Το πράσινο μέλλον ενός ιστορικού βιομηχανικού συγκροτήματος και η μνήμη ενός φωτισμένου δημάρχου

Το νέο υπερτοπικό πάρκο στις Ανατολικές Συνοικίες της Αθήνας στο χώρο των εγκαταστάσεων του ιστορικού εργοστασίου της ΠΥΡΚΑΛ που θα φιλοξενήσει συγκεντρωμένες υπηρεσίες 9 υπουργείων και άλλων οργανισμών, που ανακοίνωσε το πρωί του Σαββάτου ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, θα έχει ήδη αποκτήσει το όνομα του: Πάρκο «Ανδρέας Λεντάκης».

Αλλά, ποιος ήταν ο Ανδρέας Λεντάκης; Και γιατί χαρακτηρίζεται ως ιστορικό το εργοστάσιο της ΠΥΡΚΑΛ;

Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από τη αρχή, ξεκινώντας από τον τόπο που θα φιλοξενήσει αυτή τη μεγάλη παρέμβαση στην πόλη που θα σηματοδοτήσει δίχως άλλο μια εμβληματική επένδυση αστικής ανάπτυξης.

Ο τόπος είναι οι εγκαταστάσεις του παλιού εργοστασίου της ΠΥΡΚΑΛ. Μια επωνυμία που μας πηγαίνει πίσω στο χρόνο και έχει άμεση σχέση με τη βιομηχανική ιστορία αυτής της χώρας.

Στο site του Ιδρύματος Μποδοσάκη διαβάζω: «Η ιστορία της Εταιρίας Ελληνικού Πυριτιδοποιείου & Καλυκοποιείου αρχίζει ήδη από το 1908, όταν η μικρή εταιρία όπλων και φυσιγγίων των Αδελφών Μαλτσινιώτη συγχωνεύθηκε με το Ελληνικό Πυριτιδοποιείο Χημικών & Βιομηχανικών Προϊόντων.

Το 1924, η Ελληνική Κυβέρνηση δια της Εθνικής Τράπεζας επιχειρεί να επαναδραστηριοποιήσει την εταιρία με τη συμμετοχή σ’αυτήν της Εθνικής Τράπεζας, της Τράπεζας Βιομηχανίας και του Μποδοσάκη. Η προσπάθεια όμως αυτή αποτυγχάνει.»

Τον Ιανουάριο του 1934, ο τότε Διοικητής της Εθνικής Δροσόπουλος κάλεσε τον Μποδοσάκη και του ζήτησε να αναλάβει την εταιρία. Μετά από σκληρή διαπραγμάτευση, η Εθνική συμφώνησε να του μεταβιβάσει την κυριότητα των μετοχών της στην ΠΥΡΚΑΛ. Από τη στιγμή που τα δύο μέρη κατέληξαν σε συμφωνία, ο Μποδοσάκης άρχισε την αναβίωση της ΠΥΡ-ΚΑΛ.

Η πρώτη περίοδος λειτουργίας της μέχρι την έναρξη του Β Παγκοσμίου Πολέμου, υπήρξε κερδοφόρα, δεδομένου ότι όλες οι ευρωπαϊκές χώρες είχαν αρχίσει τις πολεμικές προετοιμασίες, και η ζήτηση για πολεμικό υλικό ήταν ιδιαίτερα αυξημένη. Πολύ σημαντικές εξαγωγές πραγματοποιήθηκαν με αποδέκτη τη νόμιμη Κυβέρνηση της Ισπανίας, που είχε εμπλακεί σε εμφύλιο πόλεμο.»

Στην Ελλάδα όμως, η στάση των Ενόπλων Δυνάμεων ήταν εχθρική προς τον Μποδοσάκη. Οι στρατιωτικοί αμφισβητούσαν την ποιότητα των προϊόντων της ΠΥΡ-ΚΑΛ και συχνά προμηθευόντουσαν πυρομαχικά από το εξωτερικό, παρά την αναγνωρισμένη διεθνώς ποιότητα των προϊόντων της εταιρίας.

Ο Μποδοσάκης όμως, δεν άφησε τη βιομηχανία να υπολειτουργεί. Συνέχισε την παραγωγή με εντατικούς ρυθμούς, δημιουργώντας υψηλά αποθέματα που αποδείχθηκαν σωτήρια όταν ξέσπασε ο ελληνοϊταλικός πόλεμος, οπότε φάνηκε πόσο σωστή ήταν η πρωτοβουλία του.

Στις αρχές του 1941, όταν πλέον η γερμανική εισβολή ήταν προ των θυρών, ο Μποδοσάκης ζητούσε επίμονα από την Κυβέρνηση να φυγαδεύσει τον εξοπλισμό της ΠΥΡ-ΚΑΛ στη Μέση Ανατολή, προκειμένου να μην πέσει στα χέρια των Γερμανών. Η έγκριση δόθηκε όταν πια ήταν πολύ αργά… Οι κατακτητές, με την άφιξή τους στην Ελλάδα, έσπευσαν να απογυμνώσουν το εργοστάσιο και να μεταφέρουν τα πάντα στη Γερμανία…

Μεταπολεμικά, η λειτουργία της ΠΥΡ-ΚΑΛ ξανάρχισε το 1951 με την είσοδο της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ. Χάρη στις συνεχόμενες παραγγελίες του ΝΑΤΟ και την προτροπή του Παπάγου, ο Μποδοσάκης πραγματοποίησε μεγάλη επένδυση εκσυγχρονισμού της βιομηχανίας, που ολοκληρώθηκε το 1954.

Ωστόσο, η μεταπολεμική περίοδος για την ΠΥΡ-ΚΑΛ δεν είχε την αναμενόμενη ευτυχή έκβαση. Ίσως, γιατί η χρήση πολεμικού υλικού μειώθηκε θεαματικά με το τέλος του πολέμου, αλλά και γιατί η Ελλάδα, όπως και άλλα κράτη, ήταν πλέον δέσμια του μεταπολεμικού κλίματος του Ψυχρού Πολέμου, οπότε και η πολεμική βιομηχανία της δεν είχε πλέον τη δυνατότητα ελεύθερων επιλογών όσον αφορά την αγορά και πώληση πολεμικού υλικού.

Εξάλλου, ο κρατικός παρεμβατισμός ήταν έντονος, γιατί το κράτος ανέκαθεν εκδήλωνε την πρόθεση να θέσει υπό τον απόλυτο έλεγχό του την πολεμική βιομηχανία της χώρας. Τελικά, μετά από μια δύσκολη μεταπολεμική πορεία, η ΠΥΡ-ΚΑΛ κρατικοποιήθηκε το 1981».

Η πορεία της ήταν άμεσα συνδεδεμένη με την διαδρομή του Οργανισμού για τις Προβληματικές Επιχειρήσεις του Ιδιωτικού Τομέα. Χρόνια μετά την κρατικοποίηση της και πιο συγκεκριμένα, το 2004, συγχωνεύτηκε με την κρατική ΕΒΟ, στο πλαίσιο αναδιοργάνωσης της συνολικά προβληματικής αμυντικής βιομηχανίας, δημιουργώντας έτσι την ΕΑΣ (Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα).

Όταν το 1978 ο Ανδρέας Λεντάκης εκλέγεται δήμαρχος Υμηττού η ΠΥΡΚΑΛ έχει πάρει για τα καλά την κάτω βόλτα…

Οι λόγοι είναι πολλοί και δεν έχουν άμεση σχέση με τις ίδιες τις δυνατότητες της. Οι κυβερνητικές επιλογές, οι κομματικές σκοπιμότητες, οι συνδικαλιστικές προτεραιότητες κλπ διαμορφώνουν ένα ασφυκτικό πλαίσιο για την ανάπτυξη της επιχειρηματικής δράσης μιας ιδιωτικών συμφερόντων εταιρείας του αμυντικού τομέα.

Ο Ανδρέας Λεντάκης, μια εμβληματική μορφή της δημοκρατικής και ανανεωτικής αριστεράς στη χώρα μας με το παράδειγμά του έδειξε τον δρόμο για μια διαφορετική προσέγγιση του θεσμού της Τοπικής Αυτοδιοίκησης μέσα από δημιουργικές πρωτοβουλίες που έμειναν στο χρόνο π.χ φτιάχνει το πρώτο ΚΑΠΗ, δημιουργεί το διαδημοτικό Φεστιβάλ Βράχων, αγκαλιάζει την ιδέα του Ελεύθερου Ανοικτού Πανεπιστημίου.

Αλλά, πολύ πριν ο Λεντάκης γίνει δήμαρχος Υμηττού – το 1978 εκλέγεται για πρώτη φορά και επανεκλέγεται το 1982 και το 1986- το όνομα του αλλά και η δράση του κάθε άλλο παρά άγνωστη είναι. Είναι ο Ανδρέας της ταράτσας στο τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη.

«Χτυπούν το βράδυ στην ταράτσα τον Ανδρέα
μετρώ τους χτύπους το αίμα μετρώ
πίσω απ’ τον τοίχο πάλι θα `μαστε παρέα
τακ τακ εσύ τακ τακ εγώ
Που πάει να πει
σ’ αυτή τη γλώσσα τη βουβή
βαστάω γερά, κρατάω καλά».

Ο Ανδρέας Λεντάκης ήταν μέλος της παράνομης ΕΠΟΝ τα πρώτα μετεμφυλιακά χρόνια για να ενταχθεί στη συνέχεια στη νεολαία της ΕΔΑ και να είναι μέλος του κεντρικού ιδρυτικού πυρήνα τόσο της Δημοκρατικής Κίνησης Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης όσο και της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη στο πλευρό του Μίκη Θεοδωράκη.

Αμέσως μετά το πραξικόπημα των κολονέλων της 21ης Απριλίου θα περάσει στη παρανομία ως μέλος του ΠΑΜ και όταν συλληφθεί θα μεταφερθεί στο κολαστήριο της Μπουμπουλίνας όπου θα υποστεί βασανιστήρια που δεν χωρά ανθρώπινος νους.

Στο site του Ιδρύματος Πολιτισμού & Εκπαίδευσης «ΑΝΔΡΕΑΣ ΛΕΝΤΑΚΗΣ» βρήκα μια ομιλία του Μίκη Θεοδωράκη για τον Ανδρέα Λεντάκη. Ακολουθεί ένα μικρό απόσπασμα: «Γνώρισα τον Ανδρέα Λεντάκη στα 1963, λίγες μέρες μετά τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη, όταν η ΕΔΑ τον πρότεινε για τη θέση του μέλους της πενταμελούς ηγετικής ομάδας της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη. Από τότε και έως το 1967 ήμασταν αχώριστοι και μπορώ να πω ότι με κανέναν άλλον δεν ταίριαζαν τόσο πολύ οι ιδέες μας, τόσο για την τρέχουσα πολιτική όσο και για το όραμα της μελλοντικής Ελλάδας.

Μετά τη Χούντα υπήρξε ιδρυτικό μέλος του Πατριωτικού Αντιστασιακού Μετώπου, με αποτέλεσμα να βρεθούμε σε γειτονικά κελιά στο τέταρτο πάτωμα της Γενικής Ασφάλειας στην οδό Μπουμπουλίνας κάτω από την φοβερή ταράτσα, όπου τον βασάνισαν. Από κείνη την περίοδο προέκυψε και το τακ-τακ του τραγουδιού ‘Το σφαγείο’, που μαζί με άλλα τρία δημιούργησαν τον κύκλο τραγουδιών ‘Τα τραγούδια του Ανδρέα’, ένα ελάχιστο δείγμα της αγάπης και του θαυμασμού μου στο πρόσωπό του. Μετά από λίγο καιρό, τα 1969-70 βρεθήκαμε δεσμώτες στο στρατόπεδο Ωρωπού.

Στην Μεταπολίτευση, στα 1976, ιδρύσαμε μαζί το Κίνημα Πολιτισμού και Ειρήνης και αργότερα συμμετείχαμε στην ίδρυση της Νέας ΕΔΑ μαζί με τον Ηλία Ηλιού και τον Μανώλη Γλέζο. Μετά και μέσα στην δίνη των γεγονότων οι δρόμοι μας χώρισαν, πράγμα που το θεωρούσα και το θεωρώ ως ένα από τα πιο βαρειά πλήγματα στη ζωή μου».

Στο site του Ιδρύματος Λεντάκη φιλοξενείται ένα εκτενές βιογραφικό του. Από εκεί αντιγράφω:

«Έλληνας της διασποράς με ρίζες από την Κάρπαθο και την Κρήτη. Γεννήθηκε το 1935 στην Αντίς Αμπέμπα της Αιθιοπίας, όπου και τελείωσε το Γυμνάσιο το 1953 έχοντας αριστεύσει. Tο ίδιο έτος ήρθε στην Αθήνα για πρώτη φορά στα 18 του χρόνια ως υπότροφος της Ελληνικής Κοινότητας. O Ανδρέας Λεντάκης περάτωσε τις σπουδές του στο Ιστορικό και Αρχαιολογικό τμήμα της Φιλοσοφικής, διακρινόμενος για την κοινωνική του παρουσία και τους αγώνες του στο φοιτητικό κίνημα, (εξαιτίας των οποίων του αφαίρεσαν σύντομα την υποτροφία), αλλά και για τους γνωστικούς προβληματισμούς τoυ. Η γλωσσομάθεια τoυ είναι χαρακτηριστική. Mιλούσε άπταιστα, εκτός της ελληνικής, την αγγλική, γαλλική, ισπανική, ιταλική και αιθιοπική γλώσσα και ήταν βαθύς γνώστης της αρχαιοελληνικής και λατινικής γραμματείας».

Ο Λεντάκης εκλέγεται βουλευτής του Συνασπισμού το 1989 και επανεκλέγεται το 1990. Τον Ιούλιο του 1993 παραιτήθηκε από βουλευτής και από πρόεδρος της ΕΔΑ και προσχώρησε στο νεοσύστατο κόμμα της Πολιτικής Άνοιξης. Εξελέγη βουλευτής (πρώτος σε σταυρούς) τον Οκτώβριο του 1993 και ήταν κοινοβουλευτικός της εκπρόσωπος. Πεθαίνει πολύ νέος – μόλις 60 ετών- από ανακοπή καρδιάς το 1997 (20 Μαρτίου).

Η ΠΥΡΚΑΛ και ο Ανδρέας Λεντάκης, ο τόπος και η ιστορία, το παρόν και το μέλλον.

Στο primeminister.gr διαβάζω: «Η παρέμβαση θα απελευθερώσει κοινόχρηστους χώρους για τους πολίτες, δημιουργώντας ένα πάρκο 80 στρεμμάτων κάτι που αποτελούσε εδώ και δεκαετίες αίτημα των κατοίκων. Παράλληλα θα εξοικονομηθεί πάνω από 1 δισ. ευρώ σε βάθος χρόνου, βάσει των μισθωμάτων που πληρώνει σήμερα το Δημόσιο σε 7 έως 8 χρόνια.

»Το σχέδιο το οποίο έχει εκπονήσει η Κυβέρνηση προβλέπει τη δημιουργία ενός καινούργιου πνεύμονα πρασίνου στο κέντρο της πόλης», δήλωσε ο Πρωθυπουργός από τις εγκαταστάσεις της παλιάς ΠΥΡΚΑΛ, που ανήκουν σήμερα στα Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα.

Το έργο αναμένεται να παραδοθεί σε περίπου πέντε χρόνια και η μετεγκατάσταση των κρατικών υπηρεσιών προβλέπεται να γίνει την περίοδο 2025 – 2026. Η επένδυση θα γίνει μέσω ΣΔΙΤ και εκτιμάται πως θα ανέλθει στα 250 εκατομμύρια ευρώ.

Η αξιοποίηση του ακινήτου επιτρέπει την ουσιαστική αναβάθμιση της λειτουργίας πολλών δημόσιων υπηρεσιών, οι οποίες σήμερα είναι διασκορπισμένες σε δεκάδες ενοικιαζόμενα κτίρια, επιβαρύνοντας τα δημόσια ταμεία. Συνάδει, δε, πλήρως με τις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας, δεδομένου ότι η απομάκρυνση του εργοστασίου από τον αστικό ιστό έχει ζητηθεί από το γενικό πολεοδομικό σχέδιο του 1996».