Η δύσκολη αποχώρηση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν

Η στρατιωτική επέμβαση στο Αφγανιστάν, σε απάντηση των επιθέσεων της 11^ης Σεπτεμβρίου 2001, αποτέλεσε το αρχέτυπο του νέου είδους στρατιωτικών επεμβάσεων που θα αναλάμβαναν να εξουδετερώσου μια απειλή για την παγκόσμια σταθερότητα αλλά και να ανασυγκροτήσουν κρατικές δομές, να κάνουν το περίφημο nation building.

Είκοσι χρονιά δύσκολα θα έλεγε κανείς ότι ο απολογισμός για τις ΗΠΑ μπορεί να θεωρηθεί ιδιαίτερα καλός. Οι επιχειρήσεις κόστισαν τη ζωή σε 2400 από τους συνολικά περίπου 800.000 αμερικανούς στρατιώτες και αξιωματικούς που υπηρέτησαν εκεί. Το οικονομικό κόστος των πολεμικών επιχειρήσεων και μαζί με τις προσπάθειες ανοικοδόμησης της χώρας έφτασε συνολικά περίπου τα δύο τρισεκατομμύρια δολάρια. Για το ίδιο το Αφγανιστάν ο απολογισμός ήταν τραγικός εάν αναλογιστούμε ότι το συνολικό κόστος των σε ανθρώπινες ζωές έφτασε τις 111.000. Και βέβαια πέραν των ΗΠΑ και οι υπόλοιπες συμμαχικές δυνάμεις είχαν απώλειες άνω των 1000 ανθρώπων, ενώ απώλειες είχαν και διάφορες εταιρείες που ανέλαβαν εργολαβικά μέρος της αμερικανικής παρουσίας.

Όσο για τον υποτιθέμενο στόχο του πολέμου που ήταν να καταστραφούν οι βάσεις της Αλ Κάιντα, να εντοπιστούν κα εξουδετερωθούν τα στελέχη της και να χάσουν την εξουσία οι Ταλιμπάν, που την είχαν κατακτήσει την επαύριον του εμφυλίου πολέμου και της αμερικανικής επέμβασης, το τελικό αποτέλεσμα είναι να γίνονται διαπραγματεύσεις με τους Ταλιμπάν για τους όρους επιστροφής τους στην εξουσία μέσα από ένα σχήμα κυβέρνησης εθνικής ενότητας.

Οι ταλαντεύσεις των ΗΠΑ

Ωστόσο, για τις ΗΠΑ εδώ και καιρό – και αυτό είναι ένα σημείο σύγκλισης ανάμεσα στην κυβέρνηση Τραμπ και την κυβέρνηση Μπάιντεν – ήθελαν να βρουν έναν τρόπο ταυτόχρονα να εξασφαλίσουν την απεμπλοκή τους από οτιδήποτε παραπέμπει σε μεγάλης κλίμακας στρατιωτική επιχείρηση με την ταυτόχρονη διατήρηση παρουσίας στην περιοχή.

Αυτό με τη σειρά του έβαζε μια διπλή δυσκολία: να εξασφαλίσουν ότι θα μπορέσει να υπάρχει μια διάδοχη κατάσταση που να μην είναι απλώς η επιστροφή των Ταλιμπάν στην εξουσία και άρα να μπορέσουν να προστατεύσουν τη δυνατότητά τους να έχουν παρουσία στη χώρα.

Η ανάγκη διατήρησης παρουσίας έχει να κάνει με τη στρατηγική θέση της χώρας, που είναι ταυτόχρονα στην «πίσω αυλή» της Ρωσίας αλλά και κοντά στην Κίνα και μάλιστα κοντά στις περιοχές όπου ζουν οι Ουιγούροι, η κατεξοχήν «ευαίσθητη» μειονότητα για το Πεκίνο.

Αυτό εξηγεί την αμερικανική προσπάθεια να φέρουν σε πέρας τις διαπραγματεύσεις ανάμεσα στις αντιμαχόμενες πλευρές του ίδιου του Αφγανιστάν ώστε να υπάρχει μια βιώσιμη εσωτερική λύση, αλλά και την προσπάθεια να βάλουν και άλλους «παίκτες» στην περιοχή, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τον τρόπο που ενθαρρύνεται η παρουσία και της Τουρκία στη διαπραγματευτική διαδικασία, μια Τουρκία που αντιμετωπίζει ευρύτερα την περιοχή της Κεντρικής Ασίας ως ζώνη που την αφορά άμεσα (εξ ου και η πολιτική επένδυση στους δεσμούς με τουρκογενείς μειονότητες).

Και βέβαια το ενδεχόμενο η αποχώρηση να σηματοδοτήσει ένας είδος «κενού» επίσης ανησυχεί τις ΗΠΑ, καθώς η παρουσία του Ισλαμικού Κράτους στο Αφγανιστάν, που αντιμάχεται τόσο την κυβέρνηση στην Καμπούλ όσο και τους Ταλιμπάν επίσης γεννά ανησυχία στην Ουάσιγκτον για το ενδεχόμενο να ξαναγίνει το Αφγανιστάν σημείο «εξαγωγής» τρομοκρατικών υποθέσεων.

Αυτό άλλωστε εξηγεί γιατί και το 2017 οι ΗΠΑ αντέστρεψαν μια προηγούμενη τάση μείωση της στρατιωτικής τους παρουσίας στο Αφγανιστάν αλλά και γιατί οι αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις ήταν αντίθετες σε μια προοπτική πλήρους αποχώρησης.

Εξηγεί ακόμη γιατί δεν τηρήθηκε ο αρχικός προγραμματισμός για αποχώρηση μέχρι την 1^η Μαΐου 2021 και τελικά είχαμε τη μετατόπιση για τις 11 Σεπτεμβρίου. Μάλιστα, ήταν αυτή η αλλαγή του προγραμματισμού για τη αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων που προκάλεσε και την αντίδραση των Ταλιμπάν που είπαν ότι δεν επιθυμούν να συμμετέχουν στις διαπραγματεύσεις μέχρις ότου αποχωρήσουν όλες οι ξένες στρατιωτικές δυνάμεις από τη χώρα.

Η CIA θέλει να διατηρήσει παρουσία στην περιοχή

Ακριβώς λόγω της σημασίας που έχει το Αφγανιστάν για το ξεδίπλωμα της αντιτρομοκρατικής πολιτικής των ΗΠΑ, η CIΑ διεκδικεί να έχει έναν σημαντικό λόγο στις αποφάσεις των αμερικανικών κυβερνήσεων για την περιοχή.

Γι’ αυτόν τον λόγο και διατηρεί σημαντικές βάσεις στην περιοχή τις οποίες θα ήθελε να διατηρήσει, σε μια χώρα όπου παραμένει ενεργό το Ισλαμικό Κράτος, όπου υπάρχει η ιστορική σύνδεση των Ταλιμπάν με την Αλ Κάιντα, αλλά και παρουσία Ουιγούρων.

Η μεγαλύτερη εμπλοκή της Τουρκίας στις ΗΠΑ θα μπορούσε να διευκολύνει αυτή τη διατήρηση μιας παρουσίας στην περιοχή ακόμη και μετά από την αποχώρηση του κύριου όγκου των αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων. Μάλιστα, αρκετοί σημειώνουν ότι το τελευταίο διάστημα η Τουρκία δείχνει να αλλάξει τόνο ως προς το ζήτημα των Ουιγούρων στην Κίνα.

Ρωσία και Κίνα απέναντι στις ΗΠΑ και ο ρόλος του Πακιστάν

Από την άλλη, η Ρωσία και η Κίνα προφανώς και δεν θα ήθελαν μια διαιώνιση της αμερικανικής παρουσίας στην περιοχή.

Άλλωστε, πολύ νωρίς έγινε σαφές ότι οι ΗΠΑ δεν επεδίωκαν στην περιοχή απλώς να τιμωρήσουν τους Ταλιμπάν για τη βοήθεια στην Αλ Κάιντα ή να συλλάβουν και τιμωρήσουν την ηγεσία της. Ήθελαν να αποκτήσουν μόνιμη παρουσία και επιρροή σε έναν κρίσιμο γεωπολιτικό κόμβο. Αυτή η διαρκής στρατιωτική παρουσία εξακολουθεί να παραμένει προτεραιότητα για ένα σημαντικό τμήμα του αμερικανικού πολιτικού, στρατιωτικού και διπλωματικού κατεστημένου των ΗΠΑ

Παρότι τόσο η Μόσχα όσο και το Πεκίνο έχουν αποφύγει να κάνουν όλα αυτά τα χρόνια πολλές δημόσιες παρεμβάσεις για το θέμα, εντούτοις είναι σαφές ότι θέλουν να υπάρξει τέλος στην αμερικανική παρουσία. Για την Κίνα το ζήτημα είναι να σταματήσουν οι ΗΠΑ να αναμειγνύονται στις κινεζικές υποθέσεις, ένας σαφής υπαινιγμός για το ζήτημα των Ουιγούρων και το ενδεχόμενο η CIA να δοκιμάσει να κλιμακώσει την ένταση κατά το πρότυπο του τρόπου που στο παρελθόν αξιοποίησε ένοπλες ισλαμιστικές οργανώσεις (ξεκινώντας από το ίδιο το Αφγανιστάν απέναντι στην ΕΣΣΔ).

Ούτε προφανώς και η Ρωσία θέλει να δει να παρατείνεται η αμερικανική στρατιωτική παρουσία στην Κεντρική Ασία, εξ ου και η δήλωση στα τέλη Μάρτη ότι η καθυστέρηση στην αποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων θα έχει αρνητικό αντίκτυπο στην ειρηνευτική διαδικασία, αλλά δεν θα τη σταματήσει.

Ας μην ξεχνάμε ότι η αμερικανική στρατιωτική παρουσία στο Αφγανιστάν αντιμετωπίζεται από την Κίνα ως ένα εμπόδιο στη συνολική στρατηγική «Μία ζώνη, ένας δρόμος» αλλά και από τη Ρωσία ως εμπόδιο στο σχέδιο μιας δυνητικής Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης.

Άλλωστε, η Ρωσία – όπως και η Κίνα – έχουν αναβαθμίσει τη συνεργασία με το Πακιστάν, μια χώρα που έχει παραδοσιακούς δεσμούς με τους Ταλιμπάν και των εκ των πραγμάτων επιρροή στις εξελίξεις στο Αφγανιστάν. Η Ρωσία θα ήθελε το Πακιστάν να ρίξει το βάρος του υπέρ μιας πολιτικής συμφωνίας στο Αφγανιστάν που να αφήνει μικρό περιθώριο για το είδος της παρουσίας που θέλουν να διατηρήσουν οι ΗΠΑ στη χώρα και με αυτόν τρόπο να αντισταθμίσουν την προσπάθεια των ΗΠΑ να μπει και η  Τουρκία στην όλη ισορροπία δυνάμεων. Αυτό ακριβώς σηματοδότησε και η επίσκεψη του Ρώσου ΥΠΕΞ Σεργκέι Λαβρόφ στο Πακιστάν  την περασμένη εβδομάδα.

Ας μην ξεχνάμε ότι ο τρόπος που η Τουρκία στη Συρία στήριξε και στηρίζει ανοιχτά ένοπλες ισλαμιστικές οργανώσεις αλλά – και κυρίως – ο τρόπος που διευκόλυνε τη μετακίνηση μέρους αυτών ως μισθοφόρων προς τη Λιβύη και σε μικρότερο βαθμό και προς το Ναγκόρνο Καραμπάχ μόνο ανησυχία προκαλεί στη Ρωσία και την Κίνα.

Ωστόσο, η προσπάθεια προσεταιρισμού του Πακιστάν δεν θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Και η οι ΗΠΑ θα προσπαθήσουν να πείσουν το Πακιστάν για την ανάγκη διατήρησης αυξημένης παρουσίας των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν. Το κλειδί εδώ είναι η οικονομία. Το Πακιστάν εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από δάνεια του ΔΝΤ και εκεί οι ΗΠΑ έχουν σημαντική επιρροή. Μάλιστα, ένας από τους λόγους που εξασφάλισε αυτή την χρηματοδοτική υποστήριξη ήταν η δέσμευση έναντι της κυβέρνησης Τραμπ ότι θα στηρίξει τον αμερικανικό σχεδιασμό για το Αφγανιστάν.