Από τα πρωταπριλιάτικα αστεία, στα fake news 

Τι μπορεί να συνιστά πρωταπριλιάτικο αστείο στην εποχή των fake news; Εύλογο το ερώτημα, σε αυτή τη συγκυρία. Και το εξετάσει o Economist σε άρθρο του, με μοναδικό τρόπο.

Είναι άραγε ανεύθυνο να κάνει κάποιος φάρσες, αναρωτιέται ο συντάκτης του άρθρου, όταν όλο και περισσότεροι πια πιστεύουν σε θεωρίες συνομωσίας, όπως π.χ. ότι ο Μπιλ Γκέιτς θα μας εμφυτεύσει νανοσωματίδια, μέσω των εμβολίων;

Ή μήπως φέτος μπορεί να έχουμε παραπάνω όρεξη για λίγη καλοπροαίρετη εξαπάτηση, τώρα που ο Ντόναλντ Τραμπ δεν «βομβαρδίζει» τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με δεκάδες ψευδείς ισχυρισμούς κάθε ημέρα;

Υπάρχουν άλλωστε κάποιες φάρσες ή και απάτες, που έχουν μείνει αξεπέραστες στο πέρασμα του χρόνου, ασχέτως εάν αργότερα αποκαλύφθηκαν, ορισμένες μάλιστα έπειτα από πολλές δεκαετίες.

Για του λόγου το… αληθές, λοιπόν, ιδού οι πιο αμίμητες, κατά τον Economist, που έγιναν πριν από δεκαετίες ή ακόμη και αιώνες και αποκάλυψαν ορισμένες ενοχλητικές αλήθειες.

Η ιστορία του Ιόλο Μόργκανουγκ, 1770

Εάν η προσωπική ιστορία σας δεν σας ικανοποιεί, μπορείτε πάντα να την επινοήσετε. Κι αυτό ακριβώς έκανε στα τέλη του 18ου αιώνα ο Έντουαρντ Γουίλιαμς.

Λιθοδόμος από τη Νότια Ουαλία, οργάνωσε το 1972, σε ένα σπίτι στο Νότιο Λονδίνο, την ιδρυτική συνάντηση των «Gorsedd of the Bards»: μιας κοινότητας ποιητών, συγγραφέων, μουσικών και άλλων, που άφησαν το στίγμα τους στην πολιτιστική και δημόσια ζωή στην Ουαλία.

Από εκείνη τη συνάντηση, ο Έντουαρντ ο λιθοδόμος βγήκε θριαμβευτικά «αναγεννημένος» ως Ιόλο Μόργκανουγκ: αρχαιοδίφης, ποιητής και αυθεντία στη μεσαιωνική ουαλική λογοτεχνία.

Τελικά, το 1920, έναν αιώνα μετά το θάνατό του, αποκαλύφθηκε ότι είχε πλαστογραφήσει μεγάλο μέρος του υλικού στο οποίο είχε στηρίξει την αυθεντία του, επηρεάζοντας βαθιά την ουαλική μουσική και τέχνη.

Ο Άνθρωπος του Πίλτνταουν, 1912

Δικηγόρος στο επάγγελμα και ερασιτέχνης παλαιοντολόγος από χόμπι, ο Τσαρλς Ντάσον ισχυρίστηκε το 1912 ότι ανακάλυψε τον «Άνθρωπο του Πίλτνταουν».

Του έδωσε το όνομα του χωριού στο Σάσσεξ της Αγγλίας, στα εδάφη του οποίου υποτίθεται ότι βγήκε τα απολιθώματα μέρους του κρανίου και της γνάθου ενός προγόνου του ανθρώπινου είδους.

Τελικά, πολλά χρόνια αργότερα, κατά τη δεκαετία του 1950 και χάρη στις νέες τεχνικές που είχαν πια αναπτυχθεί, διαπιστώθηκε ότι το εύρημα δεν ήταν παρά μία σύνθεση από οστά ενός άνδρα που έζησε τον Μεσαίωνα κι ενός ουρακοτάγκου.

Κοντολογίς, επρόκειτο για μεγάλη απάτη, που για δεκαετίες είχε διχάσει στους ειδικούς στην παλαιοανθρωπολογία.

Ακριβώς ως τέτοια συνέχισε μετέπειτα να εκτίθεται στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου, ως δείγμα ενός κακού “παντρέματος” της επιστημονικής περιέργειας και ερασιτεχνικών φαντασιώσεων.

Η αψεγάδιαστη εξαπάτηση του Μπρούνο Χατ, 1929

Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι οι απομιμήσεις έργων τέχνης δεν έχουν καμιά αξία. Το αποδεικνύει, άλλωστε, ο πίνακας-φάρσα «Still Life with Pears» του Μπρούνο Χατ, του 1929, ο οποίος δημοπρατήθηκε από τον οίκο Sotheby’s το 2009.

Γνωστός υποτίθεται σε ελάχιστους, ο Μπρούνο Χατ φερόνταν ότι ήταν ένας αυτοδίδακτος ζωγράφος από τη Γερμανία, που αργότερα έζησε σε ένα χωρικό στο Δυτικό Σάσεξ και έκανε την πρώτη του έκθεση το καλοκαίρι του 1929, στο Λονδίνο.

Λίγο αργότερα, αποκαλύφθηκε ότι η έκθεση ζωγραφικής ήταν στην πραγματικότητα η φάρσα μιας παρέας, υπό την επιμελητεία του Μπράιαν Χάουαρντ, ο οποίος στα τέλη του 1940 στρατολογήθηκε από την MI5. Κι έτσι έκανε την τέχνη του στην εξαπάτηση, καριέρα.

Η φωτογραφία του τέρατος του Λοχ Νες, 1934

Αυτή υποτίθεται ότι είναι η φωτογραφία της Νέσι, του τέρατος του Λοχ Νες, τραβηγμένη το 1934 από τον γυναικολόγο Ρόμπερτ Γουίλσον. Εξ ου και έγινε γνωστή ως η «φωτογραφία του χειρούργου».

Αποτύπωνε μία τερατόμορφη μυθική μορφή, με μακρύ λαιμό και μικρό κεφάλι, που όπως πολλά χρόνια αργότερα αποδείχθηκε δεν ήταν παρά απάτη.

Ο Γουίλσον, όπως προέκυψε, είχε σφηνώσει ένα σκαλιστό ξύλινο κεφάλι σε ένα πλαστικό υποβρύχιο παιχνίδι.

Όπως και να έχει, ο μύθος του τέρατος του Λοχ Νες παραμένει μέχρι και σήμερα ζωντανός, αποφέροντας έως και 41 εκατομμύρια λίρες έσοδα ετησίως στην οικονομία της Σκωτίας.

Η αρειανή εισβολή και «Ο Πόλεμος των Κόσμων», 1938

Ο Όρσον Ουέλς ουδέποτε είπε ότι η ραδιοφωνική, παραστατική του ανάγνωση του κλασσικού μυθιστορήματος επιστημονικής φαντασίας του Χ. Τζ. Γουέλς «Ο Πόλεμος των Κόσμων» ήταν μία κανονική αρειανή εισβολή.

Πολλοί, ωστόσο, από όσους άκουσαν εκείνη την ραδιοφωνική προσαρμογή του 1938 πίστεψαν ακριβώς αυτό.

Ο διάβολος κρυβόταν στις λεπτομέρειες της παραγωγής του Mercury Theatre on the Air, που περιελάμβανε ακόμη την υποτιθέμενη ζωντανή μετάδοση δημοσιογράφου του CBS από την εισβολή των εξωγήινων στο Νιου Τζέρσεϊ.

Δημοσιεύματα της εποχής ανέφεραν ότι τουλάχιστον 20 οικογένειες στο Νιούαρκ εγκατέλειψαν έντρομες τα σπίτια τους, για να σωθούν.

Την επόμενη ημέρα, ένας φωτογράφος της New York Daily News τράβηξε την παραπάνω φωτογραφία, με τον 76χρονο αγρότη Γουίλιαμ Ντοκ να έχει κρυφτεί σε μία αποθήκη, κρατώντας μία καραμπίνα.

Με τα χρόνια, ακόμη και αυτή η φωτογραφία περιβλήθηκε τον δικό της μύθο, ότι ο Ντοκ πυροβόλησε τον υδατόπυργο του γείτονά του, νομίζοντας ότι ήταν διαστημόπλοιο από τον Κόκκινο Πλανήτη.

Και για όλα αυτά, να φανταστεί κανείς, αρκούσε μία ραδιοφωνική εκπομπή…

Τα… μακαρονόδεντρα, 1957

Το 1957, οι παραγωγοί της εκπομπής Panorama του BBC, «ναυαρχίδας» του βρετανικού δικτύου, είχαν τη φαεινή ιδέα να φτιάξουν ένα ρεπορτάζ από ένα αλπικό δάσος στη νότια Ελβετία, με την υποτιθέμενη συγκομιδή τεράστιων ποσοτήτων έτοιμων, μαγειρεμένων μακαρονιών από τα… δέντρα.

Πολλοί τηλεθεατές κατάπιαν τη φάρσα αυτή «αμάσητη».

Γεγονός, υπογραμμίζει ο Economist, που αποκάλυψε δύο πράγματα για το βρετανικό κοινό της εποχής.

Πρώτον, πόσο μεγάλη εμπιστοσύνη είχε ειδικά στο BBC. Και δεύτερον, πόσο γαστρονομικά… στενόμυαλο ήταν.

Τα ημερολόγια του Χίτλερ, 1983

Στις 25 Απριλίου του 1983, το γερμανικό περιοδικό Stern οργάνωσε έκτακτη συνέντευξη τύπου στο Αμβούργο, για να παρουσιάσει μία μεγάλη δημοσιογραφική ανακάλυψη: τα προσωπικά ημερολόγια του Χίτλερ, συνολικά 62 τόμων. Γρήγορα, όμως, αποδείχθηκε ότι ήταν πλαστά, προκαλώντας και ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα στη Γερμανία.

Υπεύθυνος για την πλαστογραφία ήταν ο Κόνραντ Κούγιαου, ζωγράφος από την Στουτγάρδη, ο οποίος καταδικάστηκε για απάτη. Το ίδιο συνέβη και με τον ρεπόρτερ του Stern, Γκερντ Χάιντεμαν, ο οποίος αποκαλύφθηκε μετέπειτα πως ήταν λάτρης των ναζί.

Ο Βρετανός ιστορικός και μελετητής του Χίτλερ, Χιου Τρέβορ-Ρόπερ, που θα μιλούσε στη συνέντευξη τύπου ως ένας εκ των ειδικών που πιστοποιούσαν τη γνησιότητα των ημερολογίων, έχασε κάθε υπόληψη.

Ο μοναδικός που βγήκε αλώβητος από αυτή την ιστορία ήταν ο Ρούπερτ Μέρντοχ, μεγιστάνας των ΜΜΕ και ιδιοκτήτης των Sunday Times, που είχαν κλείσει συμφωνία συμμετοχής στην έκδοση των υποτιθέμενων χιτλερικών ημερολογίων.

«Σε τελική ανάλυση», είχε πει τότε Μέρντοχ, «δουλεύουμε στην βιομηχανία της ψυχαγωγίας».

H φάρσα του «Ciao!», 1993

Το 1977, η βρετανική εφημερίδα The Guardian κυκλοφόρησε ένα επτασέλιδο πρωταπριλιάτικο αφιέρωμα, για το νησί Σαν Σερίφε, που όπως τελικά προέκυψε ανήκε μόνο στη φαντασία των συντακτών του άρθρου.

Το 1993, ο Guardian επανέλαβε το πρωταπριλιάτικο εγχείρημα, αυτή τη φορά με ένα ένθετο που είχε ονομάσει Ciao!, με φωτογραφίες του Γάλλου φιλόσοφου και θεμελιωτή της αποδόμησης, Ζακ Ντεριντά, να ποζάρει με φόντο κουρτίνες Laura Ashley και να αποδομεί τα όρια μεταξύ αλήθειας και φαντασίας.

Το μαγαζακι της ένοπλης φρίκης, 2015

Μία ομάδα ακτιβιστών κατά της οπλοκατοχής στις ΗΠΑ αποφάσισε να περάσει με ανορθόδοξο τρόπο από τα λόγια στην πράξη, στήνοντας μία ηθική παγίδα για τους μελλοντικούς ιδιοκτήτες όπλων.

Άνοιξε, λοιπόν, ένα οπλοπωλείο στο Μανχάταν, βάζοντας πάνω σε κάθε όπλο μία ετικέτα, με λεπτομέρειες του ένοπλου περιστατικού, στο οποίο είχε ήδη χρησιμοποιηθεί.

Σε ένα ημι-αυτόματο αναγραφόταν ότι ένα δίχρονο παιδί είχε σκοτώσει με αυτό κατά λάθος τη μητέρα του, στο Άινταχο. Η ετικέτα πάνω σε ένα Bushmaster XM15-E2S έγραφε ότι με αυτό σκοτώθηκαν  20 μαθητές σε δημοτικό σχολείο.

Με κάμερες κλειστού κυκλώματος, οι ακτιβιστές κατέγραφαν τις αντιδράσεις των υποτιθέμενων πελατών τους και χρησιμοποίησαν τις εικόνες για να δημιουργήσουν ένα διαφημιστικό σποτ κατά της οπλοκατοχής.

Οι περισσότεροι πελάτες έδειχναν να προβληματίζονται. Κάποιοι άλλοι, πιο κυνικοί, προτίμησαν -βολικά για τους ίδιους- να πιστέψουν ότι οι αναγραφόμενες τις ταμπέλες φρικαλεότητες ήταν, απλά, μία φάρσα.