Αίγινα : Από τον Αιακό έως τον Καζαντζάκη

Συνυφασμένη με τα πρώτα θαλασσινά ταξίδια των κατοίκων του λεκανοπεδίου της Αττικής, η Αίγινα είναι ένας τόπος φιλόξενος, με ζηλευτή ιστορική κληρονομιά.

Τους πολυάριθμους επισκέπτες του νησιού του Αργοσαρωνικού, το οποίο προσφέρεται για ολιγοήμερες εξορμήσεις αλλά και για πολυήμερες διακοπές, προσελκύουν η ιστορική πόλη της Αίγινας με τα αρχιτεκτονικά στολίδια και το ρομαντικό ηλιοβασίλεμα, το προσκύνημα του Αγίου Νεκταρίου, η μεσαιωνική Παλαιοχώρα, οι αρχαιολογικοί χώροι και οι παραθεριστικοί οικισμοί.

Λόφοι με πεύκα και χαμηλή βλάστηση, δαντελωτές ακρογιαλιές και εκτεταμένες καλλιέργειες της φημισμένης φιστικιάς Αιγίνης συνθέτουν το ιδιαίτερο τοπίο του νησιού.

Στο διάβα του χρόνου

Σύμφωνα με τη μυθολογική παράδοση, το νησί οφείλει την ονομασία του στη Νύμφη Αίγινα, κόρη του ποτάμιου θεού Ασωπού. Από τον έρωτα του Δία για την Αίγινα γεννήθηκε ο Αιακός, πρώτος βασιλιάς του νησιού και γενάρχης του γένους των Αιακιδών. Η κατοίκηση της Αίγινας ανάγεται στους Προϊστορικούς Χρόνους (4η χιλιετία π.Χ.). Αξιόλογος οικισμός του τέλους της Νεολιθικής Περιόδου, της Πρώιμης και της Μέσης Εποχής του Χαλκού έχει αποκαλυφθεί στη θέση «Κολόνα». Ο οχυρωμένος οικισμός άκμασε και κατά τους Μυκηναϊκούς Χρόνους, όπως αποδεικνύουν τα ανασκαφικά ευρήματα.

Μέλος της Αμφικτιονίας της Kαλαυρείας, η Αίγινα διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στη ναυσιπλοΐα και το εμπόριο στον χώρο της Μεσογείου κυρίως κατά τους Αρχαϊκούς Χρόνους (7ος-αρχές 5ου αιώνα π.X.), ίδρυσε αποικίες και υπήρξε η πρώτη ελληνική πόλη-κράτος που έκοψε δικό της ασημένιο νόμισμα, τον 7ο αιώνα π.X. Ο συνεχής ανταγωνισμός της με την Αθήνα είχε ως αποτέλεσμα την πολεμική σύγκρουση, την ταπεινωτική ήττα της Αίγινας (μέσα 5ου αιώνα π.X.) και την εγκατάσταση στο νησί αθηναίων κληρούχων. Οι επανειλημμένες πειρατικές επιδρομές κατά τους Βυζαντινούς Χρόνους ανάγκασαν τους Αιγινήτες να εγκαταλείψουν τις παράκτιες περιοχές και να ιδρύσουν την Παλαιοχώρα, που υπήρξε έως τα τέλη του 18ου αιώνα το κύριο οικιστικό κέντρο του νησιού. Η Αίγινα έλαβε μέρος στην Ελληνική Επανάσταση και αποτέλεσε την πρώτη έδρα της κυβερνήσεως του νεότερου ελληνικού κράτους (1828).

Η άφαντη θεά

Σε πευκόφυτο ύψωμα με πανοραμική θέα, στο βορειοανατολικό τμήμα της Αίγινας, βρίσκεται το ιερό της Αφαίας.

Ως θεότητα κρητομυκηναϊκής καταγωγής, η Αφαία (Άφα) ταυτίστηκε με την Άρτεμη και λατρεύτηκε στην Κρήτη ως Βριτόμαρτις ή Δίκτυννα. Κατά τη μυθολογία, η Βριτόμαρτις, για να μην πιαστεί στα δίχτυα του έρωτα του βασιλιά της Κρήτης Μίνωος, αναγκάστηκε να καταφύγει στην Αίγινα, όπου και εξαφανίστηκε. Από τότε ονομάστηκε αφαία, δηλαδή άφαντη, αφανέρωτη.

Η λατρευτική δραστηριότητα στη θέση του ιερού της Αφαίας, τοπικής θεάς της γονιμότητας, άρχισε κατά τους Προϊστορικούς Χρόνους (γύρω στο 1300 π.Χ.). Το ιερό γνώρισε περίοδο ακμής κατά τους Αρχαϊκούς Χρόνους, όταν οικοδομήθηκαν στην ίδια θέση (κοντά στον χώρο που συνδέεται με την προϊστορική λατρεία) τρεις ναοί. Ο τρίτος κατά σειρά ναός, ο σωζόμενος δωρικός περίπτερος, οικοδομήθηκε γύρω στο 500 π.Χ. Το ιερό της Αφαίας παρήκμασε οριστικά στις αρχές του 1ου αιώνα π.Χ.

Ο Άγιος Νεκτάριος

Στην καρδιά της Αίγινας δεσπόζει η μονή της Αγίας Τριάδας (Αγίου Νεκταρίου), προσκύνημα με πανελλήνια ακτινοβολία. Η μονή ιδρύθηκε το 1904 από τον μητροπολίτη Πενταπόλεως του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας Νεκτάριο Κεφαλά (1846-1920), τον γνωστό σε όλους θαυματουργό Άγιο Νεκτάριο. Ο ιδρυτής της μονής μόνασε σε αυτήν από το 1908 έως τον θάνατό του, τον Νοέμβριο του 1920. Στις 20 Απριλίου 1961, με Πράξη του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ο Νεκτάριος Κεφαλάς ανακηρύχθηκε άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Στις 9 Νοεμβρίου η Αίγινα γιορτάζει την επέτειο της κοίμησης του Αγίου Νεκταρίου, προστάτη του νησιού. Χιλιάδες πιστοί συμμετέχουν στον εορτασμό, που περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, αρχιερατική θεία λειτουργία και λιτάνευση των τιμίων λειψάνων στους κεντρικούς δρόμους του νησιού.

Το Ελλάνιο όρος

Η μυθολογία αναφέρει ότι ο Αιακός, καρπός του έρωτα του Δία για τη Νύμφη Αίγινα, ανέβηκε στο Ελλάνιο όρος, στο ψηλότερο βουνό του νησιού, για να παρακαλέσει εκ μέρους όλων των Ελλήνων τον πατέρα του να στείλει την πολυπόθητη βροχή ύστερα από την καταστροφική ξηρασία που είχε πλήξει την Ελλάδα.

Ο Δίας ανταποκρίθηκε στην επίκληση του γιου του, και ο ξακουστός για τη δικαιοσύνη του αιγινήτης βασιλιάς, θέλοντας να τον ευχαριστήσει, ίδρυσε στην κορυφή του βουνού ιερό αφιερωμένο στον Ελλάνιο Δία.

Όσοι επισκέπτονται σήμερα την Αίγινα και αποφασίζουν να γνωρίσουν από κοντά το Ελλάνιο όρος βλέπουν δίπλα στα ερείπια του ιερού του Ελλάνιου Δία την εκκλησία των Ταξιαρχών και, σε μικρή απόσταση από τον αρχαιολογικό χώρο, το ξωκλήσι της Υπαπαντής – Παναγίας Μυρτιδιώτισσας.

Όσοι πάλι αγαπούν τις πεζοπορικές διαδρομές μπορούν να ακολουθήσουν το μονοπάτι που οδηγεί στην κορυφή του Ελλάνιου όρους (υψόμετρο 532). Εκεί, δίπλα στο ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία, θα απολαύσουν την υπέροχη θέα σε ολόκληρη την Αίγινα και στα παράλια της Αττικής.

Η Παλαιοχώρα

Στην ενδοχώρα της Αίγινας βρίσκεται η Παλαιοχώρα, ένας ερειπωμένος μεσαιωνικός οικισμός. Ο λόφος στον οποίον είναι χτισμένη αμφιθεατρικά η Παλαιοχώρα παρουσίασε οικιστική δραστηριότητα ήδη από την αρχαιότητα, συνοικίστηκε δε από τους Αιγινήτες την περίοδο κατά την οποία η πειρατική δραστηριότητα των Αράβων είχε καταστήσει αδύνατη την παραμονή τους στις παράκτιες περιοχές (πιθανώς από τα τέλη του 9ου αιώνα).

Η Παλαιοχώρα, κύριο οικιστικό κέντρο της Αίγινας επί σειράν αιώνων, καταστράφηκε το 1537 από τον τούρκο πειρατή Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα και λεηλατήθηκε το 1654 από τον ενετό ναύαρχο Φραγκίσκο Μοροζίνι. Η εγκατάλειψη του οικισμού άρχισε στα τέλη του 18ου αιώνα, όταν ξεκίνησε η οικοδόμηση της σύγχρονης πρωτεύουσας του νησιού.

Αρκετές από τις αξιόλογες εκκλησίες της Παλαιοχώρας έχουν αποκατασταθεί. Η κορυφή του λόφου της Παλαιοχώρας, όπου βρίσκονται τα ερείπια ενετικού κάστρου (15ος αιώνας) και τα ξωκλήσια του Αγίου Δημητρίου και του Αγίου Γεωργίου, προσφέρει μαγευτική θέα στην αττική γη και στο ηλιοβασίλεμα των αργολικών ακτών.

Ο  Καζαντζάκης

Σημείο αναφοράς στη ζωή του Νίκου Καζαντζάκη (1883-1957), ενός από τους σημαντικότερους πνευματικούς ανθρώπους που έδρασαν κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα εντός και εκτός της ελληνικής επικράτειας, υπήρξε η Αίγινα.

Η επαφή του Καζαντζάκη με το νησί ξεκίνησε τον Μάιο του 1927, όταν απομονώθηκε εκεί για να ολοκληρώσει την «Οδύσσεια». Το 1931, έχοντας επιστρέψει στην Ελλάδα από το εξωτερικό, εγκαταστάθηκε στην Αίγινα και ασχολήθηκε με τη συγγραφή ενός γαλλοελληνικού λεξικού. Το 1933, λόγω οικονομικών δυσκολιών, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Ισπανία, όπου είχε επιχειρήσει να σταδιοδρομήσει από το 1932. Επέστρεψε στην Αίγινα, όπου επιδόθηκε στην τέταρτη γραφή της «Οδύσσειας».

Το 1935 ο Καζαντζάκης προέβη στην αγορά γης στην Αίγινα. Το 1936 ολοκληρώθηκε η κατασκευή του σπιτιού του στο νησί, της πρώτης μόνιμης κατοικίας του.

Το 1937 ο Καζαντζάκης ολοκλήρωσε στην Αίγινα την έκτη γραφή της «Οδύσσειας». Το νησί αποτέλεσε τη μόνιμη έδρα του καθ’ όλη τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Εκεί, απομονωμένος, ο μεγάλος πνευματικός άνδρας εργάστηκε πυρετωδώς, παρά τις στερήσεις της Γερμανικής Κατοχής.

Αφού προηγήθηκε ένα σύντομο πέρασμά του από υπουργικό θώκο, ο Καζαντζάκης αναχώρησε το 1946 για το εξωτερικό. Δυστυχώς, δεν έμελλε να γυρίσει ποτέ ξανά στην πατρίδα, ούτε φυσικά στην αγαπημένη του Αίγινα.