O γενετιστής του Στάλιν και οι τρεις παραγνωρισμένοι Νικολάι

Τον Αύγουστο του 1939 ο επιφανής ρώσος γενετιστής Νικολάι Βαβίλοφ (1887-1943, εικόνα πάνω) επρόκειτο να προεδρεύσει στο 7ο Διεθνές Συνέδριο Γενετικής, το οποίο έλαβε χώρα στο Εδιμβούργο της Σκωτίας. Το σοβιετικό καθεστώς τού απαγόρευσε την έξοδο από τη χώρα και το Συνέδριο έμεινε ακέφαλο. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του διευθυντού του Ινστιτούτου Γενετικής Ζώων στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, στον οποίο προτάθηκε να αναλάβει τα καθήκοντα του Βαβίλοφ: «Μου προτείνετε να καταλάβω μια θέση που θα είχε κοσμήσει ο Βαβίλοφ. Αν κρεμάσετε στους απρόθυμους ώμους μου τον χιτώνα του και φανεί πόσο αδέξια κινούμαι εντός του, δεν θα ξεχάσετε ποτέ πως ο χιτώνας αυτός είχε ραφτεί για έναν σπουδαιότερο άνδρα».

Ανάλογος με την τεράστια εκτίμηση που έχαιρε ο Βαβίλοφ στο εξωτερικό ήταν ο πόλεμος που υφίστατο στο εσωτερικό της χώρας του. Δεν υπάρχουν πολλοί επιστήμονες που, κυριολεκτικά, μαρτύρησαν για τις επιστημονικές ιδέες τους, και ο Βαβίλοφ είναι σίγουρα ένας από τους μεγαλύτερους μάρτυρες στην ιστορία των επιστημών. Οπως και οι συνονόματοί του, επίσης γενετιστές, Νικολάι Κολτσόφ (1872-1940) και Νικολάι Τιμοφέγεφ-Ρεσόφσκι (1900-1981), ο Βαβίλοφ υπήρξε θύμα του Τροφίμ Λισένκο. Εχοντας αποκηρύξει την κλασική γενετική και υιοθετώντας ψευδοεπιστημονικές μεθόδους, ο Λισένκο υποσχέθηκε καλλιέργειες ανθεκτικές στους άγριους ρωσικούς χειμώνες και κατόρθωσε να γίνει το αγαπημένο παιδί του Στάλιν. Τι κι αν αντί για πλούσιες σοδειές ήρθαν λιμοί; Η προπαγάνδα οδήγησε στην «πυρά» όλους τους αντιρρησίες. Και μαζί οδήγησε στην πυρά την ίδια τη γενετική! Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα η γενετική ανθούσε στη Ρωσία χάρη στον Κολτσόφ (είχε περιγράψει τις ιδιότητες που θα όφειλε να έχει το γενετικό υλικό 25 χρόνια νωρίτερα από τη διαλεύκανση της δομής του DNA!) και τους μαθητές του, χρειάστηκε δεκαετίες για να ανακάμψει μετά το τέλος της επιρροής του Λισένκο αφήνοντας στα σκοτάδια γενιές και γενιές βιολόγων.

Τη συγκλονιστική ζωή των τριών επιστημόνων αφηγείται στο βιβλίο του «Η γενετική σε δύσκολους καιρούς και τόπους» (εκδόσεις Σαββάλας) ο βιολόγος και συγγραφέας Θάνος Καψάλης. Το εμβριθές πόνημά του, το οποίο έρχεται να καλύψει ένα μεγάλο κενό στη σχετική με την ιστορία της επιστήμης ελληνική βιβλιογραφία, «ρουφιέται» ως να ήταν μυθιστόρημα. Αναδεικνύει δε ανάγλυφα τις συνέπειες της πολιτικοποιημένης επιστήμης, ολέθριες τόσο για την ίδια όσο και για τους λειτουργούς της.

Έντυπη έκδοση Το Βήμα