Έρευνα: Η καταστροφή των δασών μπορεί να οδηγήσει στις επόμενες πανδημίες

Άλλη μια έρευνα συνδέει την ανάδυση νέων μεταδοτικών ασθενειών με την περιβαλλοντική καταστροφή. Αυτή τη φορά, ερευνητές διερεύνησαν τη σύνδεση των εξάρσεων μεταδοτικών ασθενειών με την αποψίλωση των δασών, αλλά και με τις μονοποικιλιακές καλλιέργειες, για να διαπιστώσουν ότι πράγματι υπάρχει κίνδυνος αύξησης των επιδημιών καθώς η βιοποικιλότητα φθίνει.

Οι αλλαγές στη χρήση της γης αποτελούν σημαντικό παράγοντα εμφάνισης ζωονόσων όπως ο κοροναϊός αλλά και νόσων που μεταφέρονται μέσω εντόμων, όπως η ελονοσία, αναφέρει το επιστημονικό άρθρο που δημοσιεύθηκε την Τετάρτη στο επιστημονικό περιοδικό Frontiers in Veterinary Science.

Ακόμη και οι δενδροφυτεύσεις μπορούν να αυξήσουν τον υγειονομικό κίνδυνο για τους τοπικούς πληθυσμούς, όταν εστιάζουν σε έναν πολύ μικρό αριθμό ειδών, όπως συμβαίνει συνήθως στα δάση για παραγωγή ξυλείας, σύμφωνα με τη μελέτη.

Οι συγγραφείς αναφέρουν ότι αιτία για αυτό είναι το γεγονός ότι οι ασθένειες φιλτράρονται και περιορίζονται από ένα φάσμα θηρευτών και οικότοπων, στο πλαίσιο ενός υγιούς δάσους που χαρακτηρίζεται από υψηλή βιοποικιλότητα. Αντιθέτως, όταν τα δάση αντικαθίστανται, για παράδειγμα, από μια φυτεία παραγωγής φοινικέλαιου, καλλιέργειες σόγιας ή και εκτάσεις με ευκαλύπτους, πολλά στενόοικα είδη εξαφανίζονται, αφήνοντας πίσω τους τα ευρύοικα, όπως είναι οι αρουραίοι και τα κουνούπια. Αυτά πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα και μεταφέρουν παθογόνους μικροοργανισμούς σε ανθρώπινα και ζωικά περιβάλλοντα. Το αποτέλεσμα είναι η αδυναμία ελέγχου των φυσικών ασθενειών.

«Εξεπλάγην από το πόσο ξεκάθαρο ήταν το μοτίβο», ανέφερε ο Σερζ Μοράντ, ένας εκ των συγγραφέων, του Γαλλικού Εθνικού Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών. «Πρέπει να αναλογιστούμε σε μεγαλύτερο βάθος τον ρόλο των δασών για την ανθρώπινη υγεία, τη ζωική υγεία και την περιβαλλοντική υγεία. Το μήνυμα αυτής της μελέτης είναι ότι δεν πρέπει να ξεχνάμε τα δάση», δήλωσε στον Guardian.

Η έρευνα

Οι ερευνητές εξέτασαν το συσχετισμό μεταξύ των τάσεων στη δασοκάλυψη, τις φυτείες, τον πληθυσμό και τις ασθένειες σε όλο τον κόσμο, αξιοποιώντας στατιστικά στοιχεία διεθνών οργανισμών, όπως ο ΠΟΥ, η Παγκόσμια Τράπεζα, ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων και η βάση δεδομένων Gideon για τις επιδημίες. Εξετάζοντας την περίοδο 1990-2006, οι ερευνητές μελέτησαν 3,884 εξάρσεις 116 ζωονόσων που κατάφεραν να σπάσουν το φράγμα των ειδών, αλλά και 1.996 ασθενειών που μεταφέρονταν μέσω κάποιου ζώου ή εντόμου (συνήθως μέσω των κουνουπιών, των ψύλλων και των μυγών).

Το άρθρο έδειξε ότι οι εξάρσεις αυξήθηκαν με την πάροδο του χρόνου, ενώ οι φυτείες επεκτάθηκαν με ραγδαίους ρυθμούς και η δασοκάλυψη μειώθηκε σταδιακά. Από μόνος του, ο συσχετισμός αυτός δεν αποδεικνύει αιτιώδη σχέση, καθώς ενδέχεται να παίζουν ρόλο και άλλοι παράγοντες, όπως η κλιματική αλλαγή. Οι συγγραφείς ενίσχυσαν τα επιχειρήματά τους με πολλαπλές αναφορές σε case studies, που αναδεικνύουν τις συνέσεις μεταξύ επιδημιών και αλλαγών στη χρήση γης.

Σοβαρές ανησυχίες για τον Αμαζόνιο

Στη Βραζιλία, οι επιστήμονες συνέδεσαν την εντατικοποίηση της αποψίλωσης των δασών με τον αυξημένο κίνδυνο εξάρσεων ελονοσίας. Στη Νοτιοανατολική Ασία, μελέτες έχουν δείξει ότι η απώλεια των δασών ευνοεί το κουνούπι Anopheles darlingi, έναν φορέα πολλαπλών ασθενειών. Η απώλεια δασικών εκτάσεων έχει ενοχοποιηθεί για την εμφάνιση του Έμπολα στη δυτική Αφρική και την επανεμφάνιση της λεϊσμανίασης που μεταδίδεται μέσω των αρθρόποδων.

Η νέα μελέτη προστίθεται σε μια αυξανόμενη βιβλιογραφία που δείχνει ότι οι ιοί είναι πιθανότερο να μεταδοθούν σε ανθρώπους ή ζώα αν βρίσκονται μέσα ή κοντά σε οικοσυστήματα που έχουν υποστεί την ανθρώπινη παρέμβαση, όπως είναι για παράδειγμα τα προσφάτως αποψιλωμένα δάση ή τα έλη που έχουν αποστραγγιστεί για να μετατραπούν σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις, ορυχεία ή οικιστικές περιοχές.

Ο ρόλος των εξορύξεων

Το ένα τέταρτο της παγκόσμιας απώλειας δασών, μετατρέπονται σε εκτάσεις παραγωγής σόγιας, φοινικέλαιου και ξυλείας ή σε εκτάσεις εκτροφής βοοειδών. Οι εξορύξεις εντείνουν περαιτέρω το πρόβλημα, μολύνοντας τα ποτάμια και τα ρυάκια που είναι απαραίτητα για ένα ανθεκτικό οικοσύστημα, για τη δέσμευση άνθρακα και για την διατήρηση υψηλής ποιότητας του εδάφους.

Ο Μοράντ υποστηρίζει ότι η μελέτη του έδειξε ότι ο κίνδυνος ασθενειών θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στις αναλύσεις κέρδους-ρίσκου των νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. «Θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη το κόστος της δημόσιας υγείας όταν γίνονται σκέψεις για τη δημιουργία νέων φυτειών ή ορυχείων. Οι κίνδυνοι αυτοί αφορούν αρχικά τους ντόπιους, αλλά στη συνέχεια ολόκληρο τον πλανήτη επειδή όπως μας έδειξε ο κοροναϊός, μια ασθένεια μπορεί να εξαπλωθεί ταχύτατα».

Ο ίδιος εξηγεί στον Guardian ότι ανησυχεί κυρίως για την επιδείνωση της υγείας του οικοσυστήματος του Αμαζονίου. Υπό τη διοίκηση του ακροδεξιού Βραζιλιάνου προέδρου, Ζαΐρ Μπολσονάρου, η αποψίλωση έχει εκτιναχθεί σε επίπεδα που δεν είχαν σημειωθεί εδώ και πάνω από μια δεκαετία, ενώ ταυτόχρονα τα συστήματα δημόσιας υγείας βρίσκονται σε τόσο κακή κατάσταση, που αυτή τη στιγμή η χώρα έχει την υψηλότερη θνητότητα κοροναϊού στον κόσμο.

Σε κρίσιμη καμπή η Βραζιλία

«Όλοι όσοι δραστηριοποιούνται στον τομέα της υγείας του πλανήτη ανησυχούν για τα όσα συμβαίνουν στη βιοποικιλότητα, το κλίμα και τη δημόσια υγεία στη Βραζιλία», σημείωσε ο Μοράντ. «Η πίεση εκεί αυξάνεται. Ο Αμαζόνιος βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, πράγμα που δεν είναι καθόλου καλό για το παγκόσμιο οικοσύστημα. Αν ξεπεράσουμε αυτό το σημείο, οι επιπτώσεις θα είναι πολύ οδυνηρές σε ό,τι αφορά την ξηρασία, τις πυρκαγιές και τις ασθένειες».

Άλλες ανησυχητικές περιοχές είναι οι όχθες του ποταμού Κονγκό και η Νοτιοανατολική Ασία, αλλά και τα προγράμματα μονοποικιλιακής δάσωσης στην Κίνα, την Ευρώπη και τις ΗΠΑ. «Τα ευρήματά μας δείχνουν ότι υπεύθυνη για τις εξάρσεις λοιμωδών νοσημάτων δεν είναι μόνο η αποψίλωση των δασών, αλλά και η επαναδάσωση και η δάσωση, ιδιαιτέρως σε χώρες που βρίσκονται εκτός της τροπικής ζώνης», επισημαίνει το άρθρο.

Θα μπορούμε να προβλέψουμε τις επιδημίες;

Ο Μοράντ εργάζεται πλέον σε μια πιο λεπτομερή μελέτη που θα αξιοποιήσει δορυφορική ανάλυση της δασοκάλυψης για να εντοπίσει συνδέσεις με το ξέσπασμα ασθενειών. Οι επιπλέον πληροφορίες πιστεύει ότι μπορούν να μας επιτρέψουν να προβλέψουμε μελλοντικές επιδημίες, αλλά και να συνεργαστούμε με τις τοπικές κοινωνίες για να οικοδομήσουμε τοπία με μεγαλύτερη βιοποικιλότητα, ενώ παραμένουν οικονομικά επωφελή, μειώνοντας έτσι τους κινδύνους.

Έχοντας γράψει επάνω στο θέμα το βιβλίο «The Next Plague», μιλώντας στον Guardian υποστηρίζει ότι είναι ζήτημα χρόνου να ξεσπάσει η επόμενη πανδημία.

«Ο κίνδυνος είναι πολύ υψηλός. Το ερώτημα είναι το πότε και το πού. Πρέπει να προετοιμαστούμε».