Πώς ο κοροναϊός προκαλεί βλάβες στον εγκέφαλο χωρίς να τον μολύνει

Η μεγαλύτερη παθολογοανατομική μελέτη που έχει πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα σε νεκρούς της πανδημίας δείχνει ότι ο κοροναϊός δεν εισέρχεται στον εγκέφαλο, παρόλα αυτά όμως προκαλεί σοβαρές βλάβες που ίσως εξηγούν τα νευρολογικά συμπτώματα πολλών ασθενών.

«Υπάρχει μια μεγάλη συζήτηση για το κατά πόσο ο ιός προσβάλλει τον εγκέφαλο, δεν βρήκαμε όμως κανένα ίχνος του ιού μέσα στα εγκεφαλικά κύτταρα» λέει ο Τζέιμς Γκόλντμαν του Πανεπιστημίου Κολούμπια της Νέας Υόρκης, επικεφαλής της μελέτης.

Παρά την απουσία του ιού, «παρατηρήσαμε αρκετές παθολογικές μεταβολές στον εγκέφαλο, οι οποίες θα εξηγούσαν γιατί οι ασθενείς με σοβαρή λοίμωξη εμφανίζουν σύγχυση, ντελίριο και άλλα σοβαρά νευρολογικά συμπτώματα» προσθέτει ο ερευνητής.

Τα αποτελέσματα των αναλύσεων στους εγκεφάλους 41 ασθενών που πέθαναν από Covid-19 δημοσιεύονται στο Brain, μια επιθεώρηση των εκδόσεων του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.

Φραγμός

Ο εγκέφαλος προστατεύεται από τον λεγόμενο αιματοεγκεφαλικό φραγμό, ένα χημικό και φυσικό εμπόδιο που αποτρέπει την είσοδο παθογόνων παραγόντων και πολλών φαρμάκων.

Ωστόσο τα νευρολογικά συμπτώματα που εμφανίζουν πολλοί ασθενείς του SARS-CoV-2, όπως κόπωση και αδυναμία συγκέντρωσης που συχνά παραμένουν για μήνες μετά την ανάρρωση, δημιούργησαν υποψίες ότι ο ιός περνά τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό.

Σύμφωνα με τον Γκόλντμαν, προηγούμενες μελέτες που εντόπιζαν τον ιό σε κύτταρα του εγκεφάλου ήταν πιθανότατα εσφαλμένες λόγω μόλυνσης των δειγμάτων από σωματίδια του ιού που προέρχονταν από τα αιμοφόρα αγγεία του εγκεφάλου και όχι από τον ίδιο τον εγκέφαλο.

Προκειμένου να ανιχνεύσουν τυχόν ιικά σωματίδια στον εγκέφαλο, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν μια ποικιλία τεχνικών όπως η in situ υβριδοποίηση RNA, η οποία μπορεί να ανιχνεύει γενετικό σε άθικτα κύτταρα, αντισώματα που εντοπίζουν πρωτεΐνες του ιού και RT-PCR, τεχνική ανίχνευσης γενετικού υλικού που χρησιμοποιείται σήμερα στους μοριακούς διαγνωστικούς ελέγχους.

Παρά την αναζήτηση δεν βρέθηκαν ίχνη του ιού στα εγκεφαλικά κύτταρα. Ανιχνεύθηκαν μόνο πολύ χαμηλά επίπεδα RNA του ιού, τα οποία όμως εκτιμάται ότι προήλθαν από μολυσμένα αιμοφόρα αγγεία.

«Αν τελικά υπάρχει ο ιός στους ιστούς του εγκεφάλου πρέπει να υπάρχει σε πολύ μικρές ποσότητες και δεν σχετίζεται με την κατανομή ή την αφθονία των νευροπαθολογικών ευρημάτων ο Πίτερ Κάνολ του Κολούμπια, συνεπικεφαλής της μελέτης.

Η μελέτη κάλυψε δεκάδες περιοχές του εγκεφάλου, συμπεριλαμβανομένου του οσφρητικού λοβού. Η ανοσμία που εμφανίζουν πολλοί ασθενείς είχε προκαλέσει υποψίες ότι ο κοροναϊός περνά στον εγκέφαλο μέχρι του οσφρητικού νεύρου που καταλήγει στη μύτη.

«Ακόμα και εκεί δεν βρήκαμε πρωτεΐνες ή RNA του ιού» λέει ο δρ Γκόλντμαν.

Βλάβες σε όλους τους ασθενείς

Παρά την απουσία του ίδιου του ιού, όλοι οι εγκέφαλοι που εξετάστηκαν παρουσίαζαν σημαντικές βλάβες.

«Το πρώτο που παρατηρήσαμε ήταν πολλές περιοχές με βλάβες λόγω έλλειψης οξυγόνου» αναφέρει ο Γκόλντμαν. «Όλοι οι ασθενείς εμφάνιζαν σοβαρή πνευμονοπάθεια, οπότε δεν προκαλούν έκπληξη οι υποξικές βλάβες στον εγκέφαλο».

Υπήρξε όμως και ένα εύρημα που πράγματι εξέπληξε στους ερευνητές: εκτεταμένη ενεργοποίηση της λεγόμενης μικρογλοίας, κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος που περιμένουν στον εγκέφαλο και ενεργοποιούνται από την παρουσία παθογόνων παραγόντων.

Τα κύτταρα της μικρογλοίας βρέθηκαν να επιτίθενται σε νευρώνες του εγκεφάλου, αν και παραμένει ασαφές τι πυροδότησε αυτή την επίθεση. Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι η μικρογλοία ενεργοποιήθηκε από τις λεγόμενες κυτταροκίνες, μόρια που απελευθερώνονται σε περίπτωση λοίμωξης για να σημάνουν συναγερμό στο ανοσοποιητικό σύστημα. Μια άλλη εξήγηση είναι ότι οι νευρώνες που πέθαιναν από υποξία απελευθέρωσαν μόρια που προσέλκυσαν τη μικρογλοία για να τα απορροφήσει.

«Γνωρίζουμε ότι η μικρογλοιακή δραστηριότητα οδηγεί σε απώλεια νευρώνων, η οποία είναι μόνιμη» επισημαίνει ο Γκόλντμαν.

Τονίζει όμως πως παραμένει ακόμα ασαφές αν ο θάνατος νευρώνων του εγκεφάλου εξηγεί την πληθώρα νευρολογικών συμπτωμάτων σε ασθενείς της Covid-19.

Για να φτάσει στην οριστική απάντηση, η ερευνητική ομάδα σκοπεύει τώρα να εξετάσει τους εγκεφάλους ασθενών που πέθαναν πολλούς μήνες μετά την ανάρρωσή τους από Covid-19, καθώς και εγκεφάλους ασθενών που πέθαναν από αναπνευστικές παθήσεις πριν από το ξέσπασμα της πανδημίας.