Σπυρίδων Τρικούπης : Ποία τα αιρετά και επαινετά, και ποία τα φευκτά και μεμπτά

Μετά την πρώτην έκδοσιν της Ιστορίας της Ελληνικής Επαναστάσεως εξεδόθησαν διά του τύπου, και εκοινοποιήθησαν και προς εμέ ιδιαιτέρως, διατριβαί και υπομνήματα περί ης διεπραγματεύθην ύλης, και περί τινων χωρίων ή ως ελλειπών ή ως εσφαλμένων.

Περί πολλού ποιούμενος την επί το ακριβέστερον και πληρέστερον διήγησιν των γεγονότων προθύμως παρεδέχθην εν τη δευτέρα ταύτη εκδόσει ό,τι εξ ων εγράφησαν ηύρα ορθόν και άξιον γενικής ιστορίας, τόσω μάλλον καθ’ όσον προς τον σκοπόν κυρίως τούτον εξέδωκα το σύγγραμμά μου ζώσης εισέτι της γενεάς των αγωνιστών· επεμελήθην δε να βελτιώσω και τινα οίκοθεν όπως δεύτεραι μελέται και νέαι έρευναι υπηγόρευσαν.

Επιμελώς και ευσυνειδήτως επιλαβόμενος του έργου μου εξ αυτής της αρχής, απρεπές ενόμισα χάριν παρανενοημένης φιλογενείας ν’ αποκρύψω ή να παραμορφώσω εν τη διηγήσει των συμβάντων τα κακώς έχοντα. Η μη αληθής και μη αμερόληπτος ιστορία είναι αναξία έθνους, ούτινος ο εν μέσω παντοίων δεινών πολυένδοξος και μοναδικός αγών μεγαλύνει τον άνθρωπον, δοξάζει τον καθ’ ημάς αιώνα και ευαγγελίζεται το αίσιον τέρμα τού εισέτι ατελούς μεγάλου έργου.

Αν παντός έθνους ιστορικός χρεωστή να είπη εν παντί καιρώ την αλήθειαν, χρεωστεί υπέρ πάντα άλλον και υπεράλλοτε να την είπη ο εν τοις σημερινοίς καιροίς συγγράφων την ιστορίαν της ελληνικής επαναστάσεως Έλλην και να δείξη δι’ αυτών των πραγμάτων προς τους πασιφανώς οργώντας προς την ελευθερίαν ομογενείς και ομοπίστους ποία τα αιρετά και επαινετά, και ποία τα φευκτά και μεμπτά, «ως είποτε και αύθις τα όμοια καταλάβοι, έχοιεν, προς τα προγεγραμμένα αποβλέποντες, ευ χρήσθαι τοις εν ποσίν».

Σ. Τρικούπης

Εν Λονδίνω, 1860

*Εκ της δευτέρας εκδόσεως του μνημειώδους συγγραφικού πονήματος «Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως», που συνέγραψε ο γεννηθείς στις 8 Απριλίου 1788 Σπυρίδων Τρικούπης, εξέχων μεσολογγίτης πολιτικός, ιστορικός και λόγιος.

Στο τέλος του ανωτέρω προλογικού σημειώματος της δεύτερης έκδοσης της «Ιστορίας της Ελληνικής Επαναστάσεως» ο αείμνηστος Τρικούπης μάς υπενθυμίζει την πραγματεία του Λουκιανού «Πώς δει ιστορίαν συγγράφειν», το μοναδικό συστηματικό έργο για την ιστοριογραφία που έχει σωθεί από την αρχαιότητα (τοποθετείται στο 166 μ.Χ.).

Στο πλαίσιο των συμβουλών του προς τους επίδοξους ιστορικούς, ο Λουκιανός υπογραμμίζει τη σημασία της πολιτικής σκέψης και της συγγραφικής ικανότητας για τον ιδεώδη ιστορικό, στη συνέχεια δε ευθυγραμμίζεται με τον Θουκυδίδη γράφοντας τα ακόλουθα (§ 42):

ο δ᾽ ουν Θουκυδίδης ευ μάλα ταύτ᾽ ενομοθέτησεν και διέκρινεν αρετήν και κακίαν συγγραφικήν, ορών μάλιστα θαυμαζόμενον τον Ηρόδοτον άχρι τού και Μούσας κληθήναι αυτού τα βιβλία. κτήμα τε γάρ φησιν μάλλον ες αεί συγγράφειν ήπερ ες το παρόν αγώνισμα, και μη μυθώδες ασπάζεσθαι αλλά την αλήθειαν των γεγενημένων απολείπειν τοις ύστερον. και επάγει το χρήσιμον και ο τέλος αν τις ευ φρονών υπόθοιτο ιστορίας, ως εί ποτε και αύθις τα όμοια καταλάβοι, έχοιεν, φησί, προς τα προγεγραμμένα αποβλέποντες ευ χρήσθαι τοις εν ποσί.

Δηλαδή: Ο Θουκυδίδης πολύ εύστοχα θέσπισε αυτούς τους κανόνες και διέκρινε τα προτερήματα του ιστορικού από τα ελαττώματα βλέποντας πόσο θαυμάστηκε ο Ηρόδοτος, ώστε τα βιβλία του να ονομαστούν Μούσες. Και λέει ότι έγραψε την ιστορία του περισσότερο για να μείνει αιώνιο κτήμα παρά έργο επίκαιρου διαγωνισμού και ότι δεν προτιμά το μυθικό στοιχείο, αλλά κληροδοτεί στους μεταγενέστερους την αλήθεια των γεγονότων. Αναφέρει ακόμη τη χρησιμότητα της ιστορίας και ποιος πρέπει να είναι ο σκοπός της για κάθε συνετό άνθρωπο, ώστε, αν ποτέ συμβούν και πάλι παρόμοια γεγονότα, θα μπορεί στρέφοντας το βλέμμα προς τα παρελθόντα να αντιμετωπίσει σωστά τα παρόντα.

(Μτφρ Β. Τσακατίκας, πηγή: greek-language.gr)