Πώς το σεξ (δεν) μεταμόρφωσε την κοινωνία

«Η διανοητική υγεία ενός ανθρώπου σχετίζεται με την οργαστική του δυνατότητα»: αυτή η φράση συμπυκνώνει τη σκέψη του Βίλχελμ Ράιχ στην καλή του εποχή, πριν μετακομίσει στην Αμερική και βαλθεί να φτιάξει τους συλλέκτες οργονικής ενέργειας που υποτίθεται ότι θα θεράπευαν τον καρκίνο. Αν ο μέντοράς του, ο Φρόιντ, συσχέτιζε τις νευρώσεις με την ανάδυση ασυνείδητων σεξουαλικών ορμών, που αποκαλούσε λίμπιντο, εκείνος πίστευε ότι αυτές οι νευρώσεις μπορούσε να καταπολεμηθούν μόνο με μια χαρούμενη σεξουαλική ζωή, με την απελευθέρωση δηλαδή της καταπιεσμένης ζωτικής και σεξουαλικής ενέργειας μέσω του οργασμού. Θεωρούσε, με άλλα λόγια, ότι το παρελθόν ίσως να μην είναι στοιβαγμένο μόνο στη μνήμη, αλλά και στο σώμα.

Σε ηλικία 33 ετών, το 1930, μετακόμισε από τη Βιέννη στο Βερολίνο και ίδρυσε το SexPol, το πρώτο κέντρο στην Ιστορία με αντικείμενο τη σεξολογία. Ηταν ένα κέντρο σεξουαλικού προσανατολισμού που προωθούσε θέματα – ταμπού για την εποχή, όπως ο αυνανισμός και η αντισύλληψη, και υποστήριζε το δικαίωμα των εφήβων σε μια λυτρωτική σεξουαλικότητα. Ακούγοντας τους ασθενείς του, πολλοί από τους οποίους ανήκαν στην εργατική τάξη, ο Ράιχ συνειδητοποίησε ότι τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν δεν οφείλονταν μόνο σε παιδικές εμπειρίες, αλλά και σε κοινωνικούς παράγοντες, όπως η φτώχεια, η οικιακή βία και η ανεργία. Και τα συμπεράσματα στα οποία οδηγήθηκε τον έφεραν αντιμέτωπο με τους ανθρώπους της εποχής του – και πρώτους απ’ όλους τους κομμουνιστές, που θεώρησαν το έργο του αντεπαναστατικό…

Τόσο η ψυχανάλυση όσο και ο κομμουνισμός θέλουν να κατανοήσουν την ανθρώπινη δυστυχία και να επεκτείνουν την ανθρώπινη ελευθερία, πίστευε ο Ράιχ, που είχε διαβάσει το «Κεφάλαιο» με την ίδια ζέση που είχε μελετήσει τον Φρόιντ. Η πρώτη, όμως, αντιμετωπίζει το άτομο σαν να είναι αποκομμένο από την κοινωνία και την πολιτική. Ο δεύτερος, πάλι, δεν αναγνωρίζει τη σημασία των συναισθηματικών εμπειριών, είτε θετικών είτε αρνητικών. Η ψυχοθεραπεία δεν είναι λοιπόν αρκετή. Η πολιτική δεν είναι αρκετή. Μόνο το σεξ μπορεί να μεταμορφώσει την κοινωνία.

Το 1936, ο Βίλχελμ Ράιχ επινόησε τον όρο «σεξουαλική επανάσταση». Κι αν η πεποίθησή του ότι αυτή η επανάσταση θα ανέτρεπε τόσο τον καπιταλισμό όσο και την πατριαρχία ήταν αφελής, όπως έδειξε ο Μισέλ Φουκό στην «Ιστορία της σεξουαλικότητας», η θέση του ότι η πρόσβαση στην αντισύλληψη και τις ασφαλείς, νόμιμες αμβλώσεις καταπολεμά τη φτώχεια και τη δυστυχία ήταν ολόσωστη.

Κι ύστερα ήρθαν η φυγή στην Αμερική και οι ανοησίες με τους «οργονικούς συλλέκτες» και τον «συννεφοκυνηγό». Στις 7 Μαΐου 1956 καταδικάστηκε σε φυλάκιση δύο ετών επειδή αρνιόταν να σταματήσει να πουλάει τις επικίνδυνες εφευρέσεις του και τα βιβλία του κάηκαν: πρόκειται για τον μοναδικό επισήμως εγκεκριμένο εμπρησμό βιβλίων σε αμερικανικό έδαφος. Την επόμενη άνοιξη μεταφέρθηκε στις φυλακές της Πενσιλβάνια, όπου έξι μήνες αργότερα πέθανε από καρδιακή προσβολή.

Τι θα έλεγε σήμερα για το κίνημα #MeToo; Δεν θα εκπλησσόταν, γράφει στην «Guardian» η Βρετανίδα Ολίβια Λάινγκ, που την επόμενη εβδομάδα κυκλοφορεί το βιβλίο της «Everybody». Οταν μιλούσε για τη σεξουαλική επανάσταση, δεν εννοούσε τόσο μια φαντασίωση ατελείωτων εκσπερματίσεων όσο έναν κόσμο όπου οι γυναίκες θα μπορούν να νιώθουν σεξουαλική απόλαυση χωρίς τον φόβο των αντιποίνων, της βίας ή του θανάτου.

Πώς θα αντιδρούσε απέναντι στο κίνημα Black Lives Matter; Μα είχε καταλάβει ότι δεν προστατεύονται όλοι οι άνθρωποι από το κράτος ήδη από το 1927, όταν παρέστη στη βίαιη καταστολή μιας εξέγερσης εργατών στη Βιέννη, όπου σκοτώθηκαν 89 άνθρωποι και τραυματίστηκαν χιλιάδες.

Πώς θα συμπεριφερόταν στην πανδημία ο άνθρωπος που επέμενε να αγγίζει τα σώματα των ασθενών του καταπατώντας έναν βασικό κανόνα της ψυχανάλυσης; Σίγουρα δεν θα αισθανόταν άνετα, αλλά το πρόβλημά του δεν θα ήταν μόνο αυτό. Θα έβλεπε με ικανοποίηση τη σεξουαλική ελευθερία, θα τον ενοχλούσε όμως αυτό που ο Μαρκούζε – ο οποίος τον επικαλείται επανειλημμένα στο έργο του – αποκάλεσε «κατασταλτική απομετουσίωση», δηλαδή η εμπορευματοποίηση του σεξ στα καπιταλιστικά κοινωνικά συστήματα και η απογύμνωσή του από το ανθρώπινο βάθος του.

Βίλχελμ Ράιχ (1897-1957)
Στην πυρά
Οταν ο Βίλχελμ ήταν 11 ετών, η μητέρα του είχε έναν δεσμό. Ο πατέρας του το ανακάλυψε και έγινε τόσο βίαιος απέναντι στη γυναίκα του που έναν χρόνο αργότερα την εξώθησε στην αυτοκτονία για να ξεφύγει από αυτόν. Το γεγονός αυτό σημάδεψε τον Βίλχελμ και του άνοιξε τα μάτια στις επιπτώσεις των πατριαρχικών μοντέλων ιδιοκτησίας. Οπως θα έγραφε αργότερα η Αντρέα Ντουόρκιν, ήταν «ο μόνος άνδρας που απεχθανόταν πραγματικά τον βιασμό». Στο Βερολίνο ζητούσαν τη βοήθειά του όμως και πλήθη νέων ανθρώπων που δεν μπορούσαν να συμφιλιώσουν τις επιθυμίες τους με το άγχος τους και την άγνοιά τους για τις ασθένειες. Ολα αυτά σταμάτησαν όταν οι Ναζί ανέλαβαν την εξουσία. Ο Ράιχ πέρασε το φθινόπωρο του 1933 στη Δανία, όπου έγραψε τη «Μαζική ψυχολογία του φασισμού», μια ανάλυση της απήχησης των Ναζί. Κατέληξε κι αυτό στην πυρά.