Σύνοδος Κορυφής : Οι τελικές διατυπώσεις για την Τουρκία

Με τρεις σημαντικές αλλαγές -έπειτα από παρεμβάσεις της Λευκωσίας και της Αθήνας- φαίνεται να έχουν καταλήξει οι 27 ηγέτες των κρατών – μελών στο κείμενο των συμπερασμάτων για την Τουρκία, στο πλαίσιο της τηλεδιάσκεψης κορυφής.

Το νέο κείμενο περιγράφει πολύ πιο αναλυτικά από τα προσχέδια τις προϋποθέσεις και τους όρους με τους οποίους θα πρέπει να συμμορφωθεί η Τουρκία προκειμένου να ενεργοποιηθεί η θετική ατζέντα, ενώ εμπεριέχεται ο όρος ότι η όποια πρόοδος με την Τουρκία είναι αναστρέψιμη.

Τι προβλέπουν οι αποφάσεις

Ειδικότερα, σύμφωνα με το πρακτορείο Reuters, οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρόκειται να επαναλάβουν την υπόσχεση του 2016 για εμβάθυνση των εμπορικών δεσμών με την Τουρκία, αλλά θα προειδοποιήσουν την Άγκυρα με κυρώσεις, εάν ξεκινήσει εκ νέου τις έρευνες στην Ανατολική Μεσόγειο.

Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι έτοιμη να εμβαθύνει τη συνεργασία της με την Τουρκία με τρόπο «σταδιακό, αναλογικό και αντιστρέψιμο». Με λίγα λόγια, θα μπορεί ανά πάσα στιγμή να αλλάξει ανάλογα με τη συμπεριφορά της Τουρκίας.

Στην αναφορά στην τελωνειακή ένωση, σύμφωνα με το προσχέδιο, οι ηγέτες της ΕΕ αναμένεται να ξεκινήσουν προετοιμασίες για βαθύτερη (σ.σ. τελωνειακή ένωση) με την Άγκυρα. Οι ηγέτες της ΕΕ θα πουν ότι οι εμπειρογνώμονές τους μπορούν «να εργαστούν σε εντολή εκσυγχρονισμού της τελωνειακής ένωσης», επιτρέποντας την επέκταση της εμπορικής συμφωνίας της δεκαετίας του 1990 σε υπηρεσίες, αγροτικά αγαθά και δημόσιες συμβάσεις.

Πάντως, στο σημείο αυτό γίνεται ρητή αναφορά στην ανάγκη να αντιμετωπιστούν οι «τρέχουσες δυσκολίες» στην υλοποίησή της, «διασφαλίζοντας την αποτελεσματική εφαρμογή της σε όλα τα κράτη-μέλη» (εννοώντας και την Κύπρο, την οποία η Άγκυρα δεν αναγνωρίζει).

Η επέκταση της τελωνειακής ένωσης θα φέρει την Τουρκία υποψήφια για ένταξη στην ΕΕ, πλήρως στην εσωτερική αγορά του μεγαλύτερου εμπορικού μπλοκ στον κόσμο, επιτρέποντας σχεδόν όλα τα αγαθά και τις υπηρεσίες να ρέουν ανεμπόδιστα.

Την ίδια στιγμή, ενισχυμένη φαίνεται πως είναι και η παράγραφος που αφορά την κατάσταση στο εσωτερικό της Τουρκίας. Όπως σημειώνεται χαρακτηριστικά «το κράτος Δικαίου και τα θεμελιώδη δικαιώματα παραμένουν ζωτική ανησυχία. Η στοχοποίηση πολιτικών κομμάτων και μέσων ενημέρωσης και άλλες πρόσφατες αποφάσεις αποτελούν μείζονες οπισθοδρομήσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα  και αντιβαίνουν στις υποχρεώσεις της Τουρκίας για σεβασμό στη Δημοκρατία, το κράτος Δικαίου και τα δικαιώματα των γυναικών. Ο διάλογος για τα ζητήματα αυτά παραμένει αναπόσπαστο μέρος της σχέσης ΕΕ – Τουρκίας».

Σε ό,τι αφορά δε στο προσφυγικό – μεταναστευτικό και τις επιστροφές στην Τουρκία μεταναστών και αιτούντων άσυλο των οποίων οι αιτήσεις απορρίφθηκαν, έχει προστεθεί ότι θα διενεργούνται «σύμφωνα με την Κοινή Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας, χωρίς διακρίσεις».

Οι αλλαγές ικανοποιούν Αθήνα και Λευκωσία και πλέον η συζήτηση για το κείμενο των Ευρωπαίων σχετικά με την Τουρκία φαίνεται πως έχει κλείσει, με τον εκπρόσωπο του Σαρλ Μισέλ να κοινοποιεί τις αποφάσεις για την Ανατολική Μεσόγειο σε ανάρτησή του στο Twitter.

Conclusions on Eastern Mediterranean have been adopted at #EUCO chaired by @eucopresident pic.twitter.com/3zfy5izOKj

— Barend Leyts (@BarendLeyts) March 25, 2021

H παράγραφος για την Ανατολική Μεσόγειο

Πραγματοποιήσαμε μια συζήτηση για την κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο και για τις σχέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την Τουρκία και χαιρετίσαμε την Κοινή Ανακοίνωση σχετικά με την «κατάσταση των πολιτικών, οικονομικών και εμπορικών σχέσεων ΕΕ-Τουρκίας» που εκπόνησε ο Ύπατος Εκπρόσωπος και η Κομισιόν όπως ζητήθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τον Δεκέμβριο του 2020.

Υπενθυμίζουμε το στρατηγικό ενδιαφέρον της Ευρωπαϊκής Ένωσης για ένα σταθερό και ασφαλές περιβάλλον στην Ανατολική Μεσόγειο και για την ανάπτυξη μιας συνεργασίας και αμοιβαία επωφελούς σχέσης με την Τουρκία. Χαιρετίζουμε την πρόσφατη αποκλιμάκωση στην Ανατολική Μεσόγειο μέσω της διακοπής των παράνομων δραστηριοτήτων γεώτρησης, της επανάληψης διμερών συνομιλιών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας και των επικείμενων συνομιλιών για το Κυπριακό υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών.

Με την προϋπόθεση ότι διατηρείται η τρέχουσα αποκλιμάκωση και ότι η Τουρκία εμπλέκεται εποικοδομητικά και υπόκειται στις καθιερωμένες προϋποθέσεις που ορίζονται στα προηγούμενα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, προκειμένου να ενισχυθεί περαιτέρω η πρόσφατα πιο θετική δυναμική, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι έτοιμη να συνεργαστεί με την Τουρκία με έναν σταδιακό, αναλογικό και αναστρέψιμο τρόπο για την ενίσχυση της συνεργασίας σε διάφορους τομείς κοινού ενδιαφέροντος και τη λήψη περαιτέρω αποφάσεων κατά τη σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Ιουνίου:

• σχετικά με την οικονομική συνεργασία, καλούμε την Κομισιόν να εντείνει τις συνομιλίες με την Τουρκία για να αντιμετωπίσει τις τρέχουσες δυσκολίες στην εφαρμογή της Τελωνειακής Ένωσης, διασφαλίζοντας την αποτελεσματική εφαρμογή της σε όλα τα κράτη μέλη, και καλούμε παράλληλα το Συμβούλιο να εργαστεί για την εντολή εκσυγχρονισμού της τελωνειακής ένωσης. Μια τέτοια εντολή μπορεί να εκδοθεί από το Συμβούλιο υπό την επιφύλαξη πρόσθετων οδηγιών από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ·
• είμαστε διατεθειμένοι να ξεκινήσουμε διαλόγους υψηλού επιπέδου με την Τουρκία για θέματα αμοιβαίου ενδιαφέροντος, όπως η δημόσια υγεία, το κλίμα και η αντιτρομοκρατία, καθώς και περιφερειακά θέματα ·
• καλούμε την Κομισιόν να διερευνήσει πώς να ενισχύσει τη συνεργασία με την Τουρκία σχετικά με τις επαφές μεταξύ των ανθρώπων και την κινητικότητα.

Καλούμε την Τουρκία να απέχει από ανανεωμένες προκλήσεις ή μονομερείς ενέργειες κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου. Λαμβάνοντας υπόψη την κοινή ανακοίνωση, επιβεβαιώνουμε την αποφασιστικότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε περίπτωση τέτοιας δράσης, να χρησιμοποιήσει τα μέσα και τις επιλογές που έχει στη διάθεσή της για να υπερασπιστεί τα συμφέροντά της και τα συμφέροντα των κρατών μελών της, καθώς και για τη διατήρηση της περιφερειακής σταθερότητας».

Εκτιμούμε τη φιλοξενία περίπου 4 εκατομμυρίων Σύρων προσφύγων από την Τουρκία και συμφωνούμε ότι η βοήθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τους πρόσφυγες και τις κοινότητες υποδοχής θα συνεχιστεί. Καλούμε την Κομισιόν να υποβάλει πρόταση στο Συμβούλιο για τη συνέχιση της χρηματοδότησης των Σύρων προσφύγων στην Τουρκία, καθώς και στην Ιορδανία, στον Λίβανο και σε άλλα μέρη της περιοχής.

Όσον αφορά τη διαχείριση της μετανάστευσης, στο πλαίσιο της ευρύτερης στρατηγικής της ΕΕ που περιλαμβάνει όλες τις μεταναστευτικές οδούς, θα πρέπει να ενισχυθεί η συνεργασία με την Τουρκία, ιδίως σε τομείς όπως η προστασία των συνόρων, η καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης, καθώς και η επιστροφή των παράτυπων μεταναστών και των απορριφθέντων αιτούντων άσυλο στην Τουρκία , σύμφωνα με τη Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας, που εφαρμόζεται χωρίς διακρίσεις.

Υπενθυμίζουμε τα προηγούμενα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και παραμένουμε πλήρως δεσμευμένοι για μια συνολική διευθέτηση του Κυπριακού σύμφωνα με τις σχετικές αποφάσεις του ΣΑΗΕ (ιδίως 550, 789, 1251). Προσβλέπουμε στην επανάληψη των διαπραγματεύσεων υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, στις οποίες η Ευρωπαϊκή Ένωση θα συμμετάσχει ως παρατηρητής και θα διαδραματίσει ενεργό ρόλο στη στήριξη των διαπραγματεύσεων, μεταξύ άλλων διορίζοντας έναν εκπρόσωπο στην αποστολή καλής υπηρεσίας των Ηνωμένων Εθνών.

Το κράτος δικαίου και τα θεμελιώδη δικαιώματα παραμένουν βασικό μέλημα. Η στόχευση πολιτικών κομμάτων και μέσων μαζικής ενημέρωσης και άλλες πρόσφατες αποφάσεις αντιπροσωπεύουν μεγάλα εμπόδια για τα ανθρώπινα δικαιώματα και έρχονται σε αντίθεση με τις υποχρεώσεις της Τουρκίας για σεβασμό της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και των δικαιωμάτων των γυναικών. Ο διάλογος για τέτοια θέματα παραμένει αναπόσπαστο μέρος της σχέσης ΕΕ-Τουρκίας.

Σύμφωνα με το κοινό συμφέρον της ΕΕ και της Τουρκίας για την ειρήνη και τη σταθερότητα στο περιβάλλον τους, αναμένουμε από την Τουρκία και όλους τους παράγοντες να συμβάλουν θετικά στην επίλυση περιφερειακών κρίσεων όπως η Λιβύη, η Συρία, ο Νότιος Καύκασος​​και θα παραμείνουν σε εγρήγορση σε αυτό το θέμα.

Καλούμε τον Ύπατο Εκπρόσωπο να προχωρήσει στις εργασίες της Πολυμερούς Διάσκεψης για την Ανατολική Μεσόγειο.Θα συνεχίσουμε να παρακολουθούμε στενά τις εξελίξεις και να αναζητήσουμε μια συντονισμένη προσέγγιση με τους εταίρους. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα επανέλθει στο θέμα αυτό κατά τη σύνοδό του τον Ιούνιο.

Η αντίδραση της Τουρκίας και το «δώρο» της Μέρκελ

Εν αναμονή των συμπερασμάτων των ευρωπαίων ηγετών, η Άγκυρα περιμένει θετικά αποτελέσματα από τη Σύνοδο Κορυφής, θεωρώντας πως έχει μπει το «νερό στο αυλάκι» με την Ευρωπαϊκή Ένωση για την τελωνειακή ένωση και το προσφυγικό.

Σε θετικό κλίμα πάντως συνέβαλε και η δήλωση της γερμανίδας καγκελαρίου, Άνγκελα Μέρκελ, η οποία χαρακτήρισε «καλή είδηση» το γεγονός ότι η Τουρκία «μετά τις προκλητικές δραστηριότητες στα κυπριακά και στα ελληνικά ύδατα» έδειξε τους τελευταίους μήνες δείγμα αποκλιμάκωσης, και τόνισε την ανάγκη να συνεχιστεί ο διάλογος ΕΕ – Τουρκίας και για την περαιτέρω ανάπτυξη της προσφυγικής συμφωνίας.

«Η ευημερία μας στην Ευρώπη είναι εφικτή μόνο με καλές σχέσεις με τους γείτονές μας και εκτός ΕΕ. Και αυτό ισχύει κυρίως για την εταίρο στο ΝΑΤΟ, Τουρκία», με την οποία οι σχέσεις είναι πολύπλευρες, δήλωσε η κ. Μέρκελ, μιλώντας στο Ομοσπονδιακό Κοινοβούλιο.

«Αποτελεί καλή είδηση το γεγονός ότι η Τουρκία, μετά τις προκλητικές δραστηριότητες σε κυπριακά και ελληνικά ύδατα, έδειξε τους τελευταίους μήνες ένα δείγμα αποκλιμάκωσης στην Ανατολική Μεσόγειο, μπήκε και πάλι σε διάλογο με την Ελλάδα και θα συνεχιστούν και οι συνομιλίες για το μέλλον της Κύπρου στο σχήμα 5+1 υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών» είπε χαρακτηριστικά η καγκελάριος.

Επίσης, υπενθύμισε ότι στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο «συμφωνήσαμε ότι, σε περίπτωση αποκλιμάκωσης της έντασης από την πλευρά της Τουρκίας, θα προσφέρουμε επιπλέον επιλογές για την συνεργασία μας. Και τώρα σε αυτό το Συμβούλιο θα συζητήσουμε πώς θα προχωρήσουμε σε αυτό το δρόμο».

Δεν θα είναι εύκολες συνομιλίες, παραδέχτηκε η κ. Μέρκελ, και εξέφρασε την ελπίδα «να καταλήξουμε σε αποτέλεσμα», ενώ αναφέρθηκε στις ιδιαίτερα στενές σχέσεις της χώρας της με την Τουρκία, καθώς στη Γερμανία ζουν εδώ και γενιές άνθρωποι τουρκικής καταγωγής.

Από την άλλη πλευρά, τόνισε η καγκελάριος, πρέπει να στρέψουμε το βλέμμα μας και στην εσωτερική κατάσταση στην Τουρκία. «Αναμένουμε η Τουρκία να τηρήσει τα κριτήρια του κράτους δικαίου και αυτό σε πολλές περιπτώσεις δεν συμβαίνει – σε πολλές περιπτώσεις δεν γίνονται σεβαστά ανθρώπινα δικαιώματα και η αποχώρηση της Τουρκίας από την Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης είναι ένα πάρα πολύ λυπηρό μήνυμα. Θα ευχόμασταν η Τουρκία να είχε παραμείνει» είπε χαρακτηριστικά η κ. Μέρκελ, επισημαίνοντας παράλληλα ότι η ίδια θεωρεί ότι δεν βοηθάει το να μην συζητά η ΕΕ με την Τουρκία.

«Για αυτό θέλουμε τώρα να διαβουλευτούμε για το πώς θα επαναληφθεί υψηλού επιπέδου διάλογος ΕΕ – Τουρκίας. Έχουμε κοινά συμφέροντα. Και σε αυτά περιλαμβάνεται και η ιδιαίτερη πρόκληση της μετανάστευσης. Αυτήν μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε μόνο από κοινού με την Τουρκία» πρόσθεσε και αναφέρθηκε στα επιτεύγματα της προσφυγικής συμφωνίας του 2016, η οποία, όπως είπε, κατέστησε δυνατό να αντιμετωπιστούν οι παράνομοι διακινητές προσφύγων, να μειωθεί ο αριθμός εκείνων που φθάνουν παρανόμως στην Ελλάδα, καθώς και ο αριθμός των θανάτων στο Αιγαίο.

Η καγκελάριος έκανε ακόμη λόγο για την «αναγνώριση» που αξίζει στην Τουρκία για την προσφορά της στην υποδοχή 3,6 εκατομμυρίων προσφύγων, διαβεβαίωσε ότι τα χρήματα που διαθέτει η ΕΕ σε έργα και οργανώσεις που υποστηρίζουν τους πρόσφυγες στην Τουρκία ελέγχονται και χρησιμοποιούνται σωστά και υπογράμμισε ότι η συμφωνία πρέπει τώρα να αναζωογονηθεί και να αναπτυχθεί περαιτέρω.