Το όνειρο του Οσμάν: το οθωμανικό σύνδρομο της Τουρκίας

Μιλώντας για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση για την εθνική μας ανεξαρτησία από τον οθωμανικό ζυγό, οφείλουμε να φέρουμε στο προσκήνιο γεγονότα κι εξελίξεις που σημάδεψαν κομβικά σημεία αυτής της ιστορικής διαδρομής. Ανεξαρτητοποιηθήκαμε μεν από τους Οθωμανούς, σε διάφορες φάσεις και μέσα από δυσκολίες και εθνικές περιπέτειες, καταλήξαμε όμως γείτονες της Τουρκίας, με ζητήματα πολιτικά ανάμεσά μας να ανοίγουν και να κλείνουν. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει πως η σπουδαιότερη ίσως εθνική γιορτή της Τουρκίας είναι η εθνική τους ανεξαρτησία που πέτυχαν νικώντας τις ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις που είχαν εισβάλει στη Μικρά Ασία, φθάνοντας μέχρι την Αγκυρα. Αυτό δηλαδή που εμείς αποκαλούμε Μικρασιατική Καταστροφή, για τους Τούρκους αποτελεί ορόσημο για την απόκτηση της εθνικής τους ανεξαρτησίας.

Αυτό από μόνο του υποδηλώνει τη θαυμαστή πορεία της ελληνικής εθνικής οντότητας. Από εξαρτημένα οθωμανικά εδάφη τα ελληνικά χώματα μεταμορφώθηκαν σε ισχυρό εθνικό κρατικό σύνολο που έφθασε, σε 100 μόλις χρόνια, να διεκδικεί ολόκληρη τη Μικρά Ασία. Την καρδιά δηλαδή της σημερινής Τουρκίας αλλά και την πηγή ανάπτυξης παλαιότερα του Οθωμανισμού. Η κακοδαιμονία και τα προβλήματα ανάμεσα στις δύο χώρες έχουν πολύ βαθιές ρίζες. Που ξεκινούν από τα χρόνια της Υστερης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (που αποκαλείται σήμερα Βυζαντινή) όταν δεν υπήρχε ακόμη ούτε Ελλάδα ούτε Τουρκία.

Ολα περίπου ξεκινούν από τον μύθο του ονείρου ένα βράδυ του Οσμάν, του πρώτου σουλτάνου και ιδρυτή της οθωμανικής δυναστείας. Οταν ο Προφήτης τού έδειξε το πεπρωμένο του, που ήταν η κατάκτηση εδαφών και θαλασσών. Αυτό το όραμα ενέπνευσε την κατακτητική ορμή των Οθωμανών. Που έφθασε στο τέλος της έπειτα από περίπου 700 χρόνια με την κατάλυση του Χαλιφάτου και τη διάλυση του Οθωμανικού Σουλτανάτου από τον Κεμάλ Ατατούρκ, με τη διάσημη πλέον πολύωρη «Ομιλία» του. Από τη διάλυση του οθωμανικού κράτους εμφανίστηκαν 16 κυρίαρχα εθνικά κράτη στον διεθνή πολιτικό στίβο! Το εμβληματικό βιβλίο της Caroline Finkel «Osman’s Dream: The Story of the Ottoman Empire 1300-1923» (2005) αποτελεί μια συναρπαστική περιπλάνηση στα ίχνη της αυτοκρατορίας και στις ιστορικές της ρίζες.

Ο Ατατούρκ έστρεψε τη χώρα προς τη Δύση και χώρισε, με μεγάλες και σκληρές προσπάθειες, τη θρησκεία από την πολιτική. Αυτό το επίτευγμα στάθηκε στα πόδια του με επιτυχία μέχρι το 2003. Με προβλήματα βέβαια, μιας κι ο εθνικισμός του νέου καθεστώτος προκαλούσε εντάσεις και ρήξεις στο εξωτερικό, για αντικατάσταση της καταπίεσης του Ισλάμ στο εσωτερικό. Με την άνοδο του Ερντογάν στην εξουσία και τη σταδιακή ενίσχυση της διείσδυσης των ιδεών του μουσουλμανικού κινήματος του Γκιουλέν σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας, της διοίκησης και των ενόπλων δυνάμεων της χώρας, το κοσμικό πείραμα της Τουρκίας άρχισε να αλλάζει.

Σε μια καινούργια εκδοχή, δίχως δηλαδή την οθωμανική δυναστεία παρούσα, «το όνειρο του Οσμάν» δείχνει να εμπνέει τους σημερινούς τούρκους μουσουλμάνους απογόνους του. Η Τουρκία να γίνει και πάλι μεγάλη περιφερειακή στρατιωτική και πολιτική δύναμη. Ο Γκιουλέν έβλεπε κάτι τέτοιο στα πλαίσια κυριαρχίας του έθνους του στα εδάφη που κατοικούνται από λαούς με τουρκόφωνα γλωσσικά ιδιώματα και παράλληλες πολιτιστικές καταβολές. Λ.χ. στην Κεντρική Ασία και σε χώρες γύρω από την Κασπία. Ο Ερντογάν βλέπει το μεγαλείο της Τουρκίας πολύ ευρύτερα. Στην κυριαρχία δηλαδή σε ολόκληρο τον σουνιτικό μουσουλμανικό κόσμο. Γι’ αυτό και στηρίζει τους Αδελφούς Μουσουλμάνους και τη Χαμάς. Προφανώς, ο Γκιουλέν διέβλεπε τις ευρύτερες γεωπολιτικές εμπλοκές. Γι’ αυτό και συγκρούστηκαν.

Διακόσια χρόνια λοιπόν μετά την Επανάσταση για την ανεξαρτησία μας, έχουμε να αντιμετωπίσουμε και πάλι μια Τουρκία εμπνεόμενη από νεοοθωμανικά οράματα ευρύτερης κυριαρχίας και καταξίωσης. Σε έναν κόσμο όμως που συνεχώς αλλάζει. Οι παράγοντες που αντιδρούν σε τέτοιες προοπτικές, σε έναν πολυκεντρικό κόσμο, είναι πάρα πολλοί. Αρα και οι δυνατότητες πετυχημένων ελιγμών περισσότερες.