Σούλι : Το Κούγκι και ο Σαμουήλ

Το Σούλι, διατηρητέος οικισμός της Θεσπρωτίας με λιγοστά πετρόχτιστα σπίτια αξιόλογης αρχιτεκτονικής, συγκαταλέγεται στους σημαντικότερους τόπους ιστορικής μνήμης της πατρίδας μας.

Σκαρφαλωμένη στην κορυφή ενός απόκρημνου υψώματος, εκατοντάδες μέτρα επάνω από την κοίτη του ποταμού Αχέροντα, η ομοσπονδία των χωριών του Σουλίου συνιστούσε επί Τουρκοκρατίας ένα είδος αυτόνομης συμπολιτείας, που απέλαυε προνομίων και βασιζόταν από την άποψη της κοινωνικής οργάνωσης στο σύστημα της φάρας.

Σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή, οι πρώτοι κάτοικοι του Σουλίου, που ασχολούνταν κυρίως με τη φύλαξη κοπαδιών, εγκαταστάθηκαν στην περιοχή μεταξύ του 16ου και των αρχών του 17ου αιώνα, προσπαθώντας να απαλλαγούν από την καταπίεση των Τουρκαλβανών.

Σταδιακά σχηματίστηκαν τέσσερις οικισμοί: το Σούλι, η Κιάφα, ο Αβαρίκος και η Σαμονίβα.

Οι πρώτοι αυτοί οικισμοί, μαζί με ορισμένα ακόμη γειτονικά χωριά που ιδρύθηκαν στη συνέχεια, συγκρότησαν την περιώνυμη ομοσπονδία των χωριών του Σουλίου, που αρχικά διατηρούσε σχέση υποτέλειας με την τουρκική διοίκηση των Ιωαννίνων.

Με την πάροδο του χρόνου, όμως, το Σούλι ενισχύθηκε σε τέτοιο βαθμό, ώστε κατέστησε φόρου υποτελείς τους Τούρκους της ευρύτερης περιοχής και επεξέτεινε την εξουσία του σε δεκάδες άλλα χωριά της Ηπείρου.

Όπως ήταν αναμενόμενο, η ισχυροποίηση του Σουλίου προκάλεσε την αντίδραση της τουρκικής πλευράς.

Αρχής γενομένης από τη δεκαετία 1830-1840, οι Τούρκοι των Ιωαννίνων πραγματοποίησαν πέντε εκστρατείες εναντίον των Σουλιωτών (1732, 1754, 1792, 1800 και 1802).

Οι τρεις τελευταίες εκστρατείες έγιναν μάλιστα από τον Αλή πασά, ο οποίος επιθυμούσε να εδραιώσει την κυριαρχία του στην Ήπειρο.

Στις δύο πρώτες εκστρατείες του Αλή πασά, οι δεινοί και σκληροτράχηλοι πολεμιστές του Σουλίου κατάφεραν να αποκρούσουν επιτυχώς τις επιθέσεις των ανδρών του, να προξενήσουν μεγάλες απώλειες στα στρατεύματά του και να τον υποχρεώσουν να καταβάλει ένα μεγάλο χρηματικό ποσό για την απελευθέρωση των αιχμαλώτων.

Όμως, οι Σουλιώτες, που είχαν ήδη αρχίσει να αντιμετωπίζουν προβλήματα εσωτερικής συνοχής, απομονώθηκαν σταδιακά από τους υπόλοιπους Έλληνες.

Το γεγονός αυτό εκμεταλλεύτηκε ο Αλή πασάς, ο οποίος το 1803 κατόρθωσε, ύστερα από μακρά πολιορκία και προδοσία, να υποτάξει τους Σουλιώτες.

Ο τραγικός επίλογος της ηρωικής αντίστασης των κατοίκων της περιοχής γράφτηκε στις 13 Δεκεμβρίου 1803 στο λόφο Κούγκι (Κούγγι), όπου ο θρυλικός ιερομόναχος και αγωνιστής Σαμουήλ βρήκε μαζί με τους λιγοστούς συντρόφους του ηρωικό θάνατο, προβαίνοντας στην ανατίναξη της πυριτιδαποθήκης που υπήρχε στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής.

Κυνηγημένοι από τις δυνάμεις του Αλή πασά, ορισμένοι Σουλιώτες κατάφεραν πολεμώντας να φθάσουν στα Ιόνια Νησιά.

Όμως, οι περισσότεροι βρήκαν τραγικό θάνατο στη μονή Σέλτσου της Άρτας και στο Ζάλογγο της Πρέβεζας.

Σουλιώτες οπλαρχηγοί και πολεμιστές έλαβαν μέρος στην Επανάσταση του 1821.

Όσοι επισκέπτονται σήμερα το Σούλι βλέπουν τα παλαιά πηγάδια και την εκκλησία του Αγίου Δονάτου, σε λόφο πάνω από το χωριό, με πανοραμική θέα.

Κάθε χρόνο τελούνται εκδηλώσεις τιμής και μνήμης (αναπαράσταση της ανατίναξης, επιμνημόσυνη δέηση, προσκλητήριο πεσόντων, κατάθεση στεφάνων κ.λπ.) για το ολοκαύτωμα του Σουλίου και τη θυσία του καλόγερου Σαμουήλ και των Σουλιωτών υπέρ της ελευθερίας.

Στα αξιοθέατα της ευρύτερης περιοχής συμπεριλαμβάνονται το κάστρο της Κιάφας, χτισμένο από τον Αλή πασά, η γέφυρα του ποταμού Τσαγκαριώτικου, καθώς και το επιβλητικό τοπίο στη διαδρομή από τη Γλυκή προς το Σούλι (τραχείς ορεινοί όγκοι, άλλοτε γυμνοί κι άλλοτε δασωμένοι).

Τέλος, στα Όρη του Σουλίου είναι χτισμένα τα γραφικά χωριά Τσαγγάρι (με την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου), Αυλότοπος (με την εκκλησία της Αγίας Κυριακής), Κουκουλιοί και Φροσύνη.