Η φορητή παιδική ηλικία

Μερικές σκέψεις με αφορμή την όλο βαρύτητα και χάρη «Ανθοδέσμη για τη Μεγάλη Εβδομάδα» (εκδ. Αρτος Ζωής), όπου ο Σταύρος Ζουμπουλάκης ξαναδιαβάζει στιγμές – αθέατες και μη – από την Εβδομάδα των Παθών. Απευθύνεται, ανεξάρτητα από τη λογιοσύνη των αναγνωστών, σε «φίλους» και ανθρώπους που θέλουν να συμφιλιωθούν, ειδικά σε περίοδο ανεόρταστη. Συμπλέκει την πόρνη γυναίκα της Μεγάλης Τετάρτης με ένα απόσπασμα από το «Δόκτωρ Ζιβάγκο» του Πάστερνακ. Αποκαθιστά την προσευχή του Χριστού πάνω στον Σταυρό – το «λαμά σαβαχθανί» δεν είναι το παράπονο ενός μελλοθάνατου, αλλά η ενθύμηση ενός εβραϊκού ψαλμού -, όπως και το «κάλλος», που δεν σημαίνει την ωραιότητα, αλλά τη θεότητα. Υπενθυμίζει τις εντυπώσεις Σεφέρη και τις περιγραφές Παπαδιαμάντη, το «κορυφαίο μοιρολόι» «Σε τον αναβαλλόμενον το φως ώσπερ ιμάτιον…» και το συγκλονιστικό ιδιόμελο «Δος μοι τούτον τον ξένον / τον εκ βρέφους ως ξένον ξενωθέντα εν κόσμω».

1. Το πραγματικά υποβλητικό σκηνικό μέσα σε αυτές τις εφτά ημέρες είναι η νύχτα της Γεθσημανής (ποτέ δεν έμαθα σωστά το όνομα, επειδή οι συγγενείς αποκαλούσαν τη θεία από τη Δράμα «Γεσθημανή» ή «Γεύση», στο χαϊδευτικό της). Η αγωνία ενός θεανθρώπου και οι «θρόμβοι αίματος». Τρεις φορές δίνει την ευκαιρία στους μαθητές να τον θυμηθούν. Τρεις φορές τον ξεχνούν (για έναν εξαιρετικά παράδοξο λόγο, η σκηνή θα μου θύμιζε χρόνια αργότερα τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του). Οι πιο δυνατές αφηγήσεις προέρχονται από περιφρονημένους και εγκαταλελειμμένους. Γι’ αυτούς συγκινούμαστε – όχι για βασιλιάδες που καταφθάνουν με ολόχρυσα άρματα ή παντογνώστες που παίζουν στα ζάρια την τύχη του κόσμου. Στην εικονογραφία των συγγενικών και φιλικών σπιτιών οι περισσότεροι πίνακες απεικόνιζαν τον Ιησού να προσεύχεται στον Κήπο ή την πορεία προς Εμμαούς. Αν σε κάποιο σαλόνι είχε ξεχαστεί το ακάνθινο στεφάνι, αποστρέφαμε το βλέμμα.
2. Η ανάμνηση από τις πρώτες συλλαβές του «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου» (ο Σταύρος Ζουμπουλάκης το συνδέει με τη φωνή του πατέρα του). Θα οφείλεται προφανώς στη δραματικά επιβληθείσα σιωπή από τον ιερέα και την ανάγκη να κρατιέται κανείς από τις λέξεις σαν να ήταν κλαδιά πάνω από την εφηβική άβυσσο της άγνοιας. Λέξεις που δεν έλεγαν τίποτε μέχρι τότε έπαιρναν σάρκα και οστά. Ηταν η ανακάλυψη μιας καταπακτής που την ξανάβρισκες στους ποιητές και στα τραγούδια.
3. Η καίρια επισήμανση του συγγραφέα για τα αντι-ιουδαϊκά τροπάρια της Μ. Πέμπτης και την ανάγκη να αντικατασταθούν. «Δεν αντέχω τόσο μίσος, μέσα στην εκκλησία, τη μέρα της σταυρικής θυσίας… Μόνο μια πεθαμένη πίστη δεν μπορεί να αλλάξει ένα τροπάριο. Η Καθολική Εκκλησία και οι προτεσταντικές το έχουν κάνει ήδη προ πολλού. Υπήρξαν και στην Ορθόδοξη Εκκλησία άνθρωποι που έθεσαν το ζήτημα. Ο Αμίλκας Αλιβιζάτος (1887-1969), καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, θεωρούσε επιβεβλημένη και επείγουσα τη διόρθωση των αντι-ιουδαϊκών ύμνων της Μεγάλης Εβδομάδας».
4. Η ανακάλυψη του ια’ οίκου από το κοντάκιο του Ρωμανού του Μελωδού, με τη στιχομυθία Παναγίας και Χριστού στην πορεία προς τον Γολγοθά: «Αν πάθης, αν θάνης, αναλύσεις (θα ξαναγυρίσεις) προς εμέ;». Οπως σημειώνει ο Σταύρος Ζουμπουλάκης: «Η Παναγία φοβάται την ίδια την Ανάσταση του Χριστού, μήπως σταθεί αιτία να μην τον ξαναδεί ποτέ!». Υπάρχει μια ποιητικότητα εδώ, με την έννοια του πρωτόγνωρου αισθήματος.
5. Ζούμε το Πάσχα ο καθένας σε διαφορετική «πατρίδα», δηλαδή σε διαφορετικό τόπο αισθημάτων. Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης θυμάται ότι οι άνθρωποι στα Ανω Ιλίσια συνέδεαν – λανθασμένα – τη Σταύρωση με τη Μεγάλη Πέμπτη. Θυμάμαι να μας προστάζουν για την εκκλησία τη Μ. Παρασκευή, ύστερα από το διάλειμμα στα «ηλεκτρονικά» του Κιλκίς (αυτά που έπαιρναν εικοσάρικα για να περάσεις στην επόμενη πίστα): «Μην αργήσετε. Σήμερα σταυρώνουν τον Χριστό». Το Πάσχα είναι μια φορητή παιδική ηλικία. Μεταφέρεται από πάθος σε ανάσταση και αντιστρόφως. Η αποκαθήλωση έχει συμβεί πολλά χρόνια πριν. Αλλά έχει αφήσει ευτυχώς τους τύπους των ήλων.