O νέος Ψυχρός Πόλεμος και η επιδείνωση των σχέσεων ανάμεσα σε Ρωσία και Τσεχία

Όπως και ο παλιός έτσι και ο νέος Ψυχρός Πόλεμος σε μεγάλο βαθμό έχουν να κάνουν με τη διαμόρφωση συμμαχιών και συσχετισμών. Και στις δύο περιπτώσεις αυτή η διαιρετική διαδικασία αποκτά ιδιαίτερη σημασία στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη.

Ας μην ξεχνάμε ότι και η περίφημη ομιλία του Τσόρτσιλ όπου αναφέρθηκε σε ένα «σιδηρούν παραπέτασμα» αναφερόταν ακριβώς στον τρόπο με τον οποίο σταδιακά  μια σειρά από χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων έπεφταν σταδιακά στην σοβιετική επιρροή στην επαύριον του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Καθόλου τυχαία και τώρα ένα μέρος της αντιπαράθεσης ανάμεσα στις ΗΠΑ (και τη Δύση ευρύτερα) και τη Ρωσία (και με μία έννοια έναν δυνάμει «ευρασιατικό» άξονα), αφορά την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη.

Βεβαίως, η πρωτοβουλία εδώ ήταν σε σημαντικό βαθμό αμερικανική, εδώ και αρκετά χρόνια όταν εγκαταλείφθηκε η αρχική συμφωνία (όταν ακόμη ο Γκορμπατσόφ ήταν ηγέτης της ΕΣΣΔ) ότι η διάλυση του Συμφώνου της Βαρσοβίας δεν θα ακολουθηθεί από μια επέκταση του ΝΑΤΟ.

Από τη μεριά της, η Ρωσία της εποχής Πούτιν έδωσε αρκετό βάρος στην ανάπτυξη οικονομικών σχέσεων με αυτές τις χώρες, τουλάχιστον εκείνες όπου δεν παρέμεινε σταθερά ηγεμονική μια αντιρωσική στάση (όπως π.χ. στην Πολωνία). Ας μην ξεχνάμε και τη μεγάλη βαρύτητα των ενεργειακών εξαγωγών της Ρωσίας για όλη την Ευρώπη.

Τώρα, όμως, τα πράγματα είναι διαφορετικά. Ήδη από τα γεγονότα της Ουκρανίας του 2014, που για τη Μόσχα αποτέλεσαν εξαρχής ένδειξη για μια προσπάθεια μεγάλης ανατροπής των διαμορφωμένων συσχετισμών, εντάθηκαν και οι πιέσεις και σε επιμέρους χώρες για να «πάρουν θέση».

Η Τσεχία στο νέο πλέγμα αντιθέσεων

Η ανάμνηση του 1968 και της εισβολής των σοβιετικών στρατευμάτων για να μπει τέλος στη διαδικασία της «Άνοιξης της Πράγας» και την προσπάθεια του Κομμουνιστικού Κόμματος της τότε Τσεχοσλαβακίας για έναν πιο δημοκρατικό σοσιαλισμό βαραίνουν ακόμη πολύ στην Τσεχία και μπορούν να εξηγήσουν ένα σχετικό αντιρωσικό αίσθημα σε σημαντικό μέρος της κοινωνίας.

Όμως, την ίδια στιγμή βαραίνουν και οι ενεργειακές σχέσεις με τη Ρωσία αλλά και η προοπτική η χώρα να ενταχθεί στη στρατηγική «Μία ζώνη, ένας δρόμος» που προωθεί η Κίνα. Ας μην ξεχνάμε ότι για παράδειγμα ο γερμανορωσικός αγωγός Nord Stream 2 στην πραγματικότητα θα σημαίνει και ακόμη μεγαλύτερη εξάρτηση από τις ρωσικές ροές ενέργειας. Μάλιστα, παρότι σε χώρες με έντονα αντιρωσικό τόνο όπως είναι η Πολωνία είναι μεγάλη αντίθεση στον Nord Stream 2, στην Τσεχία το σχέδιο τυγχάνει ευρύτερης αποδοχής.

Όμως, υπάρχουν και άλλα πεδία όπως είναι αυτό των πυρηνικών εργοστασίων.  Το θέμα των πυρηνικών είναι κομβικό γιατί από αυτό εξαρτάται ο βαθμός στον οποίο θα μπορέσουν οι χώρες της Κεντρικής Ευρώπης να εξασφαλίσουν ότι θα πετύχουν τους στόχους για απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα στο πλαίσιο της «πράσινης μετάβασης». Το κρίσιμο ζήτημα είναι εάν θα μπορέσουν να διεκδικήσουν και ρωσικές εταιρείες την κατασκευή και νέας μονάδας στο πυρηνικό εργοστάσιο του Ντουκοβάνι (οι Κινεζικές έχουν ήδη αποκλειστεί) και υπάρχουν έντονες πολιτικές διαιρέσεις γύρω από το ζήτημα.

Όμως, πέραν αυτών υπάρχει και το συνολικότερο ερώτημα του γεωπολιτικού προσανατολισμού της χώρας που διαιρεί το πολιτικό σύστημα. 

Τσεχία: η διαμάχη προέδρου και πρωθυπουργού

Στην Τσεχία τα ζητήματα που αφορούν τον προσανατολισμό της χώρας στο φόντο του νέου Ψυχρού Πολέμου ήδη διαιρούν και το πολιτικό σύστημα. Ο πρόεδρος της Τσεχίας Μίλος Ζέμαν, που βρίσκεται ήδη στη δεύτερη θητεία του και στο παρελθόν έχει διατελέσει πρωθυπουργός και πρόεδρος της Βουλής, έχει κατηγορηθεί από όσους τον αντιπολιτεύονται ότι τόσο αυτός όπως και σημαντικοί σύμβουλοι έχουν πάρει φιλορωσικές θέσεις. Για παράδειγμα έχει δηλώσει ότι η Κριμαία δεν μπορεί να επιστραφεί στην Ουκρανία και έχει ζητήσει να μπει τέλος στις ευρωπαϊκές κυρώσεις στη Ρωσία. Μάλιστα ζητήματα για την φιλορωσική στάση του Ζέμαν επανέρχονται στο προσκήνιο με διάφορες αφορμές, πιο πρόσφατη με αφορμή την αντιπαράθεσή του με τον επικεφαλής της υπηρεσίας πληροφοριών της Τσεχίας.

Αντίθετα, ο πρωθυπουργός Αντρέι Μπάμπις έχει πιο επιφυλακτική ή αντιπαραθετική στάση προς τη Ρωσία σε σχέση με τον Ζέμαν. Επίσης ως πρωθυπουργός έχει μεγαλύτερη εξουσία από τον πρόεδρο, που οι πραγματικές του αρμοδιότητες είναι αρκετά περιορισμένες.

Η επιδείνωση των τσεχορωσικών σχέσεων

Όμως, τώρα οι τσεχορωσικές σχέσεις δείχνουν να οδηγούνται σε μεγάλη επιδείνωση. Η αιτία βρίσκεται στο ότι πλέον η Τσεχία κατηγορεί επισήμως πράκτορες της Ρωσικής στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών, της GRU, για μια έκρηξη σε μια αποθήκη πυρομαχικών που προκάλεσε τον θάνατο δύο εργαζομένων. Μάλιστα, οι συγκεκριμένοι πράκτορες είναι, σύμφωνα με τις καταγγελίες, οι ίδιοι που ευθύνονται για τη δηλητηρίαση το 2018 του Σεργκέι Σκριπάλ και της κόρης του 2018 στη Μεγάλη Βρετανία.

Σύμφωνα με τις ανακοινώσεις των τσεχικών αρχών, η συγκεκριμένη αποθήκη βρέθηκε στο στόχαστρο της Ρωσίας γιατί σε αυτή ήταν αποθηκευμένα όπλα και πυρομαχικά της βουλγαρικής εταιρείας Dunarit που ετοιμαζόταν να τα μεταφέρει προς την Ουκρανία για να χρησιμοποιηθούν από τις ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις εναντίον των φιλορωσικών ένοπλων στην περιοχή του Ντονμπάς, στην ανατολική Ουκρανία. Υποτίθεται ήταν ότι το σχέδιο ήταν η έκρηξη να μη γίνει σε τσεχικό έδαφος αλλά για κάποιον λόγο η έκρηξη έγινε νωρίτερα και σε τσεχικό έδαφος. Ο ιδιοκτήτης της Dunarit Εμιλιάν Γκεμπρέβ επίσης υπήρξε στόχος δηλητηρίασης στη Σόφια το 2015, με τις βουλγαρικές αρχές να κατηγορούν ρώσους πράκτορες για την απόπειρα αυτή, έχοντας εκδώσει τον Ιανουάριο του 2020 και σχετικό ένταλμα σύλληψης. Σημειώνουμε εδώ ότι πολύ πρόσφατα και η Βουλγαρία προχώρησε σε συλλήψεις που συμπεριλάμβαναν και υπαλλήλους του βουλγαρικού υπουργείου Άμυνας κατηγορώντας τους για κατασκοπία υπέρ της Ρωσίας.

Οι τσέχικες υπηρεσίας ασφαλείας υποστηρίζουν από καιρό ότι η ρωσική πρεσβεία στην Πράγα σε μεγάλο βαθμό στελεχώνεται από προσωπικό που απασχολείται στις ρωσικές υπηρεσίες ασφαλείας και ότι σκοπός είναι μια συνολικότερη προσπάθεια παρέμβασης και στα εσωτερικά της χώρας και σε άλλες χώρες της κεντρικής Ευρώπης.

Σε αυτό το πλαίσιο ανακοινώθηκε στις 17 Απριλίου από τον Τσέχο πρωθυπουργό Αντρέι Μπάμπις και τον εκτελούντα χρέη υπουργού Εξωτερικών Γιαν Χάματσεκ η απέλαση 18 διπλωματών από την πρεσβεία της Ρωσίας στην Πράγα, προκαλώντας την έντονη αντίδραση της Μόσχας που όχι μόνο χαρακτήρισε, δια στόματος του εκπροσώπου του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκώφ, ως «εμπρηστικές και όχι φιλικές» τις κατηγορίες των Τσέχων ότι οι 18 ήταν στελέχη των ρωσικών υπηρεσιών πληροφοριών, αλλά και προχώρησε στον χαρακτηρισμό ως ανεπιθύμητων (personae non grata) 20 διπλωματών στην πρεσβεία της Τσεχίας στη Μόσχα.

Παράλληλα, η εκτίμηση είναι ότι η νέα αυτή ένταση θα σημαίνει ότι μάλλον δεν θα προχωρήσει ούτε η τυχόν συνεργασία για το νέον πυρηνικό σταθμό, ούτε και τα σχέδια του Ζέμαν να αρχίσει να χρησιμοποιεί και η Τσεχία το ρωσικό εμβόλιο Sputnik V.

Το φόντο της ρωσοαμερικανικής έντασης

Όλα αυτά πρέπει να τα δούμε και στο φόντο της νέας έντασης ανάμεσα σε ΗΠΑ και Ρωσία, με αφορμή τόσο την κατάσταση στην Ουκρανία, μετά την αναγγελία της ουκρανικής κυβέρνησης ότι επιδιώκει την ανακατάληψη της Κριμαίας, τη ρωσική μεταφορά στρατιωτικών δυνάμεων προς τα σύνορα με την Ουκρανία, την αναγγελία κοινής άσκησης ουκρανικών και νατοϊκών δυνάμεων, αλλά και τις κυρώσεις των ΗΠΑ σε βάρος της Ρωσίας.

Παρότι ο ίδιος ο Τζο Μπάιντεν κατάφερε τις τελευταίες μέρες να στείλει αντιφατικά μηνύματα, ως προς το πόσο θέλει να κλιμακώσει την αντιπαράθεση αλλά και ως προς το εάν επιδιώκει μια συνεννόηση με το Κρεμλίνο, είναι σαφές ότι αυτή τη στιγμή η αμερικανική εξωτερική πολιτική σε μεγάλο βαθμό είναι προσανατολισμένη προς μια πιο συγκρουσιακή σχέση με τη Ρωσία. Άλλωστε, ορισμένα από τα στελέχη που χάραξαν την αμερικανική εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ σε σχέση με τη Ρωσία κατά την ουκρανική κρίση έχουν επιστρέψει στο προσκήνιο με πιο χαρακτηριστικό ίσως παράδειγμα την Βικτόρια Νούλαντ.