Υποβαθμίζοντας το ΚΕΘΕΑ: Το μέλλον της απεξάρτησης θα ανήκει στους λίγους

Διά της γραφειοκρατικής οδού επιχειρείται η αποδόμηση του ΚΕΘΕΑ, του οργανισμού που “ματώνει” κάθε μέρα στις γειτονιές της χώρας, βοηθώντας -με ελλείψεις; Ναι, αλλά ουσιαστικά- τα εξαρτημένα άτομα, είτε από ουσίες, είτε από τον τζόγο, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, τις εξαρτήσεις κάθε τύπου. Αφιλοκερδώς κι εδώ βρίσκεται η πηγή της “αναδιοργάνωσης” -σύμφωνα με την διοίκηση-, σταδιακής δε κατάργησης, σύμφωνα με τους εργαζομένους, του ΚΕΘΕΑ.

Αυτές τις ημέρες ο πρόεδρος των εργαζομένων του ΚΕΘΕΑ, κ. Δημήτρης Κολοκάθης, κλήθηκε να εξηγήσει πολλάκις τι σημαίνει αυτή η πολύκροτη “αναδιοργάνωση” του οργανισμού. Έτσι, ενημερωθήκαμε ότι επί της ουσίας οι μονάδες απεξάρτησεις θα μειωθούν, ενώ θα αυξηθούν κατά 50%  τα διοικητικά γραφεία, μειώνοντας τον δρόμο για τους εξαρτημένους, αλλά ανοίγοντάς τον για τα ιδιωτικά θεραπευτήρια.

“Ο ΚΕΘΕΑ δεν έχει ρόλο ιατρικό, δηλαδή θεραπευτικό για το σώμα”, εξηγεί ο κ. Κολοκάθης. Αυτό συμβαίνει γιατί η ιατρική παράμετρος της θεραπείας που αφορά τους τοξικοεξαρτημένους, δηλαδή η αποβολή των ουσιών από το σώμα, δε γίνεται από το ΚΕΘΕΑ, είναι μία διαδικασία που χρήζει -υπό σωστές συνθήκες- ακόμα και ιατρικής παρακολούθησης. Ο ρόλος του ΚΕΘΕΑ είναι η επανένταξη στην “πραγματικότητα” -με ένα ευρύ σχήμα της πραγματικότητας- και στην κοινωνία.

Οι εξαρτημένοι βρίσκουν στο ΚΕΘΕΑ την ψυχολογική υποστήριξη να ξεπεράσουν τον εθισμό και τη ζωή που έχει δομηθεί γύρω από αυτόν: Το κομμάτι της καθημερινότητας που ασχολείται με την ικανοποίηση της ανάγκης. Η διαδικασία της απεξάρτησης δεν μπορεί να είναι μόνο ιατροκεντρική, ειδικά αν αναγνωρίζουμε ότι υπάρχουν εξαρτήσεις πέρα από αυτές στις χημικές ουσίες (συμπεριλαμβανομένου του αλκοόλ).

Εδώ έρχεται και ο ρόλος της επανένταξης στην κοινωνία. Ο σοβαρός εθισμός, ειδικά ο ψυχότροπος και σωματικός εθισμός, νομοτελειακά κατατάσει το άτομο σε ένα κοινωνικό περιθώριο, όπως συμβαίνει με τα σώματα που χρειάζονται/ρυθμίζονται από δυνατές ουσίες: Ο εθισμός στις ουσίες συνδέεται με την λειτουργικότητα του ατόμου όταν δεν τις καταναλώνει. Για χάρη του παραδείγματος, το αντίθετο συμβαίνει με τους σοβαρά ασθενείς: Η ζωή τους ρυθμίζεται από χημικες ουσίες, αλλά καθιστώντας τους μη λειτουργικούς (ή μη ζωντανούς, στην πραγματικότητα) η αποχή από αυτές. Αυτό είναι το ιατρικό κομμάτι. Πάντα, ωστόσο, έχει αντίκτυπο στην κοινωνική ζωή του ατόμου.

Το ΚΕΘΕΑ αναλαμβάνει ακριβώς αυτήν τη δύσκολη ισορροπία ανάμεσα στον κόσμο της εξάρτησης και στη ζωή πέρα από αυτήν, εκεί που πρέπει να επαναλειτουργήσουν οι… εργοστασιακές ρυθμίσεις του εξαρτημένου: Ακόμα κι αν ένας οργανισμός “καθαρίσει” από τις ουσίες, η επιθυμία για χρήση -όπως και η επιθυμία που συνδέεται με όλες τις εξαρτήσεις- δεν φεύγει με μία απλή αποτοξίνωση. Αυτός είναι ο ρόλος του ΚΕΘΕΑ: Να βοηθά το άτομο να επαναπροσδιοριστεί πέρα από την εξάρτηση και να καταφέρει να τοποθετηθεί ξανά στην κοινωνική ζωή, “καθαρό” πλέον, όχι από τις ουσίες, αλλά από την επιθυμία. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι από τον ετεροκαθορισμό που προκαλεί η εξάρτηση, το άτομο πετυχαίνει τον αυτοπροσδιορισμό και την επανένταξη.

Η ιδιωτικοποίηση της απεξάρτησης

Αποδυναμώνοντας τον ΚΕΘΕΑ, η υπόθεση της απεξάρτησης (και όχι απλώς της αποτοξίνωσης) περνάει σε ξένα χέρια. Ιδιωτικά κέντρα αναλαμβάνουν όλο το “πακέτο”: Το ιατρικό (το ψυχιατρικό κομμάτι εντάσσεται στο ιατρικό), το υποστηρικτικό και την επανένταξη. Πόσο κοστίζει; Αν κρίνουμε από τα υπάρχοντα παραδείγματα εντός κι εκτός συνόρων, κοστίζει πολύ και σίγουρα δεν αφορά όλους -σε αντίθεση με την εξάρτηση, που δεν κάνει διακρίσεις.

Έτσι, αυτομάτως, έχουμε δύο κατηγορίες εξαρτημένων: Αυτούς που μπορούν να απεξαρτηθούν κι εκείνους που είναι καταδικασμένοι να ζήσουν πίσω από τον ήλιο. Η ιδιωτικοποίηση των υποδομών που συνδέονται με όλο το φάσμα της υγείας ενός ατόμου -σωματικής, ψυχικής- έρχεται κατευθείαν μέσα από τον Αμερικανικό Εφιάλτη: Στις ΗΠΑ ο φτωχός και ο ανασφάλιστος ασθενής θα πεθάνει στον δρόμο ή στο κρεβάτι του.Το ίδιο ισχύει και για τους εξαρτημένους -ακόμα κι εκείνους που δεν είναι εθισμένοι σε ουσίες: Η εξάρτηση θα τους καταπιεί με τον έναν τρόπο ή τον άλλον.

Για την Αθήνα είχε προταθεί από την Ανοιχτή Πόλη να καθιερωθούν οι κινητές μονάδες απεξάρτησης, με σκοπό να φτάνουν σε κάθε γειτονιά. Αρχικά, φαινόταν ότι ο στιγματισμός ειδικά των τοξικοεξαρτημενων ήταν ο λόγος που η πρόταση δέχτηκε αρνητικά πυρά. Τελικά, αν ο στόχος ήταν η σταδιακή ιδιωτικοποίηση της απεξάρτησης, τότε μιλάμε για ένα εντελώς διαφορετικό παράγοντα που πέφτει στο τραπέζι.

“Πρέζα” και βιοπολιτική

Βιοπολιτική είναι η άσκηση εξουσίας, μεταχειρίζοντας ανθρώπους. Βασικός στόχος είναι μέσω της προπαγάνδας (πχ, οι τοξικοεξαρτημένοι σκοτώνουν), να ενεργοποιηθούν αντανακλαστικά της κοινωνίας που θα περιθωριοποιήσει και θα στιγματίσει μια κοινωνική κατηγορία: Η βιοπολιτική επενδύει στον φόβο και το μετατρέπει σε μίσος. Ενεργοποιεί τον ρατσισμό, τον σεξισμό, το κοινωνικό Κουτί της Πανδώρας του κοινωνικού αποκλεισμού γενικότερα.

Έτσι, από τα τέλη της δεκαετίας του 2000, μετά τον Δεκέμβριο του 2008, παρατηρήσαμε στη Αθήνα μία “εσωτερική μετανάστευση” (sic) των τοξικοεξαρτημένων. Τότε ήταν φυσικά κυρίαρχη η ηρωίνη, αλλά και άλλα ναρκωτικά, όπως το σίσα, ένα μείγμα χλωρίνης, υγρών μπαταρίας, διεγερτικών ουσιών και ονομαζόταν “η κόκα των φτωχών”. Οι πιάτσες, λοιπόν, αυτών των πολύ φθηνών ναρκωτικών (ηρωίνη νοθευμένη με κιμωλίες, αλεύρι κλπ) μεταφέρθηκαν πίσω από το Πολυτεχνείο και στις παρυφές των Εξαρχείων.

Βέβαια, επρόκειτο για μικρής διάρκειας (sic) κινούμενη βιοπολιτική κι αυτό γιατί οι χρήστες πέθαιναν πάρα πολύ σύντομα, κάνοντας τις γειτονιές να ξεσηκωθούν απέναντι στις μαφίες διακίνησης. Και, μάλιστα, τα είχαν καταφέρει. Οι κάτοικοι των Εξαρχείων κατάφεραν και “καθάρισαν” την πλατεία από τα ναρκωτικά. Αλλά αυτό κράτησε πολύ λίγο, γιατί οξύνθηκε η οικονομική κρίση.

Τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ‘10, η Αθήνα ήταν καζάνι που διαρκώς έβραζε. Έτσι, τα Εξάρχεια γέμισαν ξανά με πιάτσες, αλλά πλέον, μέσα σε ελάχιστες ημέρες, το 2012 εμφανίστηκε νέο “στέκι”, αυτήν την φορά μπροστά από τη Νομική Σχολή, η οποία τελούσε υπό καταλήψεις ενάντια στο νομοσχέδιο Διαμαντοπούλου.

Στην πορεία, τα ναρκωτικά πήγαν στον Κεραμεικό, στα Πετράλωνα, σε περιοχές του ιστορικού κέντρου που είχαν γίνει στόχος του gentrification: Η αγοραστική αξία της γης ήταν ήδη χαμηλά λόγω της κρίσης, όταν άρχισε να πέφτει και η “τιμή” της εκάστοτε γειτονιάς εξαιτίας της εγκληματικότητας (γιατί τα ναρκωτικά είναι πολυεπίπεδη μπίζνα), αγοράστηκαν ακίνητα “κοψοχρονιά”, για να “μοσχοπουληθούν” αργότερα, ή να γίνουν airbnb (συχνά και για τους δύο λόγος -και να πουληθούν και να γίνουν airbnb).

Έτσι, ο γεωπολιτικός χάρτης της Αθήνας  καθοριζόταν και από τα ναρκωτικά. Για την ακρίβεια, από τα ναρκωτικά των φτωχών.

Η αναγκαιότητα της δωρεάν απεξάρτησης είναι πολυεπίπεδη: Είναι ηθικά σωστή, είναι τεχνικά αναγκαία, αν δε θέλουμε να “χάνονται” άνθρωποι και είναι και απαραίτητη για τη ζωή της πόλης, του συνόλου της πόλης: Κατοίκους, εργαζόμενους και εξαρτημένους, ολόκληρο το κοινωνικό φάσμα, δηλαδή. Το τι θα σημαίνει η ιδιωτικοποίηση της απεξάρτησης, μπορούμε να το πούμε με βεβαιότητα: Θα σημαίνει γκετοποίηση περιοχών. Ποιους εξυπηρετεί η γκετοποίηση; Σίγουρα όχι τις γειτονιές των πόλεων.