Τι συμβαίνει με τις μειονότητες στη Βόρεια Μακεδονία

Το τελευταίο χρονικό διάστημα βλέπουν το φως της δημοσιότητας δημοσιεύματα σχετικά με την κατάσταση σε ό,τι αφορά τις «μειονότητες» στη Βόρεια Μακεδονία,  τα οποία, όντας ανακριβή, προκαλούν σύγχυση.

Τι συμβαίνει λοιπόν; Κατ’ αρχάς ο θόρυβος των τελευταίων ημερών έχει να κάνει με την πρόταση του υπουργού εξωτερικών της χώρας  B. Osmani να αναγνωριστούν, πέραν των ήδη αναγνωρισμένων «μειονοτήτων», Βουλγαρική και Ρουμανική. Πριν δούμε την ιστορία με το Σύνταγμα και τις αναθεωρήσεις του, πρέπει να σημειώσουμε ότι αυτή η πρόσφατη συζήτηση αφορά πολίτες που, κυρίως για ωφελιμιστικούς λόγους, απόκτησαν βουλγαρικά και ρουμανικά διαβατήρια με διάφορους τρόπους, προκειμένου να είναι Ευρωπαίοι πολίτες και να έχουν τα σχετικά προνόμια αλλά και για άλλους παρόμοιους λόγους όπως π.χ. υποτροφίες για σπουδές, γεγονός που συνδέεται και με φαινόμενα προπαγάνδας. Πολίτες που μπορούν να αποδείξουν κάποια ιστορική σχέση της οικογένειάς τους με τη Βουλγαρία ή τη Ρουμανία καταφέρνουν να αποκτήσουν ανάλογα διαβατήρια. Έτσι «Βουλγαρόφρονες» ή πολίτες που ακολουθούν τέτοιες πρακτικές για προσωπικό ή οικογενειακό όφελος, Ρουμανόφρονες» π ή πολίτες που ωφελιμιστικά εργαλειοποιούν τέτοιες καταστάσεις, εμφανίζονται σαν Βούλγαροι ή Ρουμάνοι και βέβαια διεκδικούν εκτός των άλλων, και προνόμια εθνικής μειονότητας.

Αυτή, ωστόσο, είναι μια νέα κατάσταση,  ένα νέο πρόβλημα, που η πολιτεία της γειτονικής χώρας καλείται να αντιμετωπίσει. Το Σύνταγμα της χώρας με τη μορφή που είχε το 1991 προέβλεπε  «μειονοτικά»  δικαιώματα στους Αλβανούς,  τους Τούρκους, τους Βλάχους και τους Ρομά, τις οποίες προσδιόριζε γενικά ως «εθνικότητες» (nationalities) και ως ισότιμους πολίτες που «συνυπήρξαν μόνιμα με τον  Μακεδονικο λαό». Σε μια επόμενη τροπολογία (2001) αυτές οι ομάδες προσδιορίζονται ως λαοί ( people) και προστίθενται οι Σέρβοι και οι Βοσνιάκοι. Η τροποποίηση μετά τη Συμφωνία των Πρεσπών το 2019 δεν αλλάζει το συγκεκριμένο άρθρο. Συνεπώς η αναφορά είναι σε λαούς που ανήκουν στη Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας και έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις.

Η ουσία είναι πάντως ότι το Σύνταγμα και στην τελευταία του μορφή του 2019 με αναφορά στην εξέγερση του Ίλιντεν και στις διακηρύξεις της αναγνωρίζει όλες αυτές τις ομάδες ως συστατικά στοιχεία της χώρας και φυσικά διακηρύσσει το σεβασμό των δικαιωμάτων τους και την ισοτιμία τους. Αυτό εμφανίζεται ως κληρονομιά του Ίλιντεν στην εκδοχή μιας ομάδας, των λεγόμενων «σεντραλιστών», οι οποίοι ως διεθνιστές και σοσιαλιστές προσέβλεπαν σε μια αυτόνομη Μακεδονία, όπου θα συνυπήρχαν ισότιμα και ειρηνικά όλες οι επιμέρους εθνοτικές και θρησκευτικές ομάδες,  σε αντίθεση με τους  «βερχοβιστές» που προσέβλεπαν σε μια τελική προσάρτηση της Μακεδονίας στη Βουλγαρία.

Αυτή η » κληρονομιά» στη σχέση Βόρειας Μακεδονίας- Βουλγαρίας ταλανίζει ακόμα τις διακρατικές σχέσεις τους. Τρανή απόδειξη η διάλυση της μεικτής επιτροπής επιστημόνων, που συστάθηκε να επιλύσει ζητήματα ιστορίας, γλώσσας και ταυτότητας.

*Ευχαριστώ τον συνάδελφο Ljupco Risteski, καθηγητή Εθνολογίας στο Πανεπιστήμιο «Κύριλλος και Μεθόδιος» των Σκοπίων για τη βοήθειά του στη συγγραφή του άρθρου