Σπύρος Βασιλείου : Η ελληνική όραση

Θα ήθελα να σας πω δυο λόγια για τους καημούς και τις λαχτάρες του Έλληνα τεχνίτη. Όλοι το ξέρετε πως τον βαραίνει βαριά κληρονομιά αιώνων. Εκείνο που δεν ξέρουνε πολλοί είναι πως τη δουλειά του την διατρέχει πάντα ένας αδιόρατος δραματικός παλμός από το πάλεμά του ανάμεσα σε δυο αντίθετες δυνάμεις. Γεννημένος στο σταυρικό γεωγραφικό σημείο που ανταμώνουν δυο κόσμοι τόσο αλλιώτικοι, στο σύνορο Ανατολής και Δύσης, που η κάθε μια έχει συλλάβει το δράμα του κόσμου με τον δικό της διαφορετικό τρόπο -επίπεδο και με δυο διαστάσεις η μία, τρισδιάστατο, με όγκο και βάθος, η άλλη-, ο Έλληνας τεχνίτης, με το μέτρο και το ζύγι, στάθηκε πάντα στη μέση, ισορροπημένος και γαλήνιος δημιουργός ενός δικού του τρόπου, μιας ελληνικής όρασης.

*Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου του Σπύρου Βασιλείου «Με το πινέλο, το καλέμι και τη γραφίδα» (εκδόσεις Καστανιώτη, 2002).

Ο Σπύρος Βασιλείου, ένας από τους σημαντικότερους και πλέον προσφιλείς έλληνες ζωγράφους του 20ού αιώνα, γεννήθηκε στο Γαλαξίδι το 1903.

Βασικό στέλεχος της περίφημης Γενιάς του ’30, ο Βασιλείου ήλθε στην Αθήνα στις αρχές της δεκαετίας του 1920, προκειμένου να σπουδάσει ως υπότροφος ζωγραφική στη Σχολή Καλών Τεχνών.

Πρώτος δάσκαλός του στη Σχολή, από το 1921 έως το 1923, ήταν ο Αλέξανδρος Καλούδης.

Αγόρι του Παρνασσού, 1920 (πηγή: nationalgallery.gr)

Από το 1923 έως το 1926, μαζί με άλλους «ταραξίες» που πρωτοστάτησαν σε μια κίνηση ανανέωσης της Σχολής, ο Βασιλείου ενεγράφη στο εργαστήριο του Νικολάου Λύτρα, όπου μυήθηκε στις αρχές του ιμπρεσιονισμού και στις αξίες του καθαρού χρώματος.

Στις μετέπειτα δεκαετίες καταξιώθηκε ως ένας από τους σπουδαιότερους εκπροσώπους των εικαστικών τεχνών στην πατρίδα μας, με πλούσια δραστηριότητα στο πεδίο της ζωγραφικής, της αγιογραφίας, της χαρακτικής, της σκηνογραφίας, της γραφιστικής κ.α.

Ο θάνατος του Κατσαντώνη, 1942 (πηγή: nationalgallery.gr)

Ο Βασιλείου εισήλθε δυναμικά στα καλλιτεχνικά δρώμενα το 1926 με την αποκληθείσα Έκθεση των Τεσσάρων (μαζί με τους Πολύκλειτο Ρέγκο, Σπύρο Κόκκινο και Αντώνη Πολυκανδριώτη), ενώ πραγματοποίησε την πρώτη του ατομική έκθεση στην αίθουσα τέχνης Στρατηγοπούλου το 1929.

Το Μάρτιο του 1930 απέσπασε το Μπενάκειο Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για τα σχέδια των τοιχογραφιών του ναού του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτη (η αγιογράφηση του ναού πραγματοποιήθηκε μεταξύ των ετών 1936 και 1939).

Ο μικρόκοσμος της οδού Γουέμπστερ, 1975 (πηγή: nationalgallery.gr)

Το 1945 συνεργάστηκε πρώτη φορά με το Εθνικό Θέατρο (σκηνικά και κοστούμια για την παράσταση «Στο γέρμα του χειμώνα»), το 1947-48 με την Εθνική Λυρική Σκηνή (σκηνικά και κοστούμια για την όπερα «Ο βασιλιάς Ανήλιαγος»).

Το 1950 έλαβε μέρος τόσο στην ίδρυση της καλλιτεχνικής ομάδας «Στάθμη» όσο και στη σύσταση του Ελληνικού Χοροδράματος, παραμένοντας επί μακρόν ένας από τους στενότερους συνεργάτες της Ραλλούς Μάνου.

Το 1975 η Εθνική Πινακοθήκη διοργάνωσε την πρώτη μεγάλη αναδρομική έκθεση έργων του Βασιλείου.

Το 1982 πραγματοποιήθηκε η τελευταία δουλειά του για το θέατρο (με πρωταγωνιστή τον Μάνο Κατράκη και συνεργάτη στα κοστούμια τον Γιάννη Τσαρούχη), ενώ η Εθνική Πινακοθήκη τον τίμησε με μια δεύτερη αναδρομική έκθεση το 1983.

Το Γαλάτσι, π. 1930 (πηγή: nationalgallery.gr)

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Βασιλείου υπήρξε ένας από τους γνωστούς ζωγράφους στους οποίους ο Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού (ΕΟΤ) ανέθεσε το σχεδιασμό αφισών και διαφημιστικού υλικού.

Ο Βασιλείου ήταν της άποψης ότι η σύγχρονη ελληνική τέχνη πρέπει να ενσωματώσει τις επιρροές των διεθνών ρευμάτων χωρίς όμως να χάνει τον ελληνικό χαρακτήρα της, όπως αυτός έχει διαμορφωθεί μέσα στο πέρασμα των αιώνων.

Με άλλα λόγια, ο Βασιλείου τασσόταν υπέρ ενός «ελληνικού μοντερνισμού», πρέσβευε τη δημιουργία μιας εθνικής τέχνης που θα προέκυπτε από το συγκερασμό της μοντέρνας τέχνης και της παράδοσης.

Το χρώμα που έπαιρνε η θάλασσα πέρυσι το καλοκαίρι, 1963 (πηγή: nationalgallery.gr)

Η καλλιτεχνική παραγωγή του χαρακτηρίζεται από τη συνάντηση των διδαγμάτων της λαϊκής και της βυζαντινής τέχνης με τους πειραματισμούς των σύγχρονων ρευμάτων της εποχής του.

Οι εικόνες και τα σχέδια του Βασιλείου αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της σύγχρονης πολιτιστικής κληρονομιάς της πατρίδας μας.

Έργα του Βασιλείου, του αγαπημένου µπαρµπα-Σπύρου της νεοελληνικής ζωγραφικής, βρίσκονται σε πολλές δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

Ο Σπύρος Βασιλείου, που είχε νυμφευτεί την Αγγελική (Κική) Κωνσταντακοπούλου το 1941, απεβίωσε στην Αθήνα στις 22 Μαρτίου 1985.