Το κόκκινο καπέλο του Τραμπ σε ένα βιβλίο για την Ακροδεξιά

του Θανάση Δημάκα

Η Άκρα Δεξιά αποτελεί ένα δυναμικό πολιτικό φαινόμενο, είναι άλλωστε ένας ιδεολογικός χώρος με συνεχείς μετεξελίξεις. Σε βάθος χρόνων έχουν παρατηρηθεί πολυεπίπεδοι μετασχησματισμοί σε πολιτικό, οργανωτικό ή επικοινωνιακό επίπεδο. Τα παραπάνω πέραν από προσωπικές εκτιμήσεις ή συλλογικά βιώματα, καταφαίνονται στο σύνολο του έργου του Cas Mudde, το οποίο αποτελείται από δεκάδες άρθρα και βιβλία. Με άλλα λόγια, δεν μένει στάσιμη, δεν είναι ενιαία και σε καμία των περιπτώσεων δεν είναι «νεκρή».

Έτσι εξηγείται και το χαρακτηριστικό κόκκινο καπέλο με το σύνθημα «Make America Great Again» που φορούσε ο Τραμπ κατά τις προεκλογικές εκστρατείες του (ειδικότερα αυτή του 2016), το οποίο και «κοσμεί» το εξώφυλλο του νέου βιβλίου του Mudde «Η ακροδεξιά σήμερα», από τις εκδόσεις Επίκεντρο με πρόλογο και επιμέλεια του Πέτρου Παπασαραντόπουλου και μετάφραση της Ελένης Κοτσυφού.

Στο βιβλίο ο συγγραφέας προσθέτει στοιχεία που έως τώρα είχε καταγράψει, επεξεργαστεί και αναλύσει σε διαφορετικές χρονικές και χωρικές περιόδους, συμπυκνώνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο, πολλές πλευρές του «ακροδεξιού νομίσματος».

Πιο συγκεκριμένα, οι θεματικές που καταπιάνεται εκτείνονται από τη δομή και οργάνωση των ακροδεξιών κομμάτων και οργανώσεων μέχρι τη στάση τους έναντι ζητημάτων όπως το κοινωνικό φύλο, οι διεθνείς θεσμοί, η προσφυγική κρίση κ.ά. Η μακρόχρονη ενασχόληση του Mudde με την ακροδεξιά του επιτρέπει να διαθέτει μια ολοκληρωμένη εποπτεία των παραπάνω -και όχι μόνο-, θεμάτων την οποία μέσω σύντομων και συνοπτικών κεφαλαίων παρουσιάζει εκλαϊκευμένα στους αναγνώστες.

Όπως πολύ σωστά επισημαίνει ο επιμελητής, το βιβλίο δεν είναι αμιγώς επιστημονικό, γεγονός που φαίνεται από την καθημερινή γλώσσα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας ή την έλλειψη παραπομπών. Άλλωστε, ένας εκ των στόχων του ήταν το συγκεκριμένο βιβλίο να είναι προσιτό και σε κόσμο εκτός της πανεπιστημιακής κοινότητας. Για να επιτευχθεί αυτό ήταν δεδομένο πως χρειάζονταν αρκετές γενικεύσεις και απλουστεύσεις στις οποίες και προχωρά ο συγγραφέας.

Τα παραπάνω ωστόσο δεν αφαιρούν σε καμία περίπτωση κύρος ή αξιοπιστία από το έργο, απλώς του προσδίδουν ένα πιο ελεύθερο ύφος και του επιτρέπουν να βγει από την αυστηρή ακαδημαϊκή δομή. Εν ολίγοις, ο Ολλανδός πολιτικός επιστήμονας προσπάθησε και πέτυχε να παρουσιάσει μια εύχρηστη, συμπεριληπτική και κατατοπιστική ανάλυση γύρω από το φαινόμενο της άκρας δεξιάς.

Ιστορική καταγραφή

Στο βιβλίο, όπως προαναφέρθηκε, γίνεται μια συνοπτική παράθεση στοιχείων και αναλύσεων γύρω από μία σειρά ζητημάτων. Κάθε κεφάλαιο είναι αυτόνομο και πλήρες, εξαντλεί -στο μέτρο του δυνατού καθώς πρόκειται για ένα έργο περίπου 200 σελίδων- το εκάστοτε θέμα και προσφέρει στον αναγνώστη μία σφαιρική εικόνα για κάθε ζήτημα λ.χ την ιδεολογία. Η ανάλυση επεκτείνεται σε δύο βασικούς άξονες: την ιστορική καταγραφή και τα τοπικά χαρακτηριστικά.

Ο συγγραφέας αφενός παραθέτει την ιστορική εξέλιξη του ακροδεξιού χώρου στο πέρασμα του χρόνου μέσω της περιοδιολόγησης που κάνει, αφετέρου εστιάζει στο πως κινείται η ακροδεξιά σε επιμέρους περιοχές. Κατά τον Mudde, η ακροδεξιά έχει δυναμώσει, εξαπλωθεί και επεκταθεί σχεδόν σε όλο τον κόσμο κατά τον 21ο αιώνα, όχι μόνο σε χώρες όπως η Ουγγαρία ή η Πολωνία με τις όποιες έχει ασχοληθεί επισταμένα σε άλλα έργα του.

Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες οι πληροφορίες που προσφέρει ο συγγραφέας για χώρες, κόμματα και πρόσωπα τα οποία φαντάζουν μακρινά ή άγνωστα στον περισσότερο κόσμο όπως για παράδειγμα η Ινδία ή η Ιαπωνία.

Το ψηφιδωτό της ανάλυσης των επιμέρους κεφαλαίων συμπληρώνεται με το πολύ σημαντικό τελευταίο κεφάλαιο με τίτλο «12 θέσεις για το 4ο κύμα». Εδώ περιέχονται έστω εν συντομία τα βασικότερα συμπεράσματα στα οποία καταλήγει ο Mudde. Μέσω των θέσεων αυτών, ο συγγραφέας επί της ουσίας αποτυπώνει τη μεγάλη εικόνα γύρω από την ακροδεξιά.

Μεταξύ άλλων, κατά τον Mudde, η ακροδεξιά σήμερα: είναι διάχυτη παντού αν και εντός της επικρατεί ετερογένεια, κερδίζει συνεχώς έδαφος και είναι σε θέση είτε να επιβάλει τις θέσεις της είτε να (συγ)κυβερνήσει. Βρίσκουμε το συγκεκριμένο κεφάλαιο εξόχως σημαντικό για την κατανόηση της ακροδεξιάς του 21ου αιώνα, ωστόσο πρέπει να αναφέρουμε πως ορισμένες από τις θέσεις αυτές φαίνεται να είναι πολιτικά χρωματισμένες από τα πιστεύω του συγγραφέα.

Εν κατακλείδι, το βιβλίο έχει διττό στόχο, τον οποίο κατά την άποψη μας πετυχαίνει: αφενός να αποτελέσει μια συνοπτική παρουσίαση του φαινομένου της ακροδεξιάς και των διαφόρων πτυχών του αποτελώντας ένα «σημείο αναφοράς» για τον επιστημονικό κλάδο, αφετέρου να προσφέρει μια πλήρη καταγραφή των βασικότερων εννοιών, γεγονότων και προεκτάσεων του συγκεκριμένου πολιτικού χώρου για αναγνώστες που δεν προέρχονται από την ακαδημαϊκή κοινότητα. Σε όποια κατηγορία όμως και αν ανήκει ο αναγνώστης είναι σίγουρο πως θα αποκομίσει μια ξεκάθαρη εικόνα για το ποια είναι και γιατί είναι αυτή που είναι η ακροδεξιά του σήμερα.

*Ο Θανάσης Δημάκας είναι πολιτικός επιστήμονας