Της Ιφιγένειας Βιρβιδάκη

Είναι πλέον τα πιο συνηθισμένα… σκουπίδια. Οπως χαρακτηριστικά μας είπαν οι εθελοντές της «save your hood» που κάνουν καθαρισμούς σε όλη την Ελλάδα, βρίσκουν μάσκες μιας χρήσης πεταμένες παντού: στα πεζοδρόμια, στους δρόμους, στις παραλίες, μέσα στη θάλασσα, στα πάρκα – ακόμα και πλεγμένες σε κλαδιά δέντρων. Στην καλύτερη περίπτωση, η χρησιμοποιημένη μάσκα βρίσκει τη θέση της στους κοινούς κάδους απορριμμάτων για να οδηγηθεί στους ΧΥΤΑ. Εκεί πρέπει. Γιατί, όπως μας είπε ο πρόεδρος του ΔΣ του Εθνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ) κ. Χιωτάκης: «Δεν ανακυκλώνονται. Αρα πρέπει να τις αποβάλλουμε στους κοινούς κάδους».

 

129 δισ. κάθε μήνα παγκοσμίως

Να δούμε πρώτα-πρώτα για τι ποσότητες μιλάμε. Τεράστιες. Ενα παράδειγμα: σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της τοπικής Greenpeace της Ταϊβάν από τον Φεβρουάριο μέχρι τα μέσα Μαΐου, στο πρώτο κύμα της πανδημίας δηλαδή, στην Ταιβάν παρήχθησαν και χρησιμοποιήθηκαν περίπου 1,3 δισ. χειρουργικές μάσκες.

Πρόσφατες έρευνες, μιλούν για 129 δισ. μάσκες, που χρησιμοποιούνται κάθε μήνα παγκοσμίως – με τις περισσότερες να είναι μιας χρήσης, αποτελούμενες κατά μεγάλο μέρος από πλαστικές μικροΐνες. Πολλοί συγκρίνουν το πρόβλημα με αυτό που δημιουργούν τα πλαστικά μπουκάλια. Μόνο που, αντίθετα με τις μάσκες, το 25% των πλαστικών μπουκαλιών (ιδιαίτερα τα pet, δηλαδή του νερού και του αναψυκτικού) ανακυκλώνονται.

Στοιχεία για τις ποσότητες που χρησιμοποιούμε στην Ελλάδα δεν υπάρχουν. Μπορούμε, όμως, με βάση στοιχεία από αποθήκες και εταιρείες παραγωγής φαρμακευτικών ειδών να κάνουμε έναν υπολογισμό. Αν κάθε φαρμακείο προμηθεύεται κατά μέσο όρο 10 κουτιά των 50 μασκών την εβδομάδα (τουλάχιστον στην Αθήνα), με δεδομένο ότι στη χώρα μας υπάρχουν περίπου 11.000 φαρμακεία, ο αριθμός 5.500.000 μασκών μοιάζει λογικός (χωρίς να υπολογίσουμε όσες πωλούνται σε περίπτερα και σουπερμάρκετ!). Αν πολλαπλασιάσουμε μάλιστα το 5.500.000 επί τα 4 γρ. που ζυγίζει η καθεμία, θα έχουμε μια τάξη μεγέθους του βάρους των σκουπιδιών που, καλώς εχόντων των πραγμάτων, θα οδηγηθούν στις χωματερές και θα υπάρχουν για 400 χρόνια! Μιλάμε φυσικά για όσες έχουν πεταχτεί στους κάδους και όχι στο… περιβάλλον.

 

Περισσότερες μάσκες από μέδουσες

Τα περίφημα «σκουπίδια της COVID», όπως χαρακτήρισε τις μάσκες μιας χρήσης και τα γάντια στέλεχος της Operation Mer Propre (οργάνωσης που δραστηριοποιείται στη Γαλλική Ριβιέρα), ήταν ορατά ήδη από το καλοκαίρι που πέρασε. «Σύντομα θα είμαστε αντιμέτωποι με τον κίνδυνο η Μεσόγειος να έχει περισσότερες μάσκες παρά μέδουσες» πόσταρε μέλος της οργάνωσης στα κοινωνικά δίκτυα, μαζί με βίντεο με εικόνες από μάσκες μπλεγμένες σε φύκια και βρώμικα γάντια επιπλέοντα στη θάλασσα. Επίσης, σε καθαρισμό που έγινε τον Νοέμβριο στις βρετανικές ακτές, στο 30% αυτών βρέθηκαν πλαστικά σκουπίδια, μεγάλο μέρος από τα οποία ήταν μάσκες και γάντια μιας χρήσης. Το θέμα έγινε αντικείμενο και ενός webinar που διοργανώθηκε από το περιβαλλοντικό πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών τέλη Σεπτέμβρη με τίτλο «Μια πανδημία από πλαστικό: webinar για τις συνέπειες του COVID-19 στη Μεσόγειο».

 

Το επόμενο πλαστικό πρόβλημα

Δύο ερευνητές από τα Πανεπιστήμια της Νότιας Δανίας και του Πρίνστον των ΗΠΑ συνειδητοποιώντας την έκταση του προβλήματος κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για το παγκόσμιο περιβάλλον.

Ο Elvis Genbo Xu από το Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου της Νότιας Δανίας και ο Zhiyong Jason Ren από το Τμήμα Πολιτικής και Περιβαλλοντικής Μηχανικής του Πανεπιστημίου Πρίνστον στην πρόσφατη εργασία τους «Πώς θα εμποδίσουμε να γίνουν οι μάσκες το επόμενο «πλαστικό» πρόβλημα», καταγράφουν το θέμα αναζητώντας και καλώντας για εξεύρεση προτάσεων και λύσεων. Οπως χαρακτηριστικά μας ανέφερε στην επικοινωνία μας ο κ. Elvis Genbo Xu: «Αυτό που θέλουμε είναι να γνωρίσουν όσο το δυνατόν περισσότεροι άνθρωποι το πρόβλημα».

ΕΠΙΒΛΑΒΕΙΣ ΟΥΣΙΕΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Οπως αναφέρουν οι δύο ερευνητές, η κοινή μάσκα μιας χρήσης αποτελείται από τρία στρώματα: το εξωτερικό είναι φτιαγμένο από μη απορροφητικό υλικό (π.χ. πολυεστέρα), το ενδιάμεσο από μη υφασμένο υλικό (π.χ. πολυπροπυλένιο ή πολυστερίνη), ενώ το εσωτερικό από απορροφητικό υλικό (π.χ. βαμβάκι). Διαφορετικά πολυμερή χρησιμοποιούνται για την κατασκευή των μασκών, με πιο συχνό το πολυπροπυλένιο. Δεν έχει ίσως σημασία να εμπλακεί κανείς σε χημικούς όρους, το θέμα είναι ότι, όπως υποστηρίζουν οι ερευνητές, η μάσκα που αποβάλλεται στο περιβάλλον μετατρέπεται σε μικροπλαστικά και νανοπλαστικά ενώ, όπως αναφέρουν, δεν αποκλείεται να απελευθερώνει επιβλαβείς χημικούς και βιολογικούς παράγοντες, βαρέα μέταλλα και παθογόνους μικροοργανισμούς στο περιβάλλον, στον υδροφόρο ορίζοντα, στα θαλάσσια οικοσυστήματα κ.λπ.

Οι ανακυκλούμενες και οι ειδικοί κάδοι, πιθανές λύσεις

Κανείς από όσους τονίζουν το πρόβλημα που δημιουργείται για το περιβάλλον δεν αμφιβάλλει ότι η χρήση της μάσκας είναι απαραίτητη για την προστασία από την COVID-19 – δεν τίθεται τέτοιο θέμα. Με τη σκέψη όμως ότι, όπως εκτιμάται, πιθανόν ο κορωνοϊός να μην εξαλειφθεί ποτέ αλλά να παραμείνει σαν ένας ακόμα ιός στο μέλλον στην κοινότητα, οι δύο ερευνητές μιλούν για την ανάγκη να προβληματιστεί η διεθνής κοινότητα, να ερευνήσει και να λάβει μέτρα προτού γεμίσουν οι πεδιάδες, οι θάλασσες, αλλά και οι χωματερές με αυτό το νέο «σκουπίδι». Πρώτα από όλα, θα πρέπει, όπως υποστηρίζουν, να μελετηθούν περαιτέρω οι συνέπειες της απελευθέρωσής τους στο περιβάλλον και να δοθούν σαφείς οδηγίες για την απόρριψή τους – μια σκέψη που «ρίχνουν στο τραπέζι» για προβληματισμό, είναι η δημιουργία ειδικών κάδων. Μια ακόμα πιθανή λύση, κατά τους δύο επιστήμονες, θα μπορούσε να ήταν η δημιουργία ανακυκλούμενων μασκών (κάτι τέτοιο όμως θα ανέβαζε πολύ το κόστος), ενώ υποστηρίζουν και τη χρήση των επαναχρησιμοποιούμενων μασκών (όπως οι υφασμάτινες) καθώς κάτι τέτοιο μειώνει τον αριθμό των μασκών που έχει ανάγκη κάποιος. Θα πρέπει, τονίζουν, να συνεργαστούν επιστήμονες που μελετούν το περιβάλλον, γιατροί, εταιρείες ιατρικών εφοδίων, οργανώσεις που ασχολούνται με τη διαχείριση των αποβλήτων αλλά και το κοινό ώστε να μειωθεί, όσο το δυνατόν, η αρνητική συνέπεια της (απαραίτητης) μάσκας πριν γιγαντωθεί το πρόβλημα και γίνει δύσκολη η αντιμετώπισή του.

Headlines