Ελλάδα-Τουρκία: Σε ποιον ανήκει ο Καραγκιόζης τελικά;

Τι συμβαίνει τελικά με την πατρότητα του Καραγκιόζη; Είναι Έλληνας ή Τούρκος; Ή μήπως απλά η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση;

«Επειδή πολλοί μελετητές έχουν ασχοληθεί με το θέμα αυτό και άκρη δεν έχουν βγάλει, ακόμα η καταγωγή του Καραγκιόζη εξακολουθεί να παραμένει σκοτεινή και ιστορικά μη επιβεβαιωμένη.  Έλληνες μελετητές, όπως ο Κώστας  Μπίρης, ο Θανάσης Φωτιάδης, αργότερα ο Γ. Κιουτσάκης , ο Β. Πούχνερ κ.α. , βασίστηκαν σε μαρτυρίες καραγκιοζοπαιχτών.

Οι παλιοί καραγκιοζοπαίχτες ακόμα  και ο ίδιος ο παππούς μου, πίστευαν σε τούρκικους μύθους που είχαν ακούσει από τους δασκάλους τους. Όλα τα γεγονότα διαδραματίζονταν στην Τουρκία και αυτό είναι το μεγάλο μπέρδεμα, θα έλεγα», τονίζει η κα. Μένια Σπαθάρη, κόρη του  θρυλικού καραγκιοζοπαίχτη.

«Οι δικοί μας μελετητές αποδίδουν την καταγωγή του θεάτρου σκιών, προσοχή, του θεάτρου σκιών και όχι του Καραγκιόζη, στο μυστηριακό θέατρο, στα Ελευσίνια  ή στα Καβείρια μυστήρια και σαφώς μπορεί να έχουν δίκιο. Ισχυρίζονται, μάλιστα, ότι με τον Μέγα Αλέξανδρο ο οποίος κατακτώντας παράλληλα  διέδιδε και τον πολιτισμό μας, το θέατρο σκιών έφτασε στην Ινδία τον 4ο αιώνα», προσθέτει και συμπληρώνει:

«Από την άλλη πλευρά, οι Τούρκοι μελετητές βασίζονται και αυτοί σε μαρτυρίες με τη διαφορά ότι οι πληροφορίες τους αντλούνται από κείμενα ενός γνωστού χρονογράφου της εποχής, του Ελία Τσελεπή, ο οποίος σαν οδοιπόρος συνέλλεγε στοιχεία «.

Οι ρίζες του Καραγκιόζη

«Οι ρίζες του θεάτρου του Καραγκιόζη τοποθετούνται τόσο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία όσο και στη Βυζαντινή εφόσον υπάρχουν πολλές παραλλαγές του ίδιου μύθου που διαδραματίζονται και στις δύο χρονικές περιόδους. Αν, δηλαδή, επιλέξουμε το μύθο επί κυριαρχίας του Σουλτάνου Ορχάν, που χρονολογείται γύρω στα 1220, όταν είχε ιδρυθεί η οθωμανική αυτοκρατορία, θα δούμε ότι αναφέρει πως ο Σουλτάνος είχε έναν αξιωματικό με το όνομα Κιουστερή . Τότε ο Ορχάν έχτιζε ένα τζαμί και είχε προσλάβει τον Karagöz και τον Χατζηβάτ για την αποπεράτωση του έργου. Όταν είδε όμως ότι οι εργασίες δεν προχωρούσαν, εκείνος θύμωσε και τους κρέμασε. Κατόπιν μετάνιωσε και μελαγχόλησε βαριά», αναφέρει.

«Η διαφορά του παραπάνω μύθου από το δικό μας που διηγείται άλλωστε και ο παππούς μου στα Απομνημονεύματά του δεν είναι μεγάλη. Μόνο που εκείνος τον διατύπωσε με απλά λόγια σύμφωνα με τις διηγήσεις που άκουσε από το δάσκαλό του, Θοδωρέλλο. Δεν αναφερόταν σε ονόματα ούτε σε χρονολογίες αλλά τελικά κατέληξε να θεωρείται η πιο διαδεδομένη εκδοχή», σημειώνει και συνεχίζει:

«Ο Κιουστερή, λοιπόν, αποφάσισε να ζωντανέψει τις φιγούρες των δύο ηρώων που κρεμάστηκαν για να διασκεδάσει τον Ορχάν. Έτσι υποτίθεται εδραιώθηκε το θέατρο τότε του Καραγκιόζη και μάλιστα λένε οι Τούρκοι ότι στον τάφο της Προύσας είναι θαμμένος ο Καραγκιόζης. Εγώ, ωστόσο νομίζω ότι ίσως εκεί βρίσκεται η σωρός  καραγκιοζοπαίκτη  και όχι του Καραγκιόζη γιατί ο συγκεκριμένος τάφος χρονολογείται από το 1400 «.

«Υπάρχουν γενικά κάποιες χρονολογικές ασάφειες. Τότε εμείς από την πλευρά μας, αν χρησιμοποιήσουμε το θρύλο του Έλληνα από την Ύδρα, του Μαυρομάτη, μύθος και αυτός που  υποστήριζε πολύ ο πατέρας μου, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι εκεί είναι θαμμένος ο δικός μας, ο Μαυρομάτης, ο καραγκιοζοπαίχτης που έπαιζε στην Κωνσταντινούπολη και είχε μαθητή του τον Μπάρμπα Γιάννη  Μπραχαλη ο οποίος έφερε τον Καραγκιόζη στην Ελλάδα.

Ας εξετάσουμε τον άλλο μύθο τώρα, πάλι σύμφωνα με τον Τούρκο χρονογράφο Τσελεπή, ο οποίος έγραψε ότι ο Καραγκιόζης ήταν αγγελιοφόρος του Μεγάλου Κωνσταντίνου, επομένως βρισκόμαστε τώρα στην περίοδο που είχε ιδρυθεί η ελληνική βυζαντινή αυτοκρατορία και που επίσημη γλώσσα σαφώς ήταν η ελληνική. Το όνομα, λοιπόν, Καραγκιόζ με αυτή τη λογική  και σύμφωνα με τους  μελετητές, μεταφρασμένο στα ελληνικά σημαίνει Μαυρομάτης! «, τονίζει.