Οι περιστρεφόμενες θύρες των Βρυξελλών

Ένας από τους πιο διαδεδομένους μύθους στην Ευρώπη είναι ότι ενώ στις ΗΠΑ βασιλεύουν τα λόμπι και οι πολιτικοί συναλλάσσονται ανοιχτά με τις επιχειρήσεις, στις ευρωπαϊκές χώρες τα πράγματα είναι διαφορετικά και οι πολιτικοί κινούνται με περισσότερο πολιτικά κριτήρια και χωρίς αυτή την άμεση σχέση με το χώρο των επιχειρήσεων που υποτίθεται ότι ταλανίζει την Αμερική.

Με μία έννοια τίποτα δεν θα μπορούσε να απέχει περισσότερο από την αλήθεια. Όχι γιατί στις ΗΠΑ όντως δεν υπάρχει ένα πολύ σοβαρό θέμα με την προσπάθεια επηρεασμού των πολιτικών αποφάσεων από ισχυρά επιχειρηματικά συμφέροντα, αλλά γιατί στην πραγματικότητα και στην Ευρώπη η κατάσταση είναι ανάλογη, όχι μόνο σε εθνικό επίπεδο αλλά και σε ευρωπαϊκό.

Μάλιστα, θα μπορούσε κανείς να πει ότι σε ευρωπαϊκό επίπεδο, δηλαδή σε επίπεδο ευρωπαϊκών θεσμών, τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα. Εάν υπάρχει μια διαφορά είναι ότι στις ΗΠΑ οι σχετικές συναλλαγές έχουν μια δημοσιότητα και προβολή που συχνά δεν την συναντάμε στην Ευρώπη.

Για να καταλάβουμε πάντως τον βαθμό στον οποίο αναπτύσσονται διασυνδέσεις ανάμεσα στους ευρωπαϊκούς θεσμούς και εκπροσώπους των επιχειρήσεων, αρκεί να αναλογιστούμε ότι το 2017 υπήρχαν τουλάχιστον 25.000 λομπίστες στην Ευρωπαϊκή Ένωση και 11.250 δηλωμένοι φορείς που είχαν ως ενασχόληση το λόμπινγκ, ενώ τα χρήματα που ξόδευαν εκπρόσωποι του επιχειρηματικού κόσμου για την προώθησή των υποθέσεών τους έφταναν το 1,5 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως.

Από Πρόεδρος της Επιτροπής… στέλεχος της Goldman Sachs

Το φαινόμενο των «περιστρεφόμενων θυρών», δηλαδή η πρακτική της εναλλαγής στελεχιακών θέσεων ανάμεσα στον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα είναι διαδεδομένο στην Ευρώπη, όπως και στις ΗΠΑ και από ορισμένους θεωρείται ολοένα και περισσότερο ένα προσόν, εφόσον σημαίνει ότι άνθρωποι με εμπειρία από τον κόσμο των επιχειρήσεων μεταφέρουν την εμπειρία τους στην κυβέρνηση και το κράτος.

Όμως, υπάρχει πάντα το πρόβλημα του τι γίνεται όταν ο ιδιωτικός τομέας προσλαμβάνει πρώην ανώτερα ή ανώτατα στελέχη των κρατικών και ευρωπαϊκών θεσμών κυρίως για να αποκτήσει πρόσβαση και επιρροή σε αυτούς τους θεσμούς. Δηλαδή, προσλαμβάνει ανθρώπους που πέρασαν από συγκεκριμένες θέσεις για να τους αξιοποιήσει μετά για να εξασφαλίσει προνομιακή μεταχείριση από τους φορείς τους οποίους αυτοί υπηρέτησαν στο παρελθόν.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό του πρώην προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Χοσέ Μανουέλ Μπαρόζο που το 2016 ανακοινώθηκε η τοποθέτησή του στη διοίκηση της Goldman Sachs International και ως συμβούλου της  Goldman Sachs.

Ο Μπαρόζο που είχε διατελέσει πρωθυπουργός της Πορτογαλίας και έκανε δύο θητείες ως πρόεδρος της Επιτροπής (2004-2014) θα υποστηρίξει ότι απλώς έκανε χρήση του δικαιώματος απασχόλησης που είχε ως πρώην μέλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και ότι ανέλαβε τη θέση αφού είχε περάσει ένα 18μηνο στο οποίο οι πρώην επίτροποι πρέπει να ενημερώνουν για τις επαγγελματικές αποφάσεις τους και κατά τη διάρκεια του οποίου δεν έχουν το δικαίωμα να κάνουν λόμπινγκ στους ευρωπαϊκούς θεσμούς.

Ωστόσο θα δεχτεί μεγάλη κριτική γιατί οι θέσεις που ανέλαβε στον συγκεκριμένο χρηματοοικονομικό όμιλο θα παραπέμπουν ακριβώς σε προσπάθεια να λειτουργήσει ως αιχμή σε μια προσπάθεια επηρεασμού των αποφάσεων των ευρωπαϊκών θεσμών. Επιπλέον, θα βρεθεί στο στόχαστρο εφόσον η Goldman Sachs κατεξοχήν έχει κατηγορηθεί για την εμπλοκή της στη χρηματοοικονομική κρίση και την ελληνική κρίση χρέους. Μια έκκληση που θα ζητά ανάμεσα στα άλλα να ερευνηθεί η στάση του κ. Μπαρόζο και ανασταλεί η καταβολή της σύνταξης που δικαιούται ως πρώην επιτροπής συγκέντρωσε 152.000 υπογραφές.

Ο πολυθεσίτης Γκίντερ Έντιγκερ

Όταν ο Γκίντερ Έντινγκερ ολοκλήρωσε τη θητεία του ως μέλος της Επιτροπής Γιουνκέρ, είχε ήδη συμπληρώσει 9 χρόνια ως Επίτροπός, έχοντας πρώτα το χαρτοφυλάκιο της ενέργειας, μετά αυτό της ψηφιακής οικονομίας και κοινωνίας και τελικά του προϋπολογισμού και των ανθρώπινων πόρων. Μόνο που όπως θα δηλώσει κάποια στιγμή «δεν ήθελε να παίζει γκολφ».

Μόνο που αντί να παίζει γκολφ βρέθηκε να εμφανίζεται σε δεκατρία διαφορετικά μισθολόγια μεγάλων επιχειρήσεων και επιστημονικών ιδρυμάτων. Εργάζεται ως δικηγόρος, έχει μια επιχειρήσεων συμβουλευτικών υπηρεσιών. Προσφέρει συμβουλευτικό έργο σε μεγάλες ευρωπαϊκές επιχειρήσεις. Είναι στη διοίκηση μιας μεγάλης γερμανικής τράπεζας και μιας εταιρείας real estate, ενώ επιβλέπει και μία κατασκευαστική εταιρεία και προσπαθεί να γίνει μέλος ενός ουγγρικού κρατικού επιστημονικού συμβουλίου. Και αυτοί είναι μόνο μερικοί από τους δημόσια γνωστούς πελάτες. Η προσωπική του λίστα πελατών παραμένει καλυμμένη από εμπιστευτικότητα.

Ο ίδιος ο Έντιγκερ υπερασπίζεται τις επιλογές του αναφέροντας ότι δεν έχει παρανομήσει, ότι έχει πάρει τις σχετικές εγκρίσεις από την ίδια την Επιτροπή και ότι ορισμένες από τις συμμετοχές του σε διοικήσεις επιχειρήσεων αφορούν απλώς την παρουσία στις λιγοστές συνεδριάσεις ετησίως των διοικητικών συμβουλίων τους.

Ωστόσο, το πρόβλημα είναι ότι ο Έντιγκερ είχε τη φήμη του πιο φιλικού προς τις επιχειρήσεις μέλους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, κάτι που αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία ήταν ο Επίτροπος που είχε τις περισσότερες επαφές στη διάρκεια της θητείας του με εκπροσώπους του επιχειρηματικού κόσμου.

Αυτό γεννά το εύλογο ερώτημα μήπως το πλήθος των θέσεων που κατέχει στον ιδιωτικό τομέα ο κ. Έντιγκερ δεν αντανακλά την πολυπραγμοσύνη του αλλά απλώς την επιθυμία αυτών των επιχειρήσεων να έχουν στο payroll τους έναν άνθρωπο που να μπορεί να τους «ανοίξει πόρτες» στις Βρυξέλες, με δεδομένη και τη μεγάλη σημασία για διαφόρους κλάδους που έχουν οι ρυθμιστικές κατευθύνσεις που διαμορφώνονται σε επίπεδο ευρωπαϊκών θεσμών.

Μια μακρά ιστορία διαπλοκών

Προφανώς και τα παραδείγματα αυτά δεν είναι τα μόνα. Σε ορισμένες περιπτώσεις Επίτροποι μπήκαν στην Επιτροπή φέρνοντας μαζί και τις προηγούμενες σχέσεις τους με επιχειρήσεις.

Η Ολλανδή Νέλι Κρους, Επίτροπος για τον ανταγωνισμό (2004-2010) και την ψηφιακή ατζέντα (2010-2014), ενόσω ήταν στην Επιτροπή παρέλειψε να δηλώσει ότι ήταν και διευθύντρια μιας οff-shore, μέχρι και το 2009. Επιπλέον, αποκαλύφθηκε πριν την ανάληψη των καθηκόντων της δεν είχε δηλώσει το σύνολο των προηγούμενων σχέσεών της με επιχειρήσεις, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα ότι είχε κάνει λόμπινγκ υπέρ της Lockheed Martin στην περίοδο 1996-1997.

Ο Βρετανός Τζόναθαν Χιλ, που ήταν μέλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από το 2014 έως το 2016 (παραιτήθηκε μετά το δημοψήφισμα για το Brexit), είχε ήδη στο ενεργητικό τέσσερις διαδρομές ανάμεσα σε θέσεις στον κυβερνητικό μηχανισμό και ιδιωτικές εταιρείες λόμπινγκ, δείχνοντας ήταν κατεξοχήν εκπρόσωπος των «περιστρεφόμενων θυρών».

Βεβαίως σε άλλες περιπτώσεις οι ίδιες οι κυβερνήσεις επιλέγουν για Επιτρόπους που στο παρελθόν έχουν οι ίδιοι κάνει λόμπινγκ στους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Ο Γάλλος Επίτροπος Εσωτερικής Αγοράς Τιερί Μπρετόν είναι ένα τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Από στέλεχος της France Telecom θα βρεθεί υπουργός Οικονομικών to 2005, διαδεχόμενος σε αυτή τη θέση τον Νικολά Σαρκοζί, πριν επιστρέψει στον ιδιωτικό τομέα αρχικά στην Rothschild Bank και εν συνέχεια ως CEO της εταιρείας ATOS, η οποία δεν θα παραλείψει να κάνει αρκετό λόμπινγκ στις Βρυξέλλες. Οι επικριτές του θα τον κατηγορήσουν εξαρχής ότι ανέλαβε καθήκοντα στην Επιτροπή κουβαλώντας την ατζέντα που είχε και ως στέλεχος επιχειρήσεων.

Οι «περιστρεφόμενες θύρες» δεν περιορίζονται μόνο σε πρώην Επιτρόπους αλλά επεκτείνονται συνολικά σε ανθρώπους που έχουν περάσει από κρίσιμες θέσεις στους ευρωπαϊκούς μηχανισμούς και έχουν εμπειρία του πώς λειτουργούν.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Φιλανδή Όρα Σάλα. Πέρασε πάνω από πέντε χρόνια δουλεύοντας στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Στην αρχή ήταν στο cabinet του Αντιπροέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Γιούρκι Κατάινεν που είχε το χαρτοφυλάκιο της Απασχόλησης, της Ανάπτυξης, της Επένδυσης και της Ανταγωνιστικότητας. Στη συνέχεια ήταν στέλεχος της IDEA (Inspire, Debate, Engage and Accelerate Action) μιας υπηρεσίας που συμβουλεύει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Εκεί ήταν υπεύθυνη για την κυβερνοασφάλεια, τις υβριδικές απειλές, την παραπληροφόρηση και την ανάμειξη στις εκλογές, την άμυνα της ΕΕ και τη Ρωσία. Σταμάτησε να εργάζεται για την Επιτροπή τον Φεβρουάριο του 2020 και τον Μάιο του 2020 ανακοίνωσε ότι ξεκίνησε να εργάζεται ουσιαστικά ως επικεφαλής λομπίστρια της Facebook στην Ευρώπη, πριν ακόμη πάρει και την τυπική έγκριση που χρειάζονται οι πρώην κοινοτικοί υπάλληλοι πριν μεταπηδήσουν στον ιδιωτικό τομέα. Άλλωστε, δεν την χρειάζονταν εφόσον δέχτηκε συγχαρητήρια από υψηλόβαθμα στελέχη της Επιτροπής, αυτά ακριβώς με τα οποία θα προσπαθήσει να πείσει να ακολουθήσουν πολιτικές που να συμφέρουν τον νέο της εργοδότη.

Οι κανόνες που μένουν στα χαρτιά και ο ελέφαντας στο δωμάτιο

Το παράδοξο (αν και ένα εντελώς ευρωπαϊκό παράδοξο) είναι ότι η Ευρώπη συζητά πολλά χρόνια τώρα το φαινόμενο των «περιστρεφόμενων θυρών» και υποτίθεται ότι έχει αυστηρούς κανόνες για να μην υπάρχει αθέμιτες μορφές επηρεασμού. Την ίδια στιγμή όλα δείχνουν ότι το φαινόμενο είναι σχεδόν ανεξέλεγκτο και αυτό εξηγεί γιατί όλες οι μεγάλες επιχειρήσεις και οι επιχειρηματικές και εργοδοτικές ενώσεις φροντίζουν να έχουν ισχυρή παρουσία στην Ευρώπη και αναζητούν ανθρώπους που θα τους ανοίγουν πόρτες.

Όλα αυτά έχουν να κάνουν και με τον τρόπο που τελικά λειτουργεί η ίδια η ΕΕ. Η διαμόρφωση ενός σημαντικού κέντρου αποφάσεων που στην πραγματικότητα δεν λογοδοτεί στη λαϊκή βούληση, αλλά μόνο στις διακυβερνητικές ισορροπίες, και που παράλληλα έχει το περιθώριο να λειτουργεί ως αυτοτελής γραφειοκρατία, διαμορφώνει ακριβώς εκείνο το πλαίσιο όπου η πρόσβαση επιχειρηματικών ομίλων στα κέντρα αποφάσεων μπορεί να είναι η καθοριστική παράμετρος για το πώς χαράζεται πολιτική. Αναπαράγοντας με αυτόν τον τρόπο και μια δομική συνθήκη ευρωδιαπλοκής.