Γιώργος Παυλάκης: «Ποτέ στην ιστορία δεν είχαμε τόσο ασφαλή εμβόλια σε τόσο λίγο χρόνο»

Συμβαίνει με πολλούς επιστήμονες που μια σύμπτωση – όσο «σύμπτωση» μπορεί να θεωρηθεί μια επιδημία – τους κάνει ιδιαίτερα γνωστούς, ανατρέχοντας στο παρελθόν τους, ή μάλλον στο βιογραφικό τους, να μένεις κατάπληκτος με το τι έχουν πραγματοποιήσει στον τομέα του ο καθένας. Ετσι ώστε πλάι στις άλλες σωτήριες ιδιότητές τους, να προστίθεται και μία επιπλέον αξία, αυτή της ταπεινοφροσύνης. Είναι η περίπτωση του Γιώργου Παυλάκη, διευθυντή του Τομέα Ανθρωπίνων Ρετροϊών στο Εθνικό Ινστιτούτο κατά του Καρκίνου (ΗΠΑ) και μέλος της Ανώτερης Βιοϊατρικής Ερευνητικής Υπηρεσίας που έχει συνεισφέρει σημαντικά στα πεδία της μεταφοράς και ελέγχου των γονιδίων (γενετική μηχανική), αν δεν αισθανόταν την ανάγκη να βοηθήσει με όλους τους τρόπους σε αυτή την εξαιρετικά εκτεταμένη περίοδο της πανδημίας, καταλαβαίνεις πολύ καλά πως το μόνο που δεν θα ένιωθε να έχει στερηθεί είναι η δημοσιότητα.

Ή μάλλον η έλλειψή της θα τον έκανε ακόμα περισσότερο ευτυχή. Είναι η δεύτερη όψη ενός νομίσματος που στην πρώτη απεικονίζεται η μορφή του Σωτήρη Τσιόδρα χωρίς να ξέρουμε πόσους ακόμη ή μάλλον για να είμαστε ειλικρινείς γνωρίζουμε πολύ καλά ποιοι είναι όσοι θα γινόταν – αν ήταν δυνατόν – να καταχωριστούν στις δύο όψεις του περιλάλητου αυτού νομίσματος.

Αξίζει στο σημείο αυτό να παραθέσουμε ένα σύντομο απόσπασμα από την ομιλία του Ουίνστον Τσόρτσιλ στη Σουηδική Ακαδημία, το 1953, όταν του απονεμήθηκε για τα «απομνημονεύματά» του το Νομπέλ Λογοτεχνίας καθώς καταλαβαίνουμε να συνιστά τον άξονα της σκέψης και της πολιτείας του Γιώργου Παυλάκη. «Εμείς στην Ευρώπη και στον δυτικό κόσμο που προνοούμε για την υγεία και την κοινωνική ασφάλιση, θαυμάζουμε τους θριάμβους της ιατρικής και της επιστήμης και αποβλέπουμε σε έναν κόσμο δικαιοσύνης και ελευθερίας για όλους, έχουμε εν τούτοις καταστεί μάρτυρες λοιμών, δυστυχιών, ωμοτήτων και καταστροφών, μπροστά στις οποίες ωχριούν τα έργα του Αττίλα και του Τζένγκις Χαν. Και εμείς, οι οποίοι πρώτα με την Κοινωνία των Εθνών και τώρα με τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών προσπαθούμε να εξασφαλίσουμε σταθερά θεμέλια για την ειρήνη, αυτό το παλιό όνειρο των ανθρώπων, βλέπουμε έναν κόσμο να ταλαιπωρείται από ρήξεις και να απειλείται από διχόνοιες πολύ πιο βαθιές και βίαιες από εκείνες που συντάραξαν την Ευρώπη μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας».

Προβλέψατε σωστά, ακόμη και μετά την επιβολή νέων μέτρων τον Φεβρουάριο και Μάρτιο, το ενδεχόμενο να θρηνήσουμε πολλά θύματα σε ένα τρίτο μεγάλο κύμα του κορωνοϊού παρά τον ερχομό του σωτήριου εμβολίου. Τι βλέπετε για την επόμενη περίοδο;

Η Ελλάδα μπορεί εύκολα να δει το τρίτο κύμα να γιγαντώνεται σε λίγες εβδομάδες από μια ενδεχόμενη χαλάρωση των μέτρων. Ο λόγος είναι ότι ο ιός είναι πολύ διαδεδομένος στην κοινότητα και οι περισσότεροι φορείς είναι ασυμπτωματικοί ή έχουν λίγα συμπτώματα που δεν τους οδηγούν στο νοσοκομείο ή στο να ελαττώσουν τις επαφές τους. Αυτοί είναι οι κύριοι μεταδότες του ιού, και μερικοί υπερ-μεταδότες μπορούν να μολύνουν πολλά άτομα. Αυτή την περίοδο βρισκόμαστε κοντά στην κορυφή του τρίτου κύματος και θα εξαρτηθεί από όλους πόσο μεγάλες καταστροφές θα επιφέρει. Ευελπιστώ ότι η κοινωνία θα αντέξει και θα υπάρξει για λίγο ακόμα συμμόρφωση στα περιοριστικά μέτρα που έσωσαν και σώζουν την Ελλάδα από τα χειρότερα. Μπήκε η ελληνική άνοιξη και όλα θα είναι καλύτερα σε λίγο.

Αν υποθέσουμε ότι θα υπάρξει επιτυχής αντιμετώπιση του τρίτου κύματος, για την επόμενη περίοδο βλέπω ότι ο ιός θα παραμείνει επικίνδυνος. Πρέπει να θυμόμαστε ότι ιός μεταδίδεται από τον αέρα. Σήμερα το ξέρουμε με βεβαιότητα. Αυτή η διαπίστωση πήρε πολύ χρόνο και πληρώθηκε με πολλά θύματα γιατί ο δυτικός κόσμος δεν ήταν έτοιμος για έναν καινούργιο ιό που μεταφέρεται αερογενώς. Γι’ αυτό από την προηγούμενη άνοιξη ζητούσα την καθολική χρήση μάσκας και δεν κατάλαβα ποτέ την ολιγωρία των παγκόσμιων οργανισμών στο να αναγνωρίσουν την πραγματικότητα, ότι δηλαδή οι μάσκες βοηθάνε. Οι παλιότερες γενιές είχαν την εμπειρία της φυματίωσης και της ιλαράς, αλλά αυτά τα προβλήματα είχαν αντιμετωπιστεί ως έναν βαθμό και η εμπειρία του «μολυσμένου αέρα» ξεχάστηκε στη σύγχρονη δυτική κοινωνία. Είναι καιρός να το πάρουμε σοβαρά υπ’ όψιν. Συνηθίσαμε τις ετήσιες επιδημίες γρίπης, αλλά δεν θα είναι εύκολο να συνηθίσουμε τον κορωνοϊό αν μείνει σε αυτά τα επίπεδα μεταδοτικότητας και νοσηρότητας. Μια επείγουσα προτεραιότητα είναι καθαρότερος αέρας στους εσωτερικούς χώρους.

Πόσο και πότε θα βοηθήσουν τα εμβόλια;

Τα εμβόλια που έχουμε είναι πράγματι σωτήρια! Ποτέ στην ιστορία της ανθρωπότητας δεν είχαμε τόσο ασφαλή και αποτελεσματικά εμβόλια σε τόσο λίγο χρόνο, για μια νέα επιδημία από άγνωστο ιό. Αυτά που έπαιρναν χρόνια ή και αιώνες για να κατορθωθούν για άλλους ιούς, όπως της ηπατίτιδας, HIV/AIDS, Εμπολα, κ.λπ., τώρα έγιναν σε ημέρες ή εβδομάδες! Αλλά η ικανότητά μας να αντιμετωπίζουμε επιδημίες δεν είναι χωρίς όρια. Χρειάζεται χρόνος και εκπαίδευση για να εφαρμόσουμε τα καινούργια μας εργαλεία, τις καινούργιες τεχνολογίες. Και χρειάζεται να πείσουμε την κοινωνία περί του πρακτέου, τη στιγμή που και οι πιο επαΐοντες στον κόσμο πάνε ψάχνοντας, γιατί πάντα η γνώση μας έχει και θα έχει κενά.

Θα πάρει αρκετό διάστημα για να δράσουν τα εμβόλια, αφού μιλάμε για γενικό εμβολιασμό του πληθυσμού. Αυτή η ανάγκη συνειδητοποιήθηκε πια, από τη στιγμή που βλέπουμε ότι ο ιός έχει επεκταθεί παντού και συνεχίζει να σκοτώνει. Ο λόγος που παίρνει πολύ χρόνο για τα εμβόλια είναι ότι δεν είναι εύκολο να παραχθούν και να μοιραστούν εμβόλια για δισεκατομμύρια ανθρώπους με την απόλυτη αποτελεσματικότητα και ασφάλεια που απαιτείται από το σημερινό επίπεδο πολιτισμού. Από τον περασμένο χρόνο είχα προειδοποιήσει ότι, παρ’ όλο που περίμενα δραστική λύση από τα εμβόλια και νίκη κατά του κορωνοϊού, ο χειμώνας πρέπει να βγει χωρίς τη βοήθεια των εμβολίων. Αυτό και έγινε.

Ο χειμώνας με τον κρύο ξηρό καιρό και τον συνωστισμό σε μικρούς χώρους με ανεπαρκή εξαερισμό ευνοεί φοβερά τη μεταδοτικότητα του ιού. Επίσης, μια μεγάλη και δυσάρεστη έκπληξη ήταν η γρήγορη επέκταση μεταλλαγμένων στελεχών του ιού που μεταδίδονται φοβερά γρήγορα και διπλασιάζουν τη συχνότητά τους στον πληθυσμό κάθε δέκα μέρες. Αυτό κάνει την επιδημία ακόμα χειρότερη, γιατί μέτρα δημόσιας υγείας, όπως απόσταση και μάσκες, τώρα θα δουλεύουν λιγότερο απ’ όσο δούλευαν το προηγούμενο διάστημα. Οσο μεταδοτικότερος γίνεται ο ιός, τόσο πιο αυστηρά μέτρα και τόσο περισσοτέρους και καλυτέρους εμβολιασμούς χρειαζόμαστε για να τον σταματήσουμε. Αλλά πρέπει να σταματήσουμε την επιδημία, αυτό είναι μονόδρομος. Για όλους αυτούς τους λόγους λοιπόν, θα πάρει καιρό για να δράσουν τα εμβόλια, και στο μεταξύ ένα καινούργιο επιδημικό κύμα είναι δυνατόν, ακόμα και το καλοκαίρι, αν εμφανιστούν καινούργια μεταλλαγμένα στελέχη του ιού. Ελπίζω σε μεγάλη αύξηση της παραγωγής και σε τουλάχιστον άλλα τρία εγκεκριμένα εμβόλια την άνοιξη. Αυτό είναι η μόνη ελπίδα για να γίνουν αρκετοί εμβολιασμοί μέχρι το καλοκαίρι. Αλλιώς τα νούμερα δεν βγαίνουν, και η κυβέρνηση θα πρέπει να εξετάσει σοβαρά το ενδεχόμενο να εμβολιάσει τον οικονομικά ενεργό πληθυσμό με μια δόση εμβολίου, ώστε να αρχίσει η κοινωνία να ανοίγει γρηγορότερα. Αυτό κάνει έξυπνα η Αγγλία καθώς επίσης ο Καναδάς και άλλες χώρες, και τα πρόσφατα αποτελέσματα είναι εξαιρετικά.

Σε ποιον βαθμό πιστεύετε ότι μια πανδημία όπως αυτή του κορωνοϊού βοηθάει την ανθρωπότητα να συνειδητοποιήσει ότι συνιστά μια κοινότητα και ότι οι κοινωνικές, ταξικές ή οποιεσδήποτε άλλες διαφορές ανάμεσα στους ανθρώπους είναι κατασκευασμένες, δεν ανταποκρίνονται δηλαδή σε μια βαθύτερη αλήθεια;

Ο κορωνοϊός θα πρέπει να μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε ότι ζούμε σε ένα παγκόσμιο χωριό που ολοένα και μικραίνει, καθώς η ικανότητά μας για επικοινωνίες και ταξίδια αυξάνεται. Εχω πει παλιότερα ότι ο κορωνοϊός μάς θύμισε αλήθειες που ξεχνάμε, όπως το πόσο είμαστε εκτεθειμένοι σε πανδημίες και πόσα χρωστάμε στην επιστήμη για την υποστήριξη του τρόπου ζωής μας. Το πόσο καταστρέφουμε τον πλανήτη που είναι σπίτι μας με αποτέλεσμα επαπειλουμένη κλιματική καταστροφή που θα φέρει χειρότερες επιδημίες. Φυσικά και οι φυλετικές, ταξικές, κοινωνικές διαφορές είναι κατασκευασμένες και δεν θα έπρεπε να μας κάνουν να ξεχνάμε την κοινή μας ανθρώπινη μοίρα, με την αρχαιοελληνική έννοια της λέξης. Αλλά θα πρέπει επίσης να αναγνωρίσουμε ότι οι κρίσεις και επιδημίες βαραίνουν δυσανάλογα τους φτωχούς και καταπιεσμένους, και ότι θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε αυτή την κατάσταση σοβαρά. Οι κρίσεις βγάζουν στην επιφάνεια τα χειρότερα και τα καλύτερα χαρακτηριστικά των ανθρώπων. Χρησιμεύουν επίσης πολλές φορές και για επιτάχυνση της προόδου κάτω από την πίεση για την αντιμετώπισή τους.

Είναι γνωστό ότι δουλεύετε σε φάρμακα για τον καρκίνο. Τι μπορούμε να περιμένουμε όσον αφορά την προοπτική της αντιμετώπισης του καρκίνου με βάση τις τελευταίες επιστημονικές εξελίξεις;

Μπορούμε να πούμε ότι βρισκόμαστε στην εποχή της τελικής επίθεσης κατά του καρκίνου λόγω της τεράστιας ανάπτυξης των βιοϊατρικών επιστημών και της βιοτεχνολογίας. Οι διάφορες μορφές καρκίνων είναι γενετικές ασθένειες και τώρα έχουμε πολλαπλά εργαλεία για τη διάγνωση και θεραπεία που θα μετατρέψουν τους περισσοτέρους καρκίνους σε ιάσιμους ή σε χρόνιες παθήσεις που θα ελέγχονται. Παράλληλα με τη δουλειά για ιούς και επιδημίες, το εργαστήριό μου τα τελευταία 15 χρόνια ασχολείται και με ανοσοθεραπείες καρκίνου, μια μεγάλη περιοχή γνώσης και θεραπειών για τον καρκίνο, που άνοιξε ορμητικά τα τελευταία χρόνια. Υπάρχουν και πρόοδοι σε πολλούς άλλους τομείς, ιδιαίτερα για στοχευμένες αιτιολογικές θεραπείες. Θα έλεγα ότι αυτά θα έπρεπε να τα αναπτύξουμε περισσότερο σε μια άλλη επικοινωνία, όταν τελειώσουμε με την επιδημία.

Τι συμβαίνει και έλληνες επιστήμονες που διαπρέπουν σε χώρες του εξωτερικού επιστρέφουν στον γενέθλιο τόπο τους ενώ άλλοι μιας εξίσου μεγάλης καταξίωσης δεν διανοούνται μια αντίστοιχη επιστροφή; Αναγνωρίζετε να υπάρχουν επιστημονικές προσπάθειες στη χώρα μας που θα ήταν δυνατόν να διευκολύνουν με την επιστροφή σας την ενσωμάτωσή σας σε αυτές;

Η επιστήμη δεν έχει και δεν πρέπει να έχει σύνορα. Πολλοί από εμάς αισθάνονται πολίτες του κόσμου και κάνουν τις προσωπικές τους επιλογές με πολλά και διάφορα κριτήρια. Είναι αλήθεια ότι οι περισσότεροι κυριευόμαστε από τον νόστο. Οι έλληνες ταξιδευτές το αναγνωρίζουν διαχρονικά, από τον Ομηρο και πέρα, τουλάχιστον. Η χώρα αυτή τη στιγμή δυστυχώς (και πολύ κακώς) δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει όλους τους επιστήμονες και γενικά το δυναμικό που διαθέτει παγκόσμια, αντίθετα, βρισκόμαστε μπροστά σε ένα καινούργιο κύμα μετανάστευσης, πραγματική αιμορραγία. Υπάρχουν τεράστιες δυνατότητες: οι νέοι μας, η πιο εκπαιδευμένη γενιά που πάει σχεδόν στράφι και βρίσκει δουλειά στην Ευρώπη. Αυτό θέλει αντιμετώπιση πολιτικη-οικονομική και είναι θέμα για μια άλλη, μεγάλη συζήτηση. Αρκεί να πούμε ότι αυτές τις μέρες συζητήθηκαν ρυθμίσεις για τον Απόδημο Ελληνισμό, πάντα σημαντικό κομμάτι του Ελληνισμού, χωρίς τη συμμετοχή του.

Η προσωπική μου στάση, παρότι διάλεξα να μείνω έξω από τη χώρα, είναι ότι αισθάνθηκα την ανάγκη να συμμετέχω ενεργά στα ελληνικά πράγματα γιατί θεώρησα ότι είχα την πείρα να παρέμβω θετικά, πρόσφατα για την επιδημία, και παλιότερα, κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, για την Παιδεία. Με αυτό δεν θέλω να δώσω την εντύπωση ότι δεν υπάρχουν πολλοί αξιόλογοι άνθρωποι που δουλεύουν σκληρά και αποδοτικά στην Ελλάδα. Πρέπει να είμαστε σεμνοί αναγνωρίζοντας τον αγώνα και τη συμβολή τους, και είναι αυτοί που δημιουργούν τις προϋποθέσεις για τον επαναπατρισμό περισσότερων από μας που βρεθήκαμε στο εξωτερικό. Οσοι από εμάς έκαναν μια λίγο ή πολύ πετυχημένη καριέρα αλλού, δεν ξέρουν αναγκαστικά όλες τις λύσεις που πρέπει να βρει η Ελλάδα. Πάντως, είναι επιτακτικό να βρεθούν λύσεις για να πάμε μπροστά. Ολοι μας, μέσα και έξω από την Ελλάδα, βλέπουμε τα προβλήματα. Δεν γίνεται να διώχνουμε τους παραγωγικότερους νέους και να ζητάμε από τους υπόλοιπους να τρέφουν τους συνταξιούχους καλύτερα από τους ιδίους. Ο κόσμος αλλάζει και πρέπει και εμείς να αλλάξουμε.

Δεδομένης της κρητικής σας καταγωγής τι συμβαίνει και ο Αύγουστος σας βρίσκει κάθε χρόνο να κάνετε τις διακοπές σας στα Βατερά της Μυτιλήνης με τον συνάδελφο και φίλο σας Στρατή Παττακό;

Το τι συμβαίνει είναι οι άνθρωποι. Οι ελληνικές παρέες, οι παλιοί και νέοι φίλοι που μας αγκαλιάζουν ανεπιφύλακτα. Βοηθάει φυσικά το ελληνικό καλοκαίρι. Η Κρήτη παραμένει μεγάλη αγάπη και την επισκεπτόμαστε συχνά. Τα τελευταία 13 χρόνια αδιάκοπα, περάσαμε και μερικές θαυμάσιες και αξέχαστες ημέρες στα Βατερά που γεμίζουν τις μπαταρίες για τον χειμώνα. Η παράδοση έσπασε με τον κορωνοϊό, οπότε, εκτός από την καραντίνα και τη ζημιά που μας έκανε στην έρευνα, έχω μαζέψει πολλά προσωπικά εναντίον του ιού.