Γεράσιμος Παπαδόπουλος : Οι κίνδυνοι από τα ελληνικά ηφαίστεια – Τι περιμένουμε από Σαντορίνη

Ευτυχώς υπάρχουν τα καλά νέα, αλλά ατυχώς και τα δυσάρεστα. Τα καλά έχουν να κάνουν κυρίως με το ότι τα ηφαίστεια και στον ελλαδικό χώρο βρίσκονται υπό συνεχή παρακολούθηση και σχεδόν κατά κανόνα μια ηφαιστειακή έκρηξη προειδοποιεί.

«Δεν είμαστε τυφλοί»

Τα δυσάρεστα έχουν να κάνουν κυρίως με τον συνήθη ύποπτο, τη γνωστή και με… βεβαρημένο παρελθόν Θήρα ή Σαντορίνη, η οποία κάποια στιγμή αναπόφευκτα θα ξυπνήσει από τον ύπνο της και το ζητούμενο είναι πότε και πώς, καθώς υπάρχει μεγάλη σειρά από παραμέτρους που καθορίζουν το μέγεθος της απειλής.

Αναφορικά με την Αίτνα, η απειλή για εμάς είναι μεν υπαρκτή αλλά ακραία, κάτι που ισχύει επίσης για τα άλλα ενεργά ηφαίστεια της Ιταλίας, όπως ο φοβερός και τρομερός Βεζούβιος και το Στρόμπολι.

«Δεν είμαστε τυφλοί, ούτε ανέτοιμοι», σημειώνει ο διευθυντής Ερευνών Σεισμολογίας στο Γεωδυναμικό Ινστιτούτο του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και υπεύθυνος του Εθνικού Κέντρου Προειδοποίησης για Τσουνάμι Δρ Γεράσιμος Παπαδόπουλος, που μετέχει επίσης στην ειδική επιστημονική επιτροπή παρακολούθησης του ηφαιστείου της Σαντορίνης, και μας υπενθυμίζει ότι είναι ένα από τα μεγαλύτερα σε ολόκληρο τον κόσμο.

Με πιο γνωστή την προϊστορική έκρηξη που άλλαξε τη γεωγραφία του νησιού και ενοχοποιήθηκε για την κατάρρευση των Μινωικών Ανακτορικών Κέντρων, η Σαντορίνη έχει δώσει εκρήξεις μετρίου μεγέθους τον προηγούμενο αιώνα, όπως εκείνες του ’20, του ’30 και του ’40, με τελευταία το 1950.

«Κοιμάται»

Εκτοτε το ηφαίστειο «κοιμάται», χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν είναι απολύτως ενεργό. Για τον λόγο αυτό βρίσκεται υπό συνεχή παρακολούθηση στο πλαίσιο του ΟΑΣΠ, ειδικά μετά τους… «βρυχηθμούς» του το διάστημα 2011-2012. Μάλιστα, πριν μερικούς μήνες δόθηκε στη δημοσιότητα το «Τάλως», η κωδική ονομασία του σχεδίου αντιμετώπισης εκτάκτων αναγκών σε περίπτωση που «ξυπνήσει» το ηφαίστειο της Σαντορίνης.

Σύμφωνα με τον κ. Γεράσιμο Παπαδόπουλο, η πρόγνωση των ηφαιστειακών εκρήξεων είναι σε πιο προχωρημένο στάδιο από τις γενέσεις των σεισμών, καθώς τα ηφαίστεια δίνουν σημάδια για το τι επίκειται, κάτι που ωστόσο δεν μπορεί να θεωρηθεί ασφαλής εγγύηση.

«Αυτήν τη στιγμή, η Σαντορίνη είναι σε ύπνωση. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ποιος θα είναι ο χρονικός ορίζοντας που θα ενεργοποιηθεί». Ξέρουμε ωστόσο, σύμφωνα με τον γνωστό σεισμολόγο, «ότι έχει ένα τέτοιο καθεστώς που δεν επιτρέπει στο ηφαίστειο να δώσει μεγάλες εκρήξεις, όπως τη Μινωική του 1613 π.Χ.

»Τότε κατέρρευσε ο κώνος, καταστράφηκε το Ακρωτήρι και προκλήθηκε το τρομακτικό τσουνάμι που έφτασε σε όλες τις ακτές της Νοτιοανατολικής Μεσογείου. Πλέον η Σαντορίνη δεν έχει τη δυναμική για μια αντίστοιχη έκρηξη, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δε θα δημιουργήσει προβλήματα κυρίως τοπικού χαρακτήρα ακόμα και με μια μικρού μεγέθους έκρηξη.

«Οι παράμετροι»

»Οι παράμετροι που θα καθορίσουν την έκταση του προβλήματος είναι πολλές και έχουν να κάνουν από την εποχή και την ώρα, ως τις καιρικές συνθήκες, καθοριστικός παράγοντας για τη μεταφορά τέφρας και αερίων, αλλά και το αν θα συνοδευτεί η έκρηξή της από σεισμούς ή όχι και από το αν θα προκληθεί παλιρροϊκό κύμα ή όχι.

»Το ποιος συνδυασμός παραγόντων θα επικρατήσει είναι ένα ακόμα μεγάλο ερωτηματικό, που ωστόσο έχει μελετηθεί εκτενώς και αντιμετωπιστεί στο σχέδιο έκτακτης ανάγκης που έχει εκπονηθεί» επισημαίνει ο κ. Παπαδόπουλος.

«Για τη Σαντορίνη οριοθετούμε το πρόβλημα», εξηγεί ο ίδιος και προσθέτει: «Ξέρουμε ότι δε θα είναι μεγάλη έκρηξη. Γνωρίζουμε ότι μπορεί να προκαλέσει τοπικά προβλήματα και έχουμε ενόργανα συστήματα, τα οποία παρακολουθούν το ηφαίστειο, χρειάζονται ωστόσο ανανέωση, συντήρηση και επέκταση. Δεν είμαστε τυφλοί, ούτε ανέτοιμοι. Εχουμε υποδομή που χρειάζεται βελτίωση».

Μιλώντας στη «Νέα Κρήτη», ο κ. Παπαδόπουλος σημείωσε ότι για να φτάσει το ηφαίστειο στο επίπεδο να ξαναγίνει το ίδιο επικίνδυνο όσο στην προϊστορία, ικανό να δώσει εκρήξεις παγκοσμίου εμβέλειας, χαρακτηριστικό που μοιράζεται με το «δίδυμό» του, το Κρακατόα στην Ινδονησία, πρέπει να περάσουν 20.000-25.000 χρόνια, όσα να ξαναχτίσει τον κώνο που είχε στο παρελθόν. Και αυτό γιατί το ηφαίστειο ξαναγεννιέται με το υλικό που εκλύεται κάθε φορά που βγάζει ηφαιστειακά υλικά στα μικρά ξεσπάσματά του.

Τα άλλα ηφαίστεια της Ελλάδας

Δεν είναι όμως μονάχα η Σαντορίνη που βρίσκεται υπό στενή επιτήρηση. Η Νίσυρος είναι από τα πιο γνωστά στον ελλαδικό χώρο που θεωρείται ενεργό ηφαίστειο, καθώς έχει δώσει εκρήξεις στο παρελθόν. Το πιο πιθανό όμως είναι να έχει μικρότερο ηφαιστειακό δυναμικό από τη Σαντορίνη.

«Δεν το παραμελούμε, υπάρχει παρακολούθηση», τονίζει αναφορικά με τη Νίσυρο ο κ. Παπαδόπουλος.

Ακόμα μικρότερο είναι το ηφαίστειο των Μεθάνων στη Βορειοανατολική Πελοπόννησο, για το οποίο αναφέρεται μόλις μια πιθανή έκρηξη στους ιστορικούς χρόνους. Οι ειδικοί το παρακολουθούν, πάντως, συχνότερα τα τελευταία χρόνια. Επίσης η Μήλος, για την οποία ωστόσο δεν υπάρχουν αναφορές κατά την ιστορική περίοδο.

Αυτό κατά τον κ. Παπαδόπουλο κατά πάσα πιθανότητα σημαίνει ότι δεν «κοιμάται», αλλά έχει σβήσει, παρόλο που ακόμα εκδηλώνει ορισμένης μορφής δραστηριότητα κυρίως με ατμούς και θερμές πηγές. Και εκεί υπάρχουν εγκατεστημένα σεισμογραφικά όργανα, που παρακολουθούν τι συμβαίνει στα έγκατα της γης.

Στον Ελλαδικό χώρο υπάρχουν, τέλος, και άλλα ηφαίστεια, που όμως είναι σβησμένα και δεν αποτελούν κίνδυνο.

Επικίνδυνα ηφαίστεια…

Η Αίτνα, ο Βεζούβιος και το Στρόμπολι αποτελούν τρία πασίγνωστα ενεργά ηφαίστεια στην Ιταλία, που συνδέονται με ένα κοινό χαρακτηριστικό: Θεωρείται μάλλον απίθανο να προκαλέσουν προβλήματα στον ελλαδικό χώρο.

Η Αίτνα έχει μόνιμη θέση στην επικαιρότητα με τα συνεχή της ξεσπάσματα τις περισσότερες φορές εντυπωσιακά, σπάνια όμως τέτοια που να προκαλούν προβλήματα, πέρα από τέφρα στους δρόμους και περιορισμένη ορατότητα, που καθηλώνει αεροσκάφη στο αεροδρόμιο της Κατάνιας.

Ο Βεζούβιος είναι διάσημος για την έκρηξη τον Αύγουστο του 79 μ.Χ., που κατέστρεψε τρεις γειτονικές πόλεις, τη Σταβία, την Ηράκλεια και την πιο διάσημη από όλες, την Πομπηία, οδηγώντας στον θάνατο χιλιάδες ανθρώπους.

Και το Στρόμπολι βρέθηκε στα πρωτοσέλιδα το 2019, όταν 35χρονος ορειβάτης από τη Σικελία τραυματίστηκε θανάσιμα από βράχο που τον καταπλάκωσε κατά την έκρηξη του ηφαιστείου.

Ο Βεζούβιος είναι από τα πλέον επικίνδυνα, με δεδομένο ότι παραμένει ήσυχος για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Με τη βασική αρχή ότι όσο μεγαλύτερο χρονικό διάστημα έχει περάσει από την προηγούμενη δραστηριοποίηση, τόσο πιο βίαιη αναμένεται η επόμενη έκρηξη, οι ανησυχίες των ιταλικών Αρχών είναι βάσιμες με δεδομένο ότι στους πρόποδές του βρίσκεται η μητρόπολη Νάπολη με τα επίσης πυκνοκατοικημένα περίχωρά της.

Η γεωγραφική θέση

Ωστόσο, για εμάς, και λόγω της γεωγραφικής θέσης του ηφαιστείου, ο οποιοσδήποτε κίνδυνος να μας επηρεάσει είναι σχεδόν απειροελάχιστος και περιορίζεται κυρίως στα τοξικά αέρια και την τέφρα, κάτι που ισχύει και για τα άλλα δύο ηφαίστεια.

Ο κίνδυνος αυτός σχετίζεται, ωστόσο, με την πορεία του ανέμου που θα επικρατεί κατά το διάστημα οποιασδήποτε έκρηξης.

Για τον κίνδυνο τσουνάμι που θα μπορούσε να έχει συνέπειες στην περιοχή μας, πιο επικίνδυνη είναι η Αίτνα και αυτό καθώς, όπως έχουν δείξει μετρήσεις επιστημόνων, τμήμα του κώνου κατολισθαίνει προς τη θάλασσα με τρόπο που δεν είναι ορατός στο γυμνό μάτι ούτε με ταχύτητα που μπορεί να θεωρηθεί αξιοσημείωτη.

Υπό προϋποθέσεις, ανάλογα με το πόσο μεγάλο θα είναι το κομμάτι του κώνου που θα διολισθήσει στη θάλασσα και ανάλογα της ταχύτητας που αυτό το φαινόμενο θα συμβεί, θα εξαρτηθούν τα χαρακτηριστικά του ενδεχόμενου παλιρροϊκού κύματος.

Για να φτάσει, ωστόσο, ως τις ελληνικές ακτές, σύμφωνα με τον κ. Παπαδόπουλο, η κατολίσθηση αυτή πρέπει να είναι πολύ μεγάλη, σενάριο που θεωρείται ακραίο με πολύ μικρές πιθανότητες όσον αφορά στις συνέπειες για την Ελλάδα.

Εξάλλου, δεν πρέπει να λησμονούμε ότι είναι διαφορετικά τα χαρακτηριστικά ενός τσουνάμι που προκαλείται από σεισμό από εκείνα του παλιρροϊκού κύματος, το οποίο γεννάει η ηφαιστειακή έκρηξη.

Ακραίο σενάριο

Υπαρκτό μεν αλλά ακραίο θεωρείται και το σενάριο πρόκλησης μεγάλων σεισμών, συνέπεια των ηφαιστειακών εκρήξεων από Αίτνα, Στρόμπολι και Βεζούβιο, που θα ήταν σε θέση να έχουν αντίκτυπο και στην Ελλάδα.

Το Στρόμπολι ανήκει στις Αιολίδες Νήσους ή Νησιά του Αιόλου, καθώς οι αρχαίοι πίστευαν ότι εκεί βρισκόταν η κατοικία του Αίολου, του θεού των Ανέμων. Ο λόγος ήταν ότι οι έλληνες ναυτικοί παρακολουθούσαν την πορεία του καπνού που σχεδόν πάντα εκλύει το Στρόμπολι για να γνωρίζουν την κατεύθυνση του ανέμου.

Σύμφωνα με τους γεωλόγους, οι Αιολίδες Νήσοι είναι απλώς οι κορυφές του τοπικού ηφαιστειακού τόξου, το οποίο οφείλει την ύπαρξή του στη σύγκρουση της ευρασιατικής με την αφρικανική τεκτονική πλάκα, και το οποίο αποτελεί τμήμα μεγαλύτερου τόξου που ξεκινά από τον Βεζούβιο και καταλήγει στην Αίτνα.

Πηγή: neakriti.gr