Είναι δικτάτορας ο Ερντογάν;

Λίγο πριν από όσα έγιναν κατά την επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών Νίκου Δένδια στην Αγκυρα, μία άλλη συζήτηση είχε αρχίσει από τον χαρακτηρισμό του Ντράγκι για τον Ερντογάν: δικτάτορας. Και έδειξε πόσο χαμηλά έχουν πέσει τα κριτήρια με τα οποία σκέπτονται αρκετοί στην Ευρώπη του 21ου αιώνα. Πόσο νερό έχουν βάλει στο κρασί της Δημοκρατίας.

Τόσο που πνίγεται και δεν το καταλαβαίνουν. Ποιο είναι το επιχείρημα όσων ενοχλήθηκαν από τον χαρακτηρισμό; Οτι ο Ερντογάν έχει εκλεγεί. Δηλαδή, ότι υπάρχει ένα «καταστατικό» σημείο στην εξουσία του που τον καλύπτει τόσο ώστε οτιδήποτε κάνει μετά να είναι αποδεκτό στο πλαίσιο του δημοκρατικού πολιτεύματος. Προτού λοιπόν δει κανείς αν ο Ερντογάν είναι δικτάτορας, ας δει κάτι άλλο: ποιοι δεν είναι δικτάτορες με αυτό το κριτήριο. Ποιοι δηλαδή έχουν την κάλυψη της δημοκρατικής νομιμοποίησης στο σημείο εκκίνησής τους στην εξουσία – αφού περί αυτού συζητάμε. Και δεν χρειάζεται να πάει κανείς πολύ μακριά: δύο παραδείγματα είναι αρκετά.

Σύμφωνα με αυτό το κριτήριο ο Χίτλερ δεν ήταν δικτάτορας. Δεν γίνονται συγκρίσεις εδώ, όμως το γεγονός παραμένει: ο Χίτλερ εξελέγη από τον γερμανικό λαό, σε εκλογές που δεν αμφισβητήθηκαν. Εφτιαξε ένα κόμμα που το 1924 πήρε περίπου 3% και σε οκτώ μόλις χρόνια, το 1932, πήρε 33% των ψήφων του γερμανικού εκλογικού σώματος. Και ήρθε πρώτο στις εκλογές (μάλιστα στις πρώτες εκλογές του καλοκαιριού του ’32 είχε πάρει 37%). Στη συνέχεια, και με βάση αυτό το ποσοστό, ορίστηκε απολύτως νόμιμα καγκελάριος της Γερμανίας το 1933. Αρα; Ο Χίτλερ δεν ήταν δικτάτορας; Γιατί αυτό ακριβώς λέει το υποκριτικό επιχείρημα που επιστρατεύεται υπέρ του Ερντογάν. Ενας άλλος ήταν ο Μεταξάς. Ο Μεταξάς δεν εξελέγη από τον λαό. Εξελέγη όμως με απόλυτη νομιμότητα και με τεράστια πλειοψηφία από τους αντιπροσώπους του: στα τέλη Απριλίου 1936 η Βουλή των Ελλήνων όχι απλώς του έδωσε ψήφο εμπιστοσύνης με 241 ψήφους, την ισχυρότερη που έχει λάβει ποτέ κοινοβουλευτικός πρωθυπουργός, αλλά του εκχώρησε και αυξημένες εξουσίες. Η ίδια η Βουλή. Αρα ούτε ο Μεταξάς ήταν δικτάτορας. Και αυτός πήρε την εξουσία με συνταγματικό τρόπο. Εξελέγη. Και τα παραδείγματα είναι ουκ ολίγα.

Λοιπόν, για να σοβαρευτεί λίγο αυτή η θλιβερή συζήτηση: δικτάτορας δεν είναι μόνον όποιος καβαλάει τα τανκς και αρπάζει την εξουσία. Είναι και άλλοι, που δεν γίνονται μεν δικτάτορες από τον τρόπο που την κατέκτησαν, αλλά σίγουρα από τον τρόπο που την άσκησαν. Ή και από τον τρόπο με τον οποίο διασφάλισαν ότι δεν θα τη χάσουν. Οταν ένας πρωθυπουργός ή πρόεδρος ποινικοποιεί την ελευθερία της έκφρασης, όταν βάζει κατά χιλιάδες στη φυλακή τους πολιτικούς του αντιπάλους, όταν κλείνει με την αστυνομία μέσα ενημέρωσης, όταν εξαπολύει πογκρόμ κατά πάντων, δικαστών, στρατιωτικών, κρατικών λειτουργών, και, πριν από όλα, δημοσιογράφων, ναι. Αυτός ο άνθρωπος είναι δικτάτορας. Εχει μεν εκλεγεί, αλλά το κράτος δικαίου έχει πεθάνει στη χώρα του από τη στιγμή που έχει αρχίσει να καταπατά συστηματικά τις συνταγματικά κατοχυρωμένες ελευθερίες των πολιτών της.

Και όσο πιο μακριά πηγαίνει σε αυτόν τον εκτροπικό δρόμο τόσο πιο βαριά είναι η δικτατορία του. Το μέτρο για το αν κάποιος είναι ή δεν είναι δικτάτορας δεν προσδιορίζεται μόνο από τον ίδιο και την εκλογή του. Προσδιορίζεται εξίσου από τις πράξεις του σε σχέση με το κράτος δικαίου και το σύνταγμα μιας χώρας. Οτι κι αν θέλουν να λένε οι αυτόκλητοι υπερασπιστές του, αυτός ο άνθρωπος είναι δικτάτορας. Οχι κάποιος «λίγο αυταρχικούλης και καμιά φορά δεν φέρεται πολύ καλά», όπως ξαφνικά εδώ παρουσιάζεται. Ελεος!