Όσες και όσοι έχουμε περάσει από το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα είμαστε ιδιαίτερα εξοικειωμένοι με την «επίσημη ιστορία» για την επανάσταση του 1821. Ταυτόχρονα, όμως, αντιλαμβανόμαστε ότι προφανώς η πραγματική ιστορία ήταν αρκετά πιο σύνθετη. Η δισεκατονταετηρίδα προσφέρει μια ευκαιρία για έναν κρίσιμο αναστοχασμό που δεν αφορά μόνο την ψυχρή ιστορική μελέτη αλλά τελικά και την ίδια την αυτογνωσία μας ως κοινωνίας. Σε αυτή την προσπάθεια το βιβλίο του Σπύρου Αλεξίου «21 ρωγμές στην επίσημη ιστορία για το 1821», που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Τόπος, αποτελεί μια ιδιαίτερη σημαντική συνεισφορά.

Με το βιβλίο του αυτό ο συγγραφέας επιδιώκει ουσιαστικά να αντιπαρατεθεί με δύο βασικές κατευθύνσεις της ιστοριογραφίας του 1821, που είναι ταυτόχρονα και δύο παραλλαγές της «επίσημης» ιστορίας. Η πρώτη είναι αυτή χαρακτηρίζεται από ένα μίγμα ιδεαλισμού, εθνικισμού και αποσιώπησης των κοινωνικών αντιθέσεων και έχει κυριαρχήσει ήδη από τον 19ο αιώνα. Η δεύτερη, πιο πρόσφατη, αφορά αυτό που ο συγγραφέας θεωρεί εκδοχή «ιστορικού αναθεωρητισμού» και επικεντρώνεται σε μια προσπάθεια να παρουσιαστεί η επανάσταση ως μία στιγμή κατά βάση εκσυγχρονισμού και εξευρωπαϊσμού, υποτιμώντας τον συγκρουσιακό χαρακτήρα και την καθοριστική παρουσία του λαϊκού στοιχείου.

Αντίθετα, η οπτική που διαλέγει ο συγγραφέας, που εμπνέεται από τη μαρξιστική παράδοση της ιστοριογραφίας, είναι αυτή που βλέπει την Ελληνική Επανάσταση ως μια αστική επανάσταση, κομμάτι ενός παγκόσμιου κύκλου επαναστάσεων, με έντονη και καθοριστική παρουσία του λαϊκού στοιχείου, που τρόμαξε και ανησύχησε τις κυρίαρχες δυνάμεις, που διαπεράστηκε από έντονες κοινωνικές αντιθέσεις που προϋπήρχαν και συνέχισαν να υπάρχουν, και που εντάχτηκε σε ένα μεταβαλλόμενο διεθνές τοπίο.

Σε αυτό το πλαίσιο, τα 21 κεφάλαια του βιβλίου, που αποτελούν ταυτόχρονα αυτοτελείς στιγμές και πλευρές της Επανάστασης αλλά και τμήμα ενός ενιαίου συνόλου, αποφεύγουν την εύκολη εξιδανίκευση και επικεντρώνουν σε πτυχές της Επανάστασης που συχνά υποτιμώνται: την εξαφάνιση από το προσκήνιο της Φιλικής Εταιρείας, κατεξοχήν φορέα του επαναστατικού και διαφωτιστικού πνεύματος. Τις μεγάλες αντιθέσεις ανάμεσα σε προύχοντες και λαϊκές δυνάμεις και τον τρόπο που οι πρώτοι αντιμετώπισαν τους πρόσφυγες. Τα προβλήματα που δημιούργησαν τα περίφημα «Δάνεια της Ανεξαρτησίας». Τα προβλήματα που δημιούργησαν οι αλλεπάλληλες παρεμβάσεις των μεγάλων δυνάμεων. Τον αναγκαστικά αντιφατικό χαρακτήρα που θα είχε η διακυβέρνηση του Ιωάννη Καποδίστρια.

Μορφές «ξεχασμένες» από την επίσημη ιστοριογραφία

Όλα αυτά συμπληρώνονται από μια συστηματική προσπάθεια να έρθουν ξανά στο προσκήνιο φιγούρες ιδιαίτερα σημαντικές αλλά συχνά «ξεχασμένες» από την επίσημη ιστοριογραφία, που όμως εξέφρασαν κατεξοχήν την επαναστατική λαϊκή δυναμική του Αγώνα όπως ο Αντώνης Οικονόμου, ο Λυκούργος Λογοθέτης ή ο Μελέτης Βασιλείου. Παράλληλα, αυτό συνδυάζεται με την κριτική και διαλεκτική προσέγγιση του ρόλου προσωπικοτήτων όπως ο Καραϊσκάκης, ο Μαυροκορδάτος και ο Καποδίστριας.

Πολύ καλά τεκμηριωμένο βιβλιογραφικά αλλά και γλαφυρά γραμμένο, το βιβλίο του Σπύρου Αλεξίου αποτελεί αναμφίβολα σημαντική συνεισφορά στην προσπάθεια να ξανασυναντηθούμε με μια ιστορία που δεν αποτελεί απλώς το υλικό συχνά βαρετών σχολικών εορτών, αλλά την αφετηρία μιας ιστορικής διαδρομή εντός της οποίας εξακολουθούμε να βρισκόμαστε.

Headlines