Σχέδιο Ανάκαμψης : Αλλάζουν τα δεδομένα σε αγορά και οικονομία

«Εργα – Επενδύσεις – Μεταρρυθμίσεις». Οι τρεις αυτές λέξεις που χαρακτηρίζουν το εθνικό σχέδιο ανθεκτικότητας και ανάκαμψης της οικονομίας συμπυκνώνουν ένα πολιτικό σχέδιο με αρχή, μέση και τέλος. Στη πραγματικότητα πρόκειται για ένα συνεκτικό πολιτικό σχέδιο που χωρίς να αγνοεί τους κανόνες του παιχνιδιού στην αγορά – μάλλον το αντίθετο – επιχειρεί να οργανώσει και να διαχειριστεί ένα επενδυτικό πρόγραμμα μεγάλης εμβέλειας (ανάλογο του μεταπολεμικού Σχεδίου Μάρσαλ) όπου τα έργα συνδυάζονται με τις μεταρρυθμίσεις. Σε κάθε περίπτωση, έχουμε να κάνουμε με ώριμα έργα, επιλεγμένες μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις με μοιρασμένο το ρίσκο ανάμεσα στο δημόσιο ταμείο και τον ιδιώτη!

Οπως επισημαίνουν κορυφαίες πηγές μιλώντας στο «Βήμα της Κυριακής» «η ύπαρξη και η λειτουργία του Ταμείου Ανάκαμψης για πρώτη φορά από την εποχή των Κοινοτικών Πακέτων συμβάλλει αποφασιστικά στην αλλαγή παραδείγματος και τη διαμόρφωση διαφορετικών δεδομένων στην αγορά και την οικονομία. Αλλωστε, το Ταμείο δεν σκοπεύει, σε καμία περίπτωση, να λειτουργήσει ως «τροφαντή αγελάδα» διαμοιρασμού επιχορηγήσεων, αλλά ως ένα αποτελεσματικό εργαλείο μόχλευσης κεφαλαίων από την αγορά όπου ιδιώτες επενδυτές και επιχειρηματικοί όμιλοι, τράπεζες και διεθνείς χρηματοδοτικοί οργανισμοί επιλέγουν να αναλάβουν ρίσκο»!

«Μαγιά» για την κινητοποίηση

Μια επένδυση για την ανάπτυξη έξυπνης μονάδας υδροπονίας για παραγωγή ντομάτας στις περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας που αποχαιρετούν τον λιγνίτη ή μια επένδυση στον τομέα της έρευνας και παραγωγής καινοτόμων μπαταριών λιθίου αλλά και μια μεγάλη κίνηση εξαγοράς και συγχώνευσης στην ακτοπλοΐα είναι ορισμένα ενδεικτικά αλλά απολύτως χαρακτηριστικά παραδείγματα για το πού θα κατευθυνθούν τα δάνεια για επενδύσεις του Ταμείου Ανάκαμψης.

Σε κάθε περίπτωση, η επικέντρωση του ενδιαφέροντος στα δάνεια του Ταμείου έχει μια ξεχωριστή σημασία, μια ιδιαίτερη αξία. Ο λόγος ή καλύτερα οι λόγοι είναι δύο:

• Ο ένας εξ αυτών είναι τα 12,7 δισεκατομμύρια ευρώ – από τα σχεδόν 32 δισεκατομμύρια ευρώ του συνόλου των πόρων του Ταμείου – που θα λειτουργήσουν ως «μαγιά» για την κινητοποίηση επενδυτών και κεφαλαίων που στο τέλος της ημέρας μπορούν να φθάσουν να «γεννήσουν» επενδύσεις διπλάσιας τουλάχιστον αξίας από το αρχικό ποσό. Και αυτό γιατί για κάθε 1 ευρώ που θα «φεύγει» από το Ταμείο θα πρέπει να υπάρχει από τους ενδιαφερόμενους επενδυτές (μαζί με τράπεζες και διεθνείς χρηματοδοτικούς οργανισμούς) άλλο ένα ευρώ διαθέσιμο σε πάσα ζήτηση. Αυτή είναι και η βασική προϋπόθεση λειτουργίας του σκέλους των δανείων.
• Ο δεύτερος αφορά τη συμβολή του σκέλους των δανείων για επενδύσεις στα κέρδη του ΑΕΠ. Στην εκτιμώμενη αύξηση κατά 7% του εθνικού μας προϊόντος μέχρι και το 2026, τα δάνεια που θα δοθούν για επενδύσεις συμβάλλουν με ποσοστό κοντά στο 3% (για την ακρίβεια, 2,8%).

Υπάρχει και «άλλος δρόμος»

Αλλά ας ξαναγυρίσουμε στα παραδείγματα. Και τα τρία προαναφερόμενα παραδείγματα – οι επενδύσεις στην έξυπνη υδροπονία και τις καινοτόμες μπαταρίες λιθίου αλλά και μια μεγάλη κίνηση με συγχώνευση και εξαγορά στην ακτοπλοΐα – υπηρετούν έναν ή και περισσότερους από τους 5 βασικούς πυλώνες (πράσινη ανάπτυξη, ψηφιακή μετάβαση, εξωστρέφεια, καινοτομία και μεγέθυνση μέσω εξαγορών, συγχωνεύσεων και συνεργασιών).

Ποιος μπορεί να αρνηθεί πως στην εποχή μας, που έχουν έρθει στην πρώτη γραμμή του ενδιαφέροντος τα έξυπνα συστήματα αποθήκευσης ενέργειας από ΑΠΕ, μια επένδυση στις μπαταρίες λιθίου δεν συμβάλει στην πράσινη ανάπτυξη, την εξωστρέφεια και την καινοτομία; Το ίδιο και με τις μονάδες έξυπνης υδροπονίας, που σε κάθε περίπτωση αποτελούν μια πράσινη επένδυση – ειδικά στις περιοχές που αποχαιρετούν τον λιγνίτη – με υψηλό ποσοστό καινοτομίας. Η τελευταία επένδυση, πέραν όλων των άλλων, θα δείξει ότι υπάρχει και «άλλος δρόμος» για την πρωτογενή παραγωγή από την εισαγωγή ντομάτας από χώρες όπως η Ολλανδία και το Βέλγιο.

Τα παραδείγματα με τις καινοτόμες μπαταρίες λιθίου ή την έξυπνη υδροπονία παραπέμπουν και στην αναγκαιότητα μιας «στροφής» και την υιοθέτηση στην πράξη ενός πολλαπλά διαφορετικού παραγωγικού μοντέλου για την ελληνική οικονομία στην 3η δεκαετία του 21ου αιώνα. Το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας μπορεί και έχει τον τρόπο να το επιβάλει.

Καινοτομία και εξωστρέφεια

Αλλά για τι είδους μοντέλο κάνουμε λόγο; Η απάντηση είναι απλή και καθαρή. Πρόκειται για ένα μοντέλο που να δίνει προβάδισμα στην παραγωγική μονάδα που διαθέτει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά: Mια έξυπνη τεχνολογικά μονάδα που να μπορεί να ενσωματώνει καινοτομία, να υπερασπίζεται και να προωθεί την εξωστρέφεια και να μπορεί να είναι ευέλικτη στις προσαρμογές που απαιτεί το δύσκολο οικονομικό και όχι μόνο περιβάλλον. Το αίτημα για την προσαρμογή στις επιταγές της εποχής, που χαρακτηρίζεται από τις συνέπειες της πανδημίας αλλά και εκείνης που προκαλεί η περιβαλλοντική κρίση/κλιματική αλλαγή, π.χ. μεγάλες φυσικές (επαναλαμβανόμενες) καταστροφές, έχει να κάνει με το ένα από τα δύο συνθετικά του τίτλου του Ταμείου – την Ανθεκτικότητα. Με λίγα λόγια, η σύγχρονη παραγωγική επιχείρηση δεν μπορεί να απέχει από αυτή την προβληματική. Κάθε άλλο. Αλλωστε, οι φορείς της χρηματοδότησης – εμπορικές τράπεζες, διεθνείς χρηματοδοτικοί οργανισμοί – έχουν προσχωρήσει στην υιοθέτηση κριτηρίων ESG, δηλαδή κριτηρίων Περιβαλλοντικών (Environmental), Κοινωνικών (Social) και Εταιρικής Διακυβέρνησης (Governance), στην όλη επενδυτική διαδικασία.

Σε κάθε περίπτωση, η μόχλευση κεφαλαίων είναι και το μυστικό της επιτυχίας του Ελληνικού Σχεδίου και η μόχλευση κεφαλαίων αφορά αποκλειστικά τις ιδιωτικές επενδύσεις με κριτήρια αγοράς.

Ας επαναλάβουμε τις βασικές αρχές:

• H μέγιστη χρηματοδότηση δεν μπορεί να ξεπεράσει το 50%.
• Τα δάνεια θα χορηγηθούν χωρίς κρατικές εγγυήσεις.
• Η συμμετοχή τραπεζών και επενδυτών κατανέμεται τουλάχιστον 30% τράπεζες και διεθνείς χρηματοδοτικοί οργανισμοί και 20% ιδιώτες επενδυτές 20%.
• Χρηματοδότηση μόνο επιλέξιμων έργων στην Πράσινη Ανάπτυξη, Ψηφιακή Μετάβαση, Εξωστρέφεια, Καινοτομία και τη μεγέθυνση επιχειρήσεων μέσω Συγχωνεύσεων, Εξαγορών και Συνεργασιών.
• Το Ταμείο Ανάκαμψης δεν θα έχει άποψη και δεν θα κατευθύνει επενδύσεις, ενώ τα δάνεια στο τέλος της διαδικασίας αξιολόγησης θα δοθούν αποκλειστικά και μόνο μέσω Διεθνών Χρηματοπιστωτικών Ιδρυμάτων (IFIs) και του Τραπεζικού Συστήματος.
• Το ίδιο θα συμβεί και με τα «εργαλεία» της Ελληνικής Αναπτυξιακής Τράπεζας Επενδύσεων, όπως η δημιουργία των νέων Funds Of Funds της εποχής του EquiFund II. Τα funds που θα επιλεγούν στο τέλος του επενδυτικού κύκλου θα χρειαστεί να επιστρέψουν κεφάλαια με αποδόσεις.

Ψηφιακή κατάρτιση στους φαντάρους

Δεν είναι οι «λίγοι», λοιπόν, εκείνοι που ωφελούνται από το τρίπτυχο του Ελληνικού Σχεδίου Ανάκαμψης. «Λίγοι» και πολύ περισσότερο, «πλούσιοι» και «ισχυροί» είναι οι… φαντάροι ή και οι startupers. Κάθε άλλο. 32 εκατομμύρια ευρώ θα κατευθυνθούν από το Ταμείο Ανάκαμψης σε μια επένδυση του μέλλοντος, στην αναβάθμιση ψηφιακών δεξιοτήτων στη στρατιωτική θητεία. Πρόκειται για μια δράση που εντάσσεται στον άξονα για τον Ψηφιακό Μετασχηματισμό του Κράτους και αποτελεί μια καταλυτική παρέμβαση για εκατοντάδες χιλιάδες νέους έλληνες πολίτες που υπηρετούν ή ετοιμάζονται να υπηρετήσουν τη θητεία τους. Η δράση έρχεται να αντιμετωπίσει με παραγωγικό, δημιουργικό τρόπο τον χρόνο της θητείας και να συμβάλει στην απόκτηση δεξιοτήτων που θα είναι χρήσιμες για την επαγγελματική συνέχεια των νέων ανθρώπων.

Το πρόγραμμα θα κινητοποιήσει τις δυνάμεις της παραγωγής

Αλλά ποιους αφορά το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας; Ποιοι θα είναι οι ωφελούμενοι από το τρίπτυχο «Εργα – Επενδύσεις – Μεταρρυθμίσεις» που συμπυκνώνει το περιεχόμενο του Σχεδίου; Τα κόμματα της αντιπολίτευσης έσπευσαν να απαντήσουν ότι αφορά «λίγους», «πλούσιους» και «ισχυρούς». Δεν ξέρω τι πληροφορίες διαθέτουν και τι έχουν κατά νου, αλλά η αλήθεια είναι μία και μόνη: Οποιος, μεγάλος ή μικρός, θελήσει να διεκδικήσει έστω και ένα ευρώ από τα δάνεια του Ταμείου θα πρέπει να έχει βρει και να έχει διαθέσιμο ανά πάσα στιγμή άλλο ένα ευρώ (ένα ευρώ που θα προέρχεται από ίδια διαθέσιμα – τουλάχιστον το 20% – και το υπόλοιπο, από τράπεζες και διεθνείς χρηματοδοτικούς οργανισμούς).

Με λίγα λόγια, θα χρειαστεί να βάλει το χέρι στην τσέπη, να αναλάβει ρίσκο γνωρίζοντας εκ των προτέρων ότι το δάνειο που θα λάβει με σχεδόν μηδαμινό επιτόκιο δεν θα έχει καμία κρατική εγγύηση. Επιπλέον, για τα δάνεια του Ταμείου τον πρώτο λόγο έχουν οι τράπεζες και οι διεθνείς χρηματοδοτικοί οργανισμοί (οι τελευταίοι για τις πολύ μεγάλες επενδύσεις με τα ατελείωτα μηδενικά), οπότε κανένα τηλέφωνο υπουργού ή άλλου διαμεσολαβητή δεν σώζει την κατάσταση.

Ενεργειακές αναβαθμίσεις

Ναι, αλλά τι γίνεται με τους μικρομεσαίους, με όλους εκείνους που δεν έχουν πρόσβαση στον τραπεζικό τομέα; Εκείνοι δεν χρειάζονται να μπουν στη διαδικασία του δανεισμού, αλλά μπορούν να διεκδικήσουν την ένταξή τους σε ένα από τα προγράμματα, όπως για παράδειγμα το «Εξοικονομώ Επιχειρώντας» ή εκείνα του ψηφιακού μετασχηματισμού των μικρομεσαίων επιχειρήσεων.
Ειδικά το πρόγραμμα «Εξοικονομώ Επιχειρώντας» δίνει ένα χέρι βοηθείας μέσα από ενέργειες βελτίωσης της ενεργειακής αποδοτικότητας της λειτουργίας των μικρομεσαίων επιχειρήσεων με στόχο εξοικονόμηση κατ’ ελάχιστον 30%. Στο πλαίσιο του συγκεκριμένου προγράμματος περιλαμβάνονται ενεργειακές αναβαθμίσεις κτιρίων, ενεργειακή αναβάθμιση παραγωγικών διαδικασιών, συστήματα ανάκτησης θερμότητας στο πλαίσιο παραγωγικών διαδικασιών, εγκατάσταση «έξυπνων» ενεργειακών συστημάτων, ηλεκτρικά οχήματα διανομής κ.λπ. Το πρόγραμμα, όπως εκτιμάται, θα κινητοποιήσει δυνάμεις της ελληνικής παραγωγής και θα συμβάλει, πέραν όλων των άλλων, στην τόνωση της απασχόλησης.

Διαμόρφωση θαλάσσιου χωροταξικού σχεδίου

Λίγες ώρες μετά την παρουσίαση του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας – υπό τον τίτλο Ελλάδα 2.0 – συνομιλώντας με ένα στέλεχος της ομάδας των «λίγων του Μαξίμου» (όπως διάβασα σε μια ανακοίνωση κόμματος της ήσσονος αντιπολίτευσης) τον ρώτησα αν μπορεί να μου πει στα γρήγορα ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του τρίπτυχου «Εργα – Επενδύσεις – Μεταρρυθμίσεις» που συμπυκνώνει την ουσία του Σχεδίου. Μετά από δευτερόλεπτα σιωπής τον άκουσα να με παραπέμπει στη διαμόρφωση ενός νέου θαλάσσιου χωροταξικού σχεδίου.
Η συγκεκριμένη δράση αναφέρεται ως μεταρρύθμιση μηδενικού κόστους αλλά τα οφέλη της εδράζονται και στις άλλες δύο συνιστώσες, καθώς το νέο χωροταξικό της θάλασσας θα φέρει επενδύσεις και εκείνες έργα. Η μεταρρύθμιση, όπως μπορεί να διαβάσει κανείς στις σελίδες του Σχεδίου, «στοχεύει στην εφαρμογή ενός νέου θαλάσσιου χωρικού σχεδιασμού με στόχο μεταξύ άλλων την προσέλκυση επενδύσεων σε υπεράκτιες Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (υπεράκτιες ανεμογεννήτριες κ.λπ.), που θα αξιοποιήσουν το τεράστιο αιολικό δυναμικό της ελληνικής θαλάσσιας επικράτειας».

Ο συνομιλητής μου όμως μου πρότεινε να κοιτάξω με προσοχή και άλλη μια μεταρρύθμιση – αυτή τη φορά με κόστος – που πέραν της θεσμικής παρέμβασης έχει τη δυνατότητα της κινητοποίησης επιστημονικού δυναμικού σε ευρεία κλίμακα. Πρόκειται για τη δράση για την εκπόνηση πολεοδομικών σχεδίων σε όλη την Ελλάδα. Διαβάζω στο Σχέδιο: «Η κατάρτιση και η επικύρωση πολεοδομικών σχεδίων, θα καλύψουν ολόκληρη τη χώρα οδηγώντας μέσα στην επόμενη πενταετία στην ολοκλήρωση του πολεοδομικού χάρτη της χώρας (σήμερα καλύπτεται μόλις το 20%)». Το κόστος της δράσης υπολογίζεται σε 250 εκατομμύρια ευρώ αλλά το όφελος για την ελληνική κοινωνία θα είναι ανεκτίμητο…