Τα 15χρονα από την αποδημία του Μάνου Χατζιδάκι τιμήθηκαν το περασμένο Σάββατο από την εφημερίδα μας με το άκρως επιμελημένο ένθετο αφιερωμένο σ’ αυτόν στη «Λέσχη Αθανάτων».

Τα αποφθέγματα (ρήσεις του μάλλον) διατηρούν στο ακέραιο την επικαιρότητά τους και αποτελούν δείκτες της ευθυκρισίας του, της τόλμης του και της ευφυΐας του. Εγώ θα ήθελα σήμερα να καταθέσω τα λίγα πράγματα που ξέρω για τον Μάνο. Γνωριστήκαμε το 1953 όταν είχε έρθει στη Θεσσαλονίκη για ένα ρεσιτάλ για δύο πιάνα με τον Αργύρη Κουνάδη (συνθέτη από τους πιο πρωτοποριακούς) και παίξαν, στην αίθουσα της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, à quatre mains, το έργο ενός άγνωστου Έλληνα συνθέτη (την «Ελληνική Αποκριά»), που άκουγε στο όνομα Μίκης Θεοδωράκης.

Την ίδια χρονιά είχα εκδώσει το πρώτο μου βιβλίο «Η διήγηση του Ιάσονα», ο Μάνος το είχε διαβάσει κι έβαλε λυτούς και δεμένους για να με βρουν στη γενέθλια πόλη μου… Ήμουν 19 χρονώ, εκείνος 30.

Βρεθήκαμε, μιλήσαμε, τα είπαμε, αγαπηθήκαμε κι από εκεί ξεκινάει μια φιλία που διήρκεσε (με ένα μικρό διάλειμμα στα πρώτα χρόνια της χούντας) μέχρι το τέλος.

Αλληλογραφούσαμε κι ο Μάνος επέμενε, εγώ ο βορειοελλαδίτης, να κατεβαίνω στην Αθήνα όσο πιο συχνά μπορώ.

Στο σπίτι του (οδός Μάνου 3) στο Παγκράτι γνώρισα έναν νεαρό λυγερόκορμο ναύτη (υπηρετούσε τη θητεία του), τον κατοπινό σπουδαίο συγγραφέα Μένη Κουμανταρέα. Καθώς και πολλούς άλλους φίλους του: Νίκο Κούνδουρο, Νίκο Γκάτσο κ.λπ.

Ένα βράδυ είχα αργήσει να πάω στο μεταμεσονύκτιο ραντεβού μας στο «Βυζάντιο», στην πλατεία Κολωνακίου. (Σημερινό Goody’s, πρώην «Ελληνικόν»). Ο Μάνος με επέπληξε: «Οι εκ παραδόσεως αρσενικοί φροντίζουν να είναι ακριβείς στα ραντεβού τους με τους φίλους τους». Αυτό το «εκ παραδόσεως» έκανα καιρό να το χωνέψω. Μου θύμιζε το «ως εκ δεισιδαίμονος φόβου» του Παπαδιαμάντη.

Μιαν άλλη φορά, στο ίδιο στέκι, παρόντος και του Γιώργου Μακρή, που μόλις είχε υποδεχτεί τον Αλμπέρ Καμί στην Αθήνα (1955), τον ρώτησα γιατί ήταν με τη Δεξιά.

«Διότι», μου απαντά, «οι δεξιοί σού επιτρέπουν και να μην είσαι μαζί τους».

Μόνο στο Παρίσι το 1971 ανακάλυψα την επονίτικη καταγωγή του που δεν μιλούσε ποτέ γι’ αυτήν. Ένα βράδυ, σπίτι μου, συναντήθηκαν τυχαία με τον Δημήτρη Δεσποτίδη. «Γεια σου Πέτρο», του λέει ο Μάνος. «Δημήτρη τον λέν’» τον διορθώνω εγώ. «Εγώ τον ξέρω Πέτρο», επιμένει.

Γυρίζω και κοιτάζω τον Δημήτρη. Για να καταλάβω τι συμβαίνει. Χαμογελούσε με εκείνη τη σαρδόνια γλύκα του. Από την κουβέντα που κάναν μεταξύ τους κατάλαβα πως ήταν ο καθοδηγητής του στην ΕΠΟΝ. Με το ψευδώνυμο «Πέτρος». Κοιτούσε το στόμα του Μάνου επίμονα. Οι Χίτες το ’44 του είχαν σπάσει τα δόντια, μπροστά του, στο Παγκράτι.

Και ύστερα άρχισαν να μιλούν για το «βουνό» όπου βρεθήκαν οι δυο τους, καθοδηγητής και καθοδηγούμενος, μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Τότε (1971) κατάλαβα τι εννοούσε με εκείνη τη φράση του το ’55: «Οι δεξιοί σού επιτρέπουν και να μην είσαι μαζί τους».

Τα ανωτέρω αποτελούν απόσπασμα ενός άρθρου που είχε δημοσιευτεί στην «Ελευθεροτυπία» το Σάββατο 13 Ιουνίου 2009.

Συντάκτης του εν λόγω άρθρου, που έφερε τον τίτλο «Μάνος ή μόνος», ήταν ο Βασίλης Βασιλικός.

Προς τιμήν του, ο εξέχων συγγραφέας, ο πνευματικός άνθρωπος της Αριστεράς, δηλώνει ευθαρσώς ότι κατάλαβε τι εννοούσε ο Χατζιδάκις με εκείνη τη φράση του το ’55.

Θα μπορέσουν άραγε να καταλάβουν και όσοι ζουν, ακόμα και σήμερα, με τα φαντάσματα του παρελθόντος, ξεκομμένοι από τη σύγχρονη πραγματικότητα;

Headlines