Από τον Βίνκελμαν στον Μαιζών

Ουδείς υπάρχει (ελπίζει κανείς) στη σημερινή Ελλάδα που να μη θυμάται τη Ναυμαχία του Ναυαρίνου. Τα ονόματα του Κόδριγκτον, του Χέυδεν και του Δεριγνύ, των τριών ναυάρχων του Ενωμένου Στόλου που το 1827 διέλυσε εκείνον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, παραμένουν επίσης γνωστά. Σίγουρα λιγότερο γνωστή είναι η δαιδαλώδης διπλωματική πορεία που οδήγησε στο Ναυαρίνο, το οποίο είναι προϊόν μεταστροφής της ευρωπαϊκής πολιτικής. Κατέστη δυνατό μόνον αφότου η Βρετανία πήρε τη σκυτάλη του πρωταγωνιστή από την Αυστροουγγαρία. Αντίστοιχα, η συλλογική μνήμη έχει καταγράψει τον ελβετό τραπεζίτη και φίλο του Καποδίστρια Εϋνάρδο για τη μεγάλη συμβολή του στην ελληνική ανεξαρτησία.

Φυσικά, μέσα από το συγκλονιστικό έργο του για την Επανάσταση οι Ελληνες θυμούνται το όνομα Ευγένιος Ντελακρουά: ο γάλλος ζωγράφος είναι κομμάτι της ελληνικής εθνικής μνήμης. Τέλος, ο μέγας σταρ ήταν, είναι και θα είναι ο Λόρδος Βύρων. Και δικαίως. Και κάπου εκεί τελειώνει η επαφή της κοινής συνείδησης με τον Φιλελληνισμό. Μα εκείνα που παραμένουν ευρέως άγνωστα στη σημερινή Ελλάδα είναι πολλά και καθοριστικά. Αγνωστα τόσο ως ονόματα όσο και ως ρεύματα, ως διεργασίες εντός του Φιλελληνισμού, που υπήρξε ένα κίνημα εντελώς μοναδικό στη διεθνή ιστορία. Τόσο, που ζούμε το παράδοξο να τον θυμούνται σήμερα περισσότερο οι χώρες παραγωγής του, απ’ ό,τι η χώρα ευργετικής υποδοχής του, η Ελλάδα.

Γάλλοι, Γερμανοί, Αγγλοι, Αμερικανοί, Ρώσοι και εκπρόσωποι από δεκάδες χώρες συγκροτούν το εκπληκτικό αυτό κίνημα που συντάραξε την Ευρώπη και τον κόσμο την εποχή της Ελληνικής Επανάστασης. Και που προσέφερε τα μέγιστα στην επιτυχία της. Δεν είναι εδώ ο χώρος να αναπτυχθεί. Είναι όμως απαραίτητο να θυμηθούμε δύο ειδικά από τους μεγάλους φλέλληνες που τους ξεχνάμε. Τον, κατά κάποιο τρόπο, πρώτο και, τον, επίσης με άλλο τρόπο, συμβολικά έστω, τελευταίο: τον γερμανό λόγιο Γιόχαν Γιόαχιμ Βίνκελμαν και τον γάλλο στρατηγό Νικόλαο Ιωσήφ Μαιζών. Γιατί αυτούς; Χωρίς τον πρώτο δεν θα υπήρχε η συνείδηση της Ευρώπης για τον Ελληνισμό όπως την ξέρουμε. Και χωρίς τον δεύτερο δεν θα υπήρχε η Ελλάδα όπως την ξέρουμε.

Ο Μαιζών ήρθε στην Πελοπόννησο ως αρχηγός της γαλλικής «Εκστρατείας του Μοριά» μετά τη Ναυμαχία του Ναυαρίνου. Ηταν το μοναδικό ευρωπαϊκό στρατιωτικό σώμα ξηράς που έστειλαν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στον ελλαδικό χώρο. Εκανε δύο πράγματα: πρώτον, ότι εγγυήθηκε το τέλος του Ιμπραήμ, ο οποίος, παρά την ήττα στο Ναυαρίνο, δεν εγκατέλειπε την Πελοπόννησο. Αντίθετα, συνέχιζε τον στόχο του να εξαλείψει την Επανάσταση, ακόμα και όταν είχε πια εγκατασταθεί ο Καποδίστριας ως πρώτος κυβερνήτης. Και χωρίς τους Γάλλους του Μαιζών, θα το είχε πετύχει. Χωρίς τον Μαιζών, ο Ιμπραήμ θα είχε πιθανότατα πνίξει την Επανάσταση στο αίμα. Δεύτερον, χωρίς τον Μαιζών δεν θα είχε έρθει στην Ελλάδα και η πρώτη καθοριστική αποστολή της Γαλλικής Ακαδημίας που τον συνόδευσε. Αυτή που έκανε τις πρώτες ανασκαφές, που αναγνώρισε στην πράξη τη σύνδεση αρχαίου και νέου ελληνικού κόσμου αλλά και που μελέτησε για πρώτη φορά τη χλωρίδα και την πανίδα της Πελοποννήσου την ώρα που οι μηχανικοί του Μαιζών χάραζαν τους πρώτους πραγματικούς δρόμους της.
Οσο για τον Βίνκελμαν, αυτός ήταν που χάραξε έναν άλλο δρόμο: τον νεοκλασικισμό και τον φιλελληνισμό που προηγούνται, ως πνευματικές οδοί, της Επανάστασης. Μέγας αρχαιογνώστης, σπουδαίος θεολόγος και όχι μόνον, ο Βίνκελμαν είναι ο αδιαμφισβήτητος πνευματικός πατέρας όλων όσων ακολούθησαν μετά από το καινοτόμο έργο του που άλλαξε τα πάντα και για πάντα: Τις Σκέψεις για τη μίμηση των ελληνικών έργων στη ζωγραφική και τη γλυπτική, που εξέδωσε το 1755. Για το βλέμμα του Κόσμου προς την Ελλάδα, από εκείνο το βιβλίο ξεκίνησαν όλα.