Πρόβλημα ρόλου, όχι προσώπου

Ωχ! Η ηρωίδα της στήλης έμπλεξε ξανά σε περιπέτειες. Μετά από επίμονη απαίτηση του κοινού, η κυρία Ούρσουλα και πάλι στη σκηνή – και όχι επειδή ο πρόεδρος Βαρουφάκης, από τα χείλη του οποίου κρέμονταν οι πάντες στην Ευρώπη, αποφάνθηκε μέσω του Twitter ότι «έφτασε η ώρα να απολυθεί» η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Το πρόβλημα της ηρωίδας μου είναι πράγματι σοβαρό: την υποψιάζονται ότι καλλιεργεί κλίμα εμπορικού πολέμου με τη Βρετανία, προκειμένου να στρέψει την προσοχή μακριά από το ευρωπαϊκό φιάσκο στην προμήθεια των εμβολίων.

Με τις δηλώσεις της προ διημέρου, η πρόεδρος της Επιτροπής έθεσε ζήτημα απαγόρευσης των εξαγωγών ευρωπαϊκής παραγωγής εμβολίων σε τρίτες χώρες, εφόσον αυτές έχουν τη δική τους παραγωγή εμβολίων, καθώς και υψηλό δείκτη εμβολιασμού στον πληθυσμό τους – μία περίτεχνη περίφραση, δηλαδή, για να προσδιορίσει τη Βρετανία. Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι η κυρία Ούρσουλα υπονοεί την ενεργοποίηση ρήτρας έκτακτης ανάγκης, η οποία μένει ανενόχλητη στις Συνθήκες από την εποχή της πετρελαϊκής κρίσης στη δεκαετία του 1970 και η οποία επιτρέπει στην Επιτροπή να αποκτήσει τον έλεγχο της παραγωγής και της διανομής ενός προϊόντος στην κοινή ευρωπαϊκή αγορά. Αυτό ήταν το νόημα της φράσης που χρησιμοποίησε στη συνέντευξη Τύπου, ότι η Ευρώπη «θα χρησιμοποιήσει οποιοδήποτε εργαλείο χρειαστεί» προκειμένου να πετύχει την αμοιβαιότητα στις εξαγωγές εμβολίων με τη Βρετανία.

Οτι ο πρόεδρος του ΜέΡΑ25 θέτει ζήτημα απόλυσης της κυρίας Ούρσουλα είναι μια γραφική λεπτομέρεια του τοπίου, χρήσιμη όμως για να μας οδηγήσει στο πραγματικό πρόβλημα της Επιτροπής και της κυρίας Ούρσουλα. Φυσικά, ο Βαρουφάκης δεν έχει ευρωβουλευτές για να κινήσουν τη διαδικασία, αλλά η Επιτροπή βρίσκεται στο έλεος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (ΕΚ), που μπορεί υπό προϋποθέσεις να την παύσει. Αυτή η δυνατότητα του ΕΚ κάνει την Επιτροπή ψοφοδεή (ψόφος στα αρχαία είναι ο κρότος, για να μην παρεξηγούμεθα…) και ιδίως από την ώρα που η πρόεδρος της επιλέγεται και δεν εκλέγεται.

Αν η επικεφαλής της Επιτροπής εκλεγόταν απευθείας από την ολομέλεια του ΕΚ, η ηγεσία της θα βασιζόταν σε μια κοινοβουλευτική πολιτική συμμαχία η οποία θα τη στήριζε. Ως επίλεκτη και δοτή, όμως, εξαρτάται από τον κάθε παλαβό του ΕΚ, χωρίς να βασίζεται στην υποστήριξη κανενός. Αυτός ο φόβος έκανε την Επιτροπή να προτάξει την παράμετρο του κόστους στην προμήθεια των εμβολίων αντί για εκείνη της ταχύτητας και της ασφάλειας στην παράδοση. Αυτό πληρώνει σήμερα στη διένεξή της με την Astra Zeneca και επειδή δεν μπορεί να χωνέψει ότι η άλλη πλευρά καλύπτεται από το συμβόλαιό της, το ζήτημα τείνει να λάβει διαστάσεις εμπορικού πολέμου της Ενωσης με τη Βρετανία.

Το πρόβλημα που περιγράφω παραπάνω είναι του οιουδήποτε βρισκόταν σήμερα στη θέση της κυρίας Ούρσουλα και όχι μόνο της ίδιας. Εκείνη μπορεί να ευθύνεται για επιπόλαιους χειρισμούς, για ρηχότητα και ροπή στις δημόσιες σχέσεις, το πρόβλημα όμως αφορά τον ρόλο της και το αξίωμά της και είναι δομικό στη φύση του. Είναι πρόβλημα ατελούς δημοκρατίας. Στο σημείο αυτό συναντάμε και τα όρια της ενωμένης Ευρώπης. Πλήρης δημοκρατία, όπως τη γνωρίζουμε και τη βιώνουμε στα εθνικά κράτη, δεν είναι δυνατόν να υπάρξει στην ΕΕ, διότι η υπακοή στην πλειοψηφία προϋποθέτει την αντίληψη της συμμετοχής σε μια κοινότητα η οποία ορίζεται – είτε μας αρέσει είτε όχι – με εθνικά χαρακτηριστικά. Η κοινή ταυτότητα είναι η βάση της λειτουργίας των θεσμών της δημοκρατίας, όπως εγώ το καταλαβαίνω και, προφανώς, η ευρωπαϊκή ταυτότητα είναι το ασθενέστερο σημείο του ευρωπαϊκού πειράματος.

Καταλαβαίνω, βέβαια, ότι υπάρχουν και εκείνοι οι φίλοι της Ευρώπης που δυσφορούν με την κριτική της «υπαρκτής Ενωμένης Ευρώπης», διότι θεωρούν ότι βλάπτει. Πιστεύουν, αντιθέτως, ότι πρέπει να προσηλωνόμαστε στα επιτεύγματα του πειράματος. Ας μου επιτραπεί να διαφωνώ. Τα ίδια έλεγαν και με τον λεγόμενο υπαρκτό σοσιαλισμό και είδαμε πως κατέληξε εκείνο το πείραμα…