαν μ’ ένα μικρό σκεπαρνάκι.

»Εκεί επωλούντο ωραία κρητικά πορτοκάλια, χουρμάδες, φουντούκια, φιστίκια ταραμάδες, εληές, θαλασσινά διάφορα, αχινοί, μίδια, στρείδια, κρεμμύδια, σκόρδα, λαγάνες, κρασιά, χαλβάς, ο ταχίν χαλβάς και πολίτικος, καρύδια, σύκα, χαϊμαλιά, σουτζούκια, σταφίδες, κυδονόπαστα, κουλούρια με σουσάμι, κρυονέρι “από του παπά τ’ αμέλι”,  όπως εσηνήθιζαν να φωνάζουν οι πωληταί με στάμναν ή το βαρέλι»

(…)

»Οι Αθηναίοι με τας οικογενείας των έστρωναν εις το χώμα ή εις το γρασίδι ή εις τον βράχον μία βελέντζα και ετοποθετούντο γύρω. Εις τη μέση το καλάθι ή τα καλάθια γεμάτα από νηστίσιμα φαγητά. Μαχαιροπήρουνα ελάχιστα. Τα δάχτυλα έπαιζαν το μεγαλύτερο ρόλο.

(…)

»Παρακάτω λίγα παλληκάρια με της άσπρες φουστανέλες στήνουν το χορό. Το πλήθος τους θαυμάζει και τους χειροκροτεί. Είνε μια παρέα από γαλατάδες Λοιδωρικιώτες. Οι φραγκοραφτάδες της Αγίας Ειρήνης Ξετρελλαίνουν τα κορίτσια με τις φυσαρμόνικές και τα ερωτικά τραγούδια. Το απόγευμα το γλέντι είνε εις το κατακόρυφον. (…) Οι λόφοι αντηχούν από φωνές και τραγούδια. Ακούονται τα νταβούλια, η γκάιδες και η πίπιζες.

»Οι περισσότεροι είνε εις το κέφι. Πολλοί μεθυσμένοι. Άλλοι κοιμούνται, ξαπλωμένοι εις τα χόρτα, ανάσκελα, μ’ ένα μαντήλι ριγμένο εις το πρόσωπο δια να προφυλαχθούν τάχα από τον ήλιο. Άλλοι είνε πεσμένοι μπρούμυτα, σαν νεκροί μάχης. (…) Τα Κούλουμα ετελείωναν σχεδόν με την δύσιν του ηλίου.

(…)

»Επί ημέρας πολλάς διατηρούνται τα ίχνη των φαγοποτικών οργίων. Χιλιάδες φλούδες από πορτοκάλια. Μυριάδες όστρακα θαλασσινών. Ένα σύννεφο από παληόχαρτα που στροβιλίζει ο αέρας εδώ κι εκεί».

Δεκαετία 1950

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 13.3.1951, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

«Από ενωρίς το πρωί, χιλίαδες Αθηναίοι, συν γυναιξί και τέκνοις, με τα μωρά στην αγκαλιά και τα σαρακοστιανά φαγητά στα καλάθια ή τα σακκούλια σχημάτιζαν μακρύτατες ούρες στις αφετηρίες των λεωφορείων των προαστειακών γραμμών.

(…)

»Φυσικά από την ταλαιπωρίαν της ουρας ήσαν απηλλαγμένοι όσοι διέθεταν ιδικόν των μεταφορικόν μέσον. Μακρά σειρά από λεωφορεία, κούρσες, φορτηγά και παντός είδους επιβατικά αυτοκίνητα εκινείτο εφ όλων των υπεραστικών αρτηρίων.

(…)

»Η έξοδος του πληθυσμού ήτο μεγαλυτέρα προς την περιοχήν Βούλας, Βουλιαγμένης, Βάρκιζας αφ’ ενός και την από Αγίας Παρασκευής – Χαλανδρίου μέχρι Πέντελης – Κηφισιάς – Αμαρουσίου και Μαγκουφάνας περιοχήν».

Δεκαετία 1960

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 26.2.1963, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

«Κάπου 100.000 Αθηναίοι “Γιωταχήδες”, άλλες τόσες μικρές τραγωδίες, που γίνονται κάθε Καθαρή Δευτέρα και που έγιναν και χθες. Αφορμή: το έθιμο που υπάρχει στην χώρα μας να γιορτάζουν όλοι τα Κούλουμα στο ύπαιθρο.

»Κι επειδή συμβαίνει το πιο άνετο μέσο μεταφοράς στο ύπαιθρο, στις εξοχές, να είναι το Ι.Χ. αυτοκίνητο, για τούτο και οι κάτοχοί τους βρέθηκαν σε απελπιστικά δύσκολη θέσι, μη ξέροντας ποιους να προτιμήσουν από τους είκοσι και πλέον, κατά μέσον όρον, υποψηφίους συνεκδρομείς. Αποτέλεσμα: στίβαξαν στα αυτοκίνητά τους όσο πιο πολλούς μπορούσαν.

»Κι έτσι έβλεπε κανείς χθες τα περισσότερα Ι.Χ, που κατηφόριζαν την λεωφόρο Συγγρού ή που ανηφόριζαν την λεωφόρο Κηφισίας ή που έτρεχαν στην λεωφόρο Καβάλας, να είναι όσο ποτέ άλλοτε υπερφορτωμένα.

»Οδηγός, η σύζυγος, η πεθερά, το φιλικό ζευγάρι, κάποιος προϊστάμενος, παιδάκια, χαρταετοί, λαγάνες, όλα ανακατωμένα, στρυμωγμένα, ευχαριστημένα όμως για την εκδρομική εξόρμησι. Ωραίο έθιμο τα Κούλουμα.

(…)

»Οι ιδιοκτήτες των εξοχικών κέντρων πέρασαν, χθες μια από τις ευτυχέστερες ημέρες της ζωής τους. Όσοι έμειναν στην Αθήνα, πάλι κατέφυγαν σε κάποιο υπαίθριο χώρο. Σύμφωνα με τα έθιμά τους, οι γαλατάδες συνεκετρώθησαν στην περιοχή του θεάτρου Διονύσου, όπου έμειναν όλη την ημέρα διασκεδάζοντες.

»Οι Ηπειρώτες επροτίμησαν  για τον ίδιο σκοπό τον λόφο του Ασυρμάτου. Φυσικά παντού οι χαρταετοί ήσαν στις δόξες τους.  (…) Στην Αθήνα, επεκράτησαν χαρταετοί με τα χρώματα των ποδοσφαιρικών ομάδων Ολυμπιακού, Παναθηναϊκού και ΑΕΚ.

»Ενεφανίσθησαν και χαρταετοί με πρωτότυπα, περίεργα σχήματα: πυραύλου, ανθρωπίνου σώματος κ.α. Πέρασε το Καρναβάλι, πέρασε η Καθαρά Δευτέρα, από σήμερα Σαρακοστή. Και το Πάσχα πλησιάζει».

Δεκαετία 1980

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 17.2.1980, Ιστορικό Αρχείο 

Οι «ΑΛΛΟΙ» που δεν θα πάτε πουθενά σήμερα και αύριο, μπορείτε να πάτε οικογενειακά στον Καρέα, στο μοναστήρι της Καισαριανής, στο λόφο του Φιλοπάππου και στην Πειραϊκή με τον αετό σας.

Επίσης μπορείτε να πάτε τα παιδιά σας για να διασκεδάσουν:

–       Στο Άλσος της Νέας Φιλαδέλφειας όπου υπάρχει και ζωολογικός κήπος.

–       Σήμερα από τις 10 το πρωί στην πλατεία Δημαρχείου, στο “παναθηναϊκό Καρναβάλι που οργανώνει ο δήμος.
Στο πρώτο μέρος θα παίξει η Φιλαρμονική και θα παρελάσουν ομάδες παιδιών απ’ όλα τα Κέντρα Νεότητας της Αθήνας. Κάθε ομάδα θα κάνει τη δική της χιουμοριστική παρουσία και η καλύτερη θα βραβευτεί

Στο δεύτερο μέρος θα εμφανιστούν η παιδική χορωδία των Κέντρων Νεότητας του Δήμου καθώς και ακροβάτες, κλόουν, ταχυδακτυλουργοί κ.λπ.»

Σήμερα

Δύσκολα μπορούν σήμερα οι νεότεροι να φανταστούν ζωολογικό κήπο στη Νέα Φιλαδέλφεια και ακόμα πιο δύσκολα μπορούμε να φανταστούμε την περιοχή των Στύλων του Ολυμπίου Διός καλυμμένη από πορτοκαλόφλουδες και μύδια.

Εξίσου δύσκολα όμως θα μπορούσε να φανταστεί κανείς ποτέ Κούλουμα με περιορισμό χιλιομετρικής απόστασης από τα σπίτια μας και μάσκες ,όχι αποκριάτικες, αλλά χειρουργικές.

Το μόνο που δεν αλλάζει ποτέ, όσες γενιές και αν περάσουν, ειδικά όταν υπάρχει και απαγόρευση κυκλοφορίας, είναι η εικόνα της πόλης το βράδυ της Καθαράς Δευτέρας. Η εικόνα που δίνει και το το «ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ» του 1929, για το βράδυ της Καθαράς Δευτέρας στην Αθήνα του Όθωνα:

«Μετά τας οκτώ το βράδυ η πόλις ωμοίαζε προς νεκροταφείον. Ψυχή εις τους δρόμους»

Το κείμενο βασίστηκε σε υλικό του Ιστορικού Αρχείου των εφημερίδων «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ».